Η Ελλάδα είναι μια παράδοξη «περίπτωση». Από πολλές απόψεις, είναι αντικείμενο προσεκτικής ιστορικής έρευνας, όσον αφορά την πρόσφατη ιστορία της - όχι μόνο την Αρχαία. Σίγουρα η αρχαία Ελληνική Ιστορία ακτινοβολεί και εμπνέει τους πάντες, ανά τους αιώνες.
Όμως, εκείνο που δεν έχουμε συνειδητοποιήσει, είναι ότι η σχετικά σύντομη διαδρομή του νεοελληνικού κράτους, είναι επίσης εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αν και για εντελώς διαφορετικούς λόγους.
Ασφαλώς δεν «ακτινοβολεί» όπως η αρχαιότητα. Αλλά παρουσιάζει συγκλονιστικές «μοναδικότητες», αποκαλύπτει «παραδοξότητες», ενώ συχνά διαψεύδει παραδεδομένα δόγματα της συμβατικής σοφίας και τις διεθνούς πολιτικής.
Τα οποία ούτε εμείς οι ίδιοι δεν τα έχουμε συνειδητοποιήσει...
Και τα οποία συχνά «αιφνιδιάζουν» – κι εμάς και τους άλλους.
Η σύγχρονη Ελλάδα υπήρξε και παραμένει ένα μοναδικό ιστορικό «αίνιγμα».
Άλλοι δεν καταλαβαίνουν πως κατάφερε να επιβιώσει ως τώρα και πως εξακολουθεί να υπάρχει (με τόσες αδυναμίες που έχει, τόσα ελαττώματα που επιδεικνύει και τόσες εχθρούς που κατά καιρούς στρέφονται εναντίον της).
Άλλοι έχουν προαναγγείλει το (άδοξο) «τέλος» της, πολλές φορές ως τώρα.
Και πάντα πέφτουν έξω…
Γενικά η σύγχρονη Ελλάδα είναι, ένα μοναδικό «μυστήριο», ένα σύμπλεγμα από «παραδοξότητες». Μοναδικές και δυσεξήγητες…
Είναι ουσιαστικά, το πρώτο σύγχρονο εθνικό κράτος στην Ευρώπη! Δημιουργείται σχεδόν ταυτόχρονα με το Βέλγιο (1830).
Εκείνη την εποχή δεν υπάρχουν ως ανεξάρτητα κράτη η Γερμανία, η Ιταλία, η Πολωνία και ολόκληρη η ανατολική Ευρώπη.
Προϋπάρχουν Αυτοκρατορίες, όπως η Βρετανική, η Γαλλική, η Αυστριακή και η Ρωσική, καθώς και αποικιοκρατικές δυνάμεις, όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Δανία, και η Ολλανδία.
Η Ελλάδα είναι το πρώτο εθνικό κράτος που δημιουργήθηκε κυριολεκτικά εκ του μηδενός - μετά από εθνικοαπελευθερωτική Επανάσταση, κι όχι από δυναστικές διαμάχες ή ως ηπειρωτική βάση αποικιακής ισχύος.
Όταν ανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος η Ελλάδα δεν υπήρχε ουσιαστικά μοντέλο εθνικής διακυβέρνησης (με την μοναδική εξαίρεση της Ελβετίας, στην πολιτειακή συγκρότηση της οποίας είχε πρωτοστατήσει λίγα χρόνια πριν ο Ιωάννης Καποδίστριας, ως υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας τότε).
Οι επαναστατημένοι Έλληνες από την αρχή πειραματίζονται με τη Φιλελεύθερη Δημοκρατία και ψηφίζουν το πρώτο Επαναστατικό τους Σύνταγμα στις αρχές του 1822! Κι εδώ έχουμε ένα άλλο «ιστορικό παράδοξο»: Το πρώτο δημοκρατικό Σύνταγμα της Ελλάδας ψηφίζεται εξήμισι χρόνια μετά από την οριστική συντριβή του Ναπολέοντα και την παλινόρθωση των μοναρχιών. Στην Ευρώπη κυριαρχεί τότε η «Ιερά Συμμαχία» των τριών μεγάλων Αυτοκρατοριών της εποχής, που μισούν και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και τη δημοκρατία!
Και οι επαναστατημένοι Έλληνες εκπροσωπούν εκείνη τη στιγμή και τους δυο «δαίμονες» που προσπαθούν οι τότε Αυτοκρατορίες να ξορκίσουν: και την εθνική αφύπνιση των λαών και τα δημοκρατικά κινήματα!
Η «Ιερά Συμμαχία» τους καταγγέλλει και τους απομονώνει αμέσως.
Μετά απ’ αυτό, η συντριβή της Επανάστασής τους έμοιαζε αναπόφευκτη. Σχεδόν νομοτελειακή.
Κι όμως τελικά, οι Χριστιανικές δυνάμεις θα τους στηρίξουν πέντε χρόνια αργότερα, όταν οι ενωμένοι στόλοι Αγγλίας, Ρωσίας, Γαλλίας νικούν τον τουρκο-αιγυπτιακό στόλο στο Ναβαρίνο (Οκτώβριος του 1827).
Όμως, αν δεν είχαν αντέξει ως τότε οι επαναστάτες, οι τρεις στόλοι δεν θα είχαν κανένα να στηρίξουν.
Αλλά και μετά το 1827 ακόμα, η Ανεξαρτησία της Ελλάδας δεν είχε διασφαλιστεί. Στην αρχή τους προτάθηκε περιορισμένη αυτονομία (υπό την επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης, όπως είχε γίνει και με τη Σερβία). Και περιορισμένη αυτονομία μόνο στην Πελοπόννησο.
Έπρεπε να περάσουν άλλα τρία χρόνια, να αντεπιτεθούν οι Έλληνες στο έδαφος, να μεσολαβήσει και ο Ρωσο-τουρκικός Πόλεμος (1828-29) και να εκδιωχθεί με τα όπλα από τις ελληνικές δυνάμεις ο τουρκικός στρατός από τη Ρούμελη, για να ανακηρυχθεί η Ανεξαρτησία του Ελληνικού κράτους σε διπλάσιο σχεδόν έδαφος απ’ ό,τι τους έδιναν αρχικά (συμπεριλαμβάνοντας πλέον τη Ρούμελη και τα νησιά των Κυκλάδων).
Τα εννιά εκείνα χρόνια (1821-1830), οι επαναστατημένοι Έλληνες επιχείρησαν το αδιανόητο και πέτυχαν το ακατόρθωτο, αφού ανέτρεψαν όχι μία αλλά πολλές φορές τους εναντίον τους συσχετισμούς, αφού βρέθηκαν πολλές φορές με την πλάτη στον τοίχο, στα πρόθυρα της συνολικής συντριβής, αφού ανέτρεψαν ξανά και ξανά τα σε βάρος τους δεδομένα, κι αφού ανακάτεψαν τους πάντες κι άλλαξαν τις ισορροπίες ολόκληρης της μείζονος περιοχής.
Λίγο μετά την Ελληνική Ανεξαρτησία ξεσπά και Τουρκοαιγυπτιακός Πόλεμος (1831) όπου οι παλαιοί σύμμαχοι γίνονται εχθροί, αλλά και οι παλαιοί εχθροί γίνονται σύμμαχοι (η Ρωσία σπεύδει στο πλευρό της Τουρκίας για να τη σώσει από την βέβαιη πλέον ήττα). Και λίγο αργότερα ξεσπά ξανά Τουρκοαιγυπτιακός Πόλεμος (1839), όπου και πάλι η Οθωμανική Τουρκία ηττάται - αλλά αυτή τη φορά σπεύδουν να τη σώσουν οι Αγγλογάλλοι! Κι ύστερα περιδινίζεται για σαράντα χρόνια στην εσωτερική κρίση της περιόδου των Τανζιμάτ. Των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων που δεν τελεσφόρησαν ποτέ.
Η Οθωμανική Τουρκία δεν θα συνέλθει ποτέ από το «πλήγμα» της Ελληνικής Επανάστασης.
Στο μεταξύ η Ελλάδα έχει γίνει Βασίλειο με ξένο εισαγόμενο μονάρχη. Αυτό είναι τελικά το (προσωρινό, όπως αποδείχθηκε) «τίμημα» της Ανεξαρτησίας της: να ευθυγραμμιστεί με τις μοναρχικές προτιμήσεις της κυρίαρχης ακόμα τότε «Ιεράς Συμμαχίας». Αλλά κι αυτό δεν κρατάει πολύ. Οι επαναστάσεις του 1848 σαρώνουν τελικά την Ευρώπη. Και διαλύουν οριστικά την «Ιερά Συμμαχία».
Αλλά στην Ελλάδα η στροφή στη Δημοκρατία έγινε 5 χρόνια νωρίτερα από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους - το Σεπτέμβριο του 1843! Άλλο «παράδοξο» κι αυτό.
Τις υπόλοιπες δεκαετίες του 19ου Αιώνα, η Ελλάδα δεν σταματάει να «αιφνιδιάζει»: Είναι αδύναμη, είναι ευάλωτη, είναι μονίμως βαθιά διαιρεμένη, κάποιες φορές μπαίνει σε πόλεμο με τη «λάθος πλευρά» (όπως έγινε κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου- το 1856), εντούτοις, καταφέρνει να… κερδίζει εδάφη συνεχώς!
Κερδίζει τα Επτάνησα το 1863-64, κι ύστερα τη Θεσσαλία και το Νομό Άρτας, το 1881!Άλλο «παράδοξο» και τούτο.
Στην Κρήτη γίνονται αλλεπάλληλες επαναστάσεις, που πνίγονται στο αίμα από τα τουρκικά στρατεύματα, κι ύστερα γίνονται κι άλλες. Με επίσης αιματηρή κατάληξη.
Στο μεταξύ το Δεκέμβριο του 1893 η Ελλάδα επισήμως χρεοκοπεί («δυστυχώς επτωχεύσαμεν», αναφώνησε τότε ο Χαρίλαος Τρικούπης)!
Δεν είναι η πρώτη χρεοκοπία του νεόκοπου Ελληνικού κρατιδίου. Αλλά είναι η πιο σοβαρή και παραλυτική.
Τέσσερα χρόνια αργότερα, ξεσπά στην Κρήτη ο επόμενος ξεσηκωμός. Η χρεοκοπημένη και παραπαίουσα Ελλάδα, στέλνει εκστρατευτικό σώμα, ξεσπά Ελληνοτουρκικός Πόλεμος και οι ελληνικές δυνάμεις ηττώνται κατά κράτος!
Ο τουρκικός στρατός προελαύνει μέχρι τη Λαμία περίπου!
Θα περίμενε κανείς μετά απ’ αυτό να διαλυθεί το ελληνικό κρατίδιο ή τουλάχιστον να απολέσει όλα τα εδάφη που είχε στο μεταξύ προσαρτήσει (Θεσσαλία κλπ.) Και να συντριβούν ξανά οι Έλληνες της Κρήτης…
Κι όμως δεν συνέβη αυτό! Το αντίθετο συνέβη: Τα οθωμανικά στρατεύματα εκκενώνουν την Θεσσαλία και επιστρέφουν στα σύνορά τους πριν τον Πόλεμο του 1897. Ενώ η Κρήτη κηρύσσεται αυτόνομη υπό την αιγίδα του Ελληνικού Θρόνου!
Η Ελλάδα έχασε τον Πόλεμο, αλλά η Τουρκία (που τον νίκησε) έχασε εδάφη! Τέτοιο πράγμα δεν έχει ξαναγίνει ποτέ!
Στο μεταξύ επιβάλλεται στο ελληνικό κράτος ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος (ΔΟΕ) – πολύ χειρότερος από την τωρινή Τρόικα - που ουσιαστικά ισοδυναμεί τότε με παράδοση των διαχείρισης των οικονομικών της πόρων σε ξένους. Και η χώρα περνάει μια φάση εσωστρέφειας, μιζέριας και διεθνούς απομόνωσης.
Εξακολουθεί να παραμένει βαθιά διαιρεμένη, αλλά οι διαδοχικές κυβερνήσεις την ανασυγκροτούν. Ωστόσο στην υπό Οθωμανικό έλεγχο ακόμα Μακεδονία, ξεκινάει η προσπάθεια της Βουλγαρίας να προσαρτήσει ολόκληρη την περιοχή (και να επιτύχει έτσι, ό,τι δεν κατάφερε το 1878). Η επίσημη Ελλάδα δεν μπορεί να αντιδράσει τότε. Και παραμένει απομονωμένη.
Οι Έλληνες της Μακεδονίας, ωστόσο, αντιστέκονται! Ακόμα και σλαβόφωνοι ή βλαχόφωνοι Έλληνες της Μακεδονίας αντιστέκονται πεισματικά και στους Οθωμανούς δυνάστες και στους Βούλγαρους, επίδοξους δυνάστες τους.
Στην Ελλάδα όμως υπάρχει βαθιά αίσθηση παράλυσης και πλήρους αδυναμίας.
Ο Ίων Δραγούμης γράφει τότε, με βαθιά απογοήτευση, ότι οι Έλληνες είναι ένα «παρηκμασμένο Έθνος μπακάληδων»!
Ο Κωστής Παλαμάς, γράφει το «δωδεκάλογο του γύφτου», όπου παρομοιάζει την Ελλάδα του 1907 με την Πόλη λίγο πριν την Άλωση του 1453…
Κι όμως μέσα σε αυτό το διάχυτο κλίμα της απελπισίας και της παρακμής, γίνεται ξανά το απολύτως αναπάντεχο, το παντελώς απροσδόκητο, το μοναδικά παράδοξο: Μια ειρηνική επανάσταση που φέρνει νέα πολιτική ηγεσία και νέο Φιλελεύθερο Σύνταγμα, το 1909-10.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος καταφέρνει μέσα στα δύο επόμενα χρόνια να ανατρέψει τα πάντα, να ανασυγκροτήσει το στρατό και τη δημόσια διοίκηση, να σπάσει την διεθνή απομόνωση της χώρας κι ύστερα να κάνει τις κατάλληλες συμμαχίες, να εκμεταλλευτεί τις ευκαιρίες (Τουρκο-Ιταλικός Πόλεμος) και να… αυξήσει τη χώρα κατά 60% (!) νικώντας σε δύο πολέμους:
Πρώτα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (μαζί με τις Βαλκανικές δυνάμεις -1912-13) κι ύστερα νικώντας τη Βουλγαρία (μαζί με τους υπόλοιπους Βαλκάνιους, το καλοκαίρι του 1913)!
Κι ύστερα, στον κολοφώνα της δόξας και της επιτυχίας τους, οι Έλληνες διχάστηκαν ξανά (το 1916), χωρίστηκαν προσωρινά σε δύο «κράτη» με το Βόρειο, υπό τον Βενιζέλο πλέον, να μπαίνει στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο στην Πλευρά της «Αντάντ», ύστερα να πρωτοστατεί στην αντεπίθεση των Συμμάχων κατά της Βουλγαρίας, που οδήγησε, μέσα σε λίγες εβδομάδες, τον Οκτώβριο του 1918, στη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας, τη συνθηκολόγηση της Τουρκίας (στον Μούδρο) και τη συνθηκολόγηση της ίδιας της Αυστρίας. Τελικά και στη συνθηκολόγηση της Γερμανία του Κάϊζερ. Η οποία στη συνέχεια διαλύθηκε εσωτερικά.
Η Ελλάδα από διασπασμένη και απομονωμένη βρέθηκε ξανά με τους νικητές! Να αποσπά νέα εδαφικά οφέλη, αδιανόητα μέχρι πριν λίγα χρόνια.
Στη συνέχεια, επιχείρησε να τα διευρύνει, ύστερα προέλασε μέχρι τα βάθη της Μικράς Ασίας (έφτασε 42 χιλιόμετρα από την Άγκυρα!) κι ύστερα… συνετρίβη, κι ύστερα κατάφερε να διασώσει μέρος των νέων κεκτημένων (Δυτική Θράκη)!
Σε σχέση με το εδάφη που είχε το 1912, το 1923 είχε υπερδιπλασιαστεί! Κι όμως, η κατάληξη αυτή καταγράφηκε στην Ιστορία της (και στο εθνικό υποσυνείδητο) ως «Καταστροφή»!
Στο μεταξύ, μέσα σε τρία χρόνια, έδιωξε τον Βενιζέλο, έφερε πίσω το Βασιλιά, κι ύστερα έδιωξε το Βασιλιά κι έφερε τους Βενιζελικούς, οι οποίοι μετά τσακώθηκαν μεταξύ τους, κι ύστερα έφεραν πίσω το Βενιζέλο. Τον οποίο έδιωξαν ξανά τέσσερα χρόνια αργότερα…
Η Ελλάδα είναι ίσως η μόνη χώρα στον κόσμο, τους τελευταίους δύο αιώνες, που κατάφερε να τριπλασιάσει τον εθνικό της χώρο και να κρατήσει τα εδάφη της – μέσα από μια σειρά μεγάλων στρατιωτικών νικών, αλλά και πρωτοφανών καταστροφών, μέσα από απερίγραπτους εσωτερικούς διχασμούς, πολιτειακές αλλαγές, δυναστικές αλλαγές, εσωτερικές επαναστάσεις και κινήματα, και αλλεπάλληλες χρεοκοπίες!
Όχι απλώς «παράδοξο». Αληθινά πρωτοφανές! Και δεν τελειώνουν εδώ οι «παραδοξότητες» της σύγχρονης Ελλάδας. Σε επόμενο σημείωμά μας θα δείτε να συνεχίζονται ως τις μέρες μας. Και να κορυφώνονται μάλιστα.
- Εκεί που πεθαίνουμε, ξαναγεννιόμαστε δυνατότεροι.
- Εκεί που θριαμβεύουμε, διαλυόμαστε και συντριβόμαστε.
- Εκεί που μας απομονώνουν οι πάντες, κερδίζουμε ξανά τους πάντες.
- Εκεί που τους κερδίζουμε, τους χάνουμε και πάλι.
- Εκεί που ανασυγκροτούμαστε, χρεοκοπούμε (τέσσερις μεγάλες χρεοκοπίες μετράμε μαζί με την τωρινή).
- Εκεί που χρεοκοπούμε, κάνουμε αληθινό «οικονομικό θαύμα». Δύο φορές μέσα στον 20ο Αιώνα, η Ελλάδα είχε τη δεύτερη παγκόσμια επίδοση αναπτυξιακού «σερί» μέσα σε μια δεκαετία - και τις δύο φορές μετά την Ιαπωνία: Μια φορά στη δεκαετία του ’30 περίπου (μετά την Παγκόσμια Κρίση) και μια φορά από 1955 ως το 1970, μετά τον καταστρεπτικό Εμφύλιο Πόλεμο (και την Κατοχή που είχε προηγηθεί).
Την Ελλάδα την έχουν ξεγράψει πολλές φορές ως τώρα! Και εχθροί και φίλοι της – και ξένοι και δικοί της ακόμα.
Κάθε φορά βγαίνει ισχυρότερη.
Ποιο είναι το «μυστικό» της – να αναστένεται εκεί που ξεψυχάει;
Και ποια είναι η «κατάρα» που τη βαραίνει, να τα… σκατώνει εκεί που πάει μια χαρά;
Με αυτά θα ασχοληθούμε σε επόμενο σημείωμα.
Που θα είναι και πολύ-πολύ επίκαιρο, για όσα συμβαίνουν σήμερα…