Η μνήμη σ΄ένα λαό δεν μπορεί να είναι καταγραφή απολιθωμένων γεγονότων, αλλά η κριτική πορεία μέσα απ' αυτά. Ο,τι δεν αναλύεται, πεθαίνει. Ούτε πάλι η μνήμη μπορεί να είναι μνησικακία, που συντηρεί την εκδίκηση. Ούτε καταλογογράφηση, που αχρηστεύει τον νουν. Ούτε "λαβωματιά", που θηριεύει τα ψυχικά συμπλέγματα. Ούτε φιλολογική αναφορά. που συντηρεί λείψανα. Ούτε εθνική λογόρροια, που οδηγεί στην αυτάρεσκη απραγία.
Του Στέλιου Συρμόγλου
Κι αν η μνήμη, κατά τις περιστάσεις, περνάει απ' αυτά, κανένα δεν διεκδικεί ούτε το εύρος της, ούτε τη χρησιμότητά της. Ενας λαός έχει μνήμη κι όταν μπορεί να ξεχνάει. Και είναι αμνήμονας κι όταν θυμάται. Χρειάζεται κριτικός νους και ταυτόχρονα μια έγερση πάνω από την ιστορία, που θα επιτρέψει το διύλισμα, την αξιολόγηση και την κατάταξη γεγονότων, ιδεών και καταστάσεων.
Τίποτα δεν μπορεί να έχει σημασία από τα παρελθόντα, αν το εκλάβουμε ως δεδομένο. Αν όμως το δούμε μέσα στις συναρτήσεις που το γέννησαν, τότε προσλαμβάνει τη σημασία του και δηλώνει τη χρησιμότητά του, την αποδοκιμασία του, την καταδίκη του, την αποφυγή του. Χρειάζεται η κριτική μνήμη στο λαό. Μόνο ο λαός που φροντίζει να διατηρεί τις μνήμες του και να είναι ώριμος, χωρίς να περιμένει να ωριμάσουν οι γύψοι των καθεστώτων, μπορεί να κοιτάζει μπροστά.
Δεν γεννήθηκαν στα χρόνια που διέρρευσαν ούτε άγιοι της πολιτικής, ούτε άγιοι των αντιδράσεων ή εξεγέρσεων. Ενσαρκωτές υπήρξαν, στο πρώτο στάδιο της θεωρίας, απωθημένων παθών ή συλλήπτορες των μηνυμάτων των καιρών, που στη συνέχεια τα μορφοποίησαν όλα σε εξουσία. Και η εξουσία αποκτά τόση σκληρότητα, όσο περισσότερο της αφήνεται με εμπιστοσύνη και ακρισία ο λαός.
Η τέτοια ακρισία, ενίοτε συνδυασμένη με την αδιαφορία που προκύπτει από την καθημερινότητα, καταστρέφει τη μνήμη ή τη σηματοδοτεί αποπροσανατολιστικά. Οπότε πάλι την αχρηστεύει. Τότε η πολιτική εμπειρία στους λαούς παύει να λειτουργεί. Σαν να είναι πρωτάνθρωποι χωρίς δηλαδή παρελθόν.
Ακριβώς η παντεποπτική μνήμη είναι η πολιτική εμπειρία. Και εμπειρία δεν έχει ένας άνθρωπος ή ένας λαός που έζησε απαραίτητα πολλά, αλλά όποιος έδωσε κίνηση και δυναμισμό στην πείρα του. Εμπειρία είναι η μετάπλαση της πείρας σε βίωμα, σε διανόημα, σε πράξη!