Από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων το 1912, μέχρι και την απελευθέρωση το 1944, ο ελληνισμός της Αν. Μακεδονίας – Θράκης υπέστη τρεις περιόδους σκληρής βουλγαρικής κατοχής. Και οι τρεις συνδέθηκαν με προσχεδιασμένες προσπάθειες εκβουλγαρισμού του πληθυσμού μέσα σε συνθήκες ωμής βίας, οικονομικού στραγγαλισμού, προπαγάνδας, πείνας, εκφοβισμού, διώξεων ιερού κλήρου, προκρίτων και δασκάλων, στερήσεων κλπ.
Στις δύο από αυτές τις περιόδους, 1916-18 και 1941-44, οι Βούλγαροι με πρόσχημα τη στρατιωτική θητεία προχώρησαν σε βίαιες «στρατολογήσεις» Ελλήνων της Αν. Μακεδονίας και Θράκης, Στην πραγματικότητα συγκρότησαν τάγματα εργασίας , τα οποία οδηγούνταν στο εσωτερικό της Βουλγαρίας για καταναγκαστικά έργα (κυρίως διάνοιξη δρόμων και σιδηροδρομικών γραμμών). Οι όμηροι, τα λεγόμενα «Ντουρντουβάκια»*, ζούσαν παντελώς απροστάτευτοι, σαν αιχμάλωτοι πολέμου, μέσα σε άθλιες και εξαντλητικές συνθήκες, που για πολλά «Ντουρντουβάκια» ήταν συνώνυμο της φυσικής τους εξόντωσης. Υπολογίζεται ότι μόνο στην περίοδο 1917-18 περίπου 70.000 Έλληνες ηλικίας 17 έως 60 ετών εκτοπίσθηκαν στη Βουλγαρία, από τους οποίους οι περισσότεροι δεν επέζησαν. Ήταν το πρώτο συστηματικό σχέδιο εξόντωσης του 20ου αιώνα στην Ευρώπη, πολύ πριν από τους ναζί. Ένα τέτοιο στρατόπεδο βρίσκονταν στο σημερινό Κίτσεβο των Σκοπίων, το «μέγα νεκροταφείο του Ελληνισμού της Αν. Μακεδονίας», όπου χάθηκαν περίπου 12.000 Έλληνες. Ανάλογα συνέβησαν και στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με λιγότερα θύματα, όταν στα τάγματα εργασίας κατατάσσονταν υποχρεωτικά όλοι οι νέοι άνδρες της Αν. Μακεδονίας – Θράκης που θεωρούνταν ύποπτοι για αντίσταση.
Το πιο θλιβερό όμως είναι ότι τα χιλιάδες «Ντουρντουβάκια» που άφησαν τη ζωή τους στη Βουλγαρία έμειναν εντελώς στα αζήτητα της - ίσως πιο σκοτεινής - ιστορίας της Μακεδονίας, ενώ αυτά που κατάφεραν να επιστρέψουν ποτέ δεν αξιώθηκαν να αναγνωρισθούν ως ήρωες της πατρίδας. Η Βουλγαρία δεν τιμωρήθηκε ποτέ για τα εγκλήματά της, ούτε ασφαλώς υπήρξε ελληνική κυβέρνηση που απαίτησε έστω κάποιες εξηγήσεις ή μία συγγνώμη - να μη πούμε για αποζημιώσεις και δικαστήρια για τα εγκλήματα πολέμου. Τα εγκατέλειψαν όλα στην ιστορική λήθη, όπως συμβαίνει συχνά. Γι αυτό και είναι σχεδόν μάταιο να περιμένει κάποιος από αυτούς που σήμερα ξεπουλούν τη Μακεδονία να έχουν κάποια γνώση ή και αίσθηση της πρόσφατης μακεδονικής ιστορίας. Άλλωστε, καθόλου παράξενο που σήμερα η λέξη «Ντουρντουβάκια», αντί για τίτλος τιμής, απέκτησε στη ντοπιολαλιά της περιοχής της Αν. Μακεδονίας ένα βάναυσο και απαξιωτικό χαρακτήρα, υποδηλώνοντας τον αφελή και τον αμόρφωτο που κάνει αδιαμαρτύρητα κάποια αγγαρεία.
* Από το βουλγαρικό тру̀дови войски, (τρούντοβι βόιτσκι = τάγματα εργασίας) ή από το тру̀дов войник, (τρούντοβ βόινικ = φαντάρος αγγαρείας).
Πηγή : «Ντουρντουβάκια: Έλληνες σε Βουλγαρικά Τάγματα Εργασίας» της Σοφίας Αυγέρη (Αθήνα, 2012).