Επιστροφή στον εαυτό μας, διότι το πνεύμα, το υπεραισθητό, το ιδεώδες δεν βιώνεται παρά μόνο με την απομάκρυνση από τους μικρούς θορύβους της ζωής.
Του Στέλιου Συρμόγλου
Τους χρόνους μας διακρίνει μια συνεχώς αυξανόμενη απομάκρυνση από τον θετικισμό, κι ας επικρατεί άλλη εντύπωση. Αναζεί πάλι η πεποίθηση ότι είναι δυνατή η γνώση του υπεραισθητού. Κι όχι μόνο η φιλοσοφία, αλλά και η επιστήμη πειράται να καθορίσει την ουσία της πραγματικότητας.
Στο δυνατόν αυτής της γνώσης αντιδρούσε ο θετικισμός, περιοριζόμενος στο επί μέρους στοιχείο του. Εν αντιθέσει προς τον θετικισμό κατανοείται πάλι σήμερα η σημασία της ολότητας και της μορφής.
Εξάλλου, εξαίρεται η ουσιώδης, η ποιοτική διαφορά μεταξύ φύσης και πνεύματος, την οποία επεσκότισε η φυσιοκρατία και ο θετικισμός. Για τις ροπές αυτές το πνεύμα έχει μεν πραγματικότητα, αλλά στερείται αυτονομίας και ιδιοτυπίας.
Οι μεταφυσικές ροπές του 20ου αιώνα, όπως και η σύγχρονη οντολογία, επιστρέφουν στην παλαιότερη αντίληψη περί πνεύματος και καταδεικνύουν και την πραγματικότητα του και την αυτονομία και τη σημασία του. Χωρεί, εντούτοις, η προσπάθεια για άρση της μεταξύ φύσης και πνεύματος αντίθεσης, με τη συγκρότηση ευρύτερης ενότητας. Η κριτική πραγματοκρατία, η οποία τείνει προς μεταφυσική, βασιζόμενη επί της εμπειρίας και χωρούσα δι' επαγωγής, προπαρασκεύασε αυτήν τη σύνθεση.
Η νέα αυτή θεώρηση της πραγματικότητας σημαίνει πλήρη εκμηδένιση του υλισμού. Διότι ο άνθρωπος κουράστηκε από το καταθλιπτικό συναίσθημα, το οποίο γεννά βίο χωρίς νόημα, χωρίς ψυχική ασφάλεια, χωρίς κεντρική αξία, όπως είναι κατ' ανάγκην κάθε μορφή βίου χωρίς πίστη σε κάποιο θεό.
Την πίστη προς αυτόν ουδέν παρεμποδίζει σήμερα, ο΄τε η επιστήμη ούτε η φιλοσοφία. Την πίστη στις δυνατότητες του Σύμπαντος. Στο μηχανοκρατικό κοσμοείδωλο αντιπαραβάλλεται το"βασίλειο" της ελευθερίας, του αυτόνομου και δημιουργικού πνεύματος. τον υλιστικό μονισμό η πολυραχία της κατά στρώματα διαρθρωμένης πραγματικότητας. Και στον εξωτερικό κόσμο των αισθλησεων, ο ενδόμυχος κόσμος μας, το αξιολογικό σύμπαν του στήθους μας, το οποίο δημιουργεί χώρο για την όποια πίστη.
Αλλωστε, η ίδια η επιστήμη κατέδειξε το μυστήριο που μας περιβάλλει. Οι χρόνοι κατά τους οποίους οι μικροί προφήτες της φρονούσαν μεγαλαυχούντες ότι έλυσαν όλα τα αινίγματα και κατά τους οποίους μυθολογούσαν περί της τελευταίας λέξης της επιστήμης ως προς τα μεγάλα προβλήματα, παρήλθαν ανεπιστρεπτί.
Η ευλάβεια προς το μη ερευνητό, η οποία χαρακτήριζε τον Goethe, κατέλαβε πάλι τις ψυχές πολλών ανθρώπων. Η νόηση, ως αποκλειστικό μέσον για την αλήθεια, έχασε μεγάλο μέρος της μαγείας της. Οι μέθοδοι που συγκρότησαν οι φυσικές επιστήμες κατά το παρελθόν, δεν θεωρούνται πλέον επαρκείς για έρευνα όλης της περιοχής της φύσης.
Τα πορίσματα της σύγχρονης βιολογίας, η νέα περί ύλης και ενέργειας αντίληψη της φυσικής και της χημείας, ο κλονισμός της μέχρι σήμερα ισχύουσας έννοιας περί των φυσικών νόμων, δημιούργησαν έδαφος κατάλληλο για νέες μεταφυσικές ανησυχίες και συλλήψεις, που παρέχουν στηρίγματα στη θρησκευτική και ιδεαλιστική κοσμοθεωρία.