Η ελευθερία, λέξη συνδετική που πηδάει τα τείχη των εθνικών προλήψεων και των ιθαγενών εγωισμών, είτε την πάρουμε στην ηθική, είτε στην πνευματική, είτε στην πολιτική της έννοια, είναι μια λέξη κουρασμένη...
Του Στέλιου Συρμόγλου
Οπως "κουρασμένη" είναι η λέξη της δημοκρατίας. Και οι δύο λέξεις, από έλλειψη σκέψης όσο αφορά τις βασικές αρχές τους, μπορούν να διαβρωθούν στην ανθρώπινη συνείδηση. Οι έννοιες και των δύο λέξεων δεν βρίσκουν συχνά προσαρμογή στις συνθήκες της σύγχρονης ζωής.
Ολοι οι αξιωματικοί ορισμοί της ελευθερίας και της δημοκρατίας χρειάζονται επαναπροσδιορισμό. Και είναι ένα από τα πιο επείγοντα καθήκοντα της φιλοσοφίας. Χρειάζεται μια νέα διατύπωση της ιδέας της ελευθερίας, που θα τη ξεχωρίσει από άλλες συγγενικές ένοιες που την έχουν αποπνίξει και να την αναπροσδιορίσει με συγχρονισμένη ορολογία.
Αξιώματα περί ελευθερίας και δημοκρατίας, μ' όλη τη ρομαντική τους αγνότητα, είναι σε πολλές περιπτώσεις, όπως καταδείχνει η πολιτική και κοινωνική πρακτική, ξεπερασμένα. Χρειάζεται να αποκατασταθεί επάνω σε νέες, σταθερότερες βάσεις, η κοινωνική υγεία και μαζί η ισορροπία της ατομικής - προσωπικής και της κοινωνικής συλλογικής ελευθερίας.
Η ισορροπία αυτή που μπορεί να γίνει αναντίρρητα η αφετηρία ενός νέου πνευματικού πολιτισμού, θα αναδώσει μια καινούργια προοπτική, απαλλαγμένη από νοσηρές εγωπάθειες, ενώ θα βοηθήσει το πνεύμα να παίξει ακέραιο το ρόλο του στη διαμόρφωση ενός νέου κόσμου.
Το δυστύχημα είναι πως ακόμη και σήμερα, ύστερα από ένα πλέγμα δεινών περιπετειών όχι μόνο στον ευρωπαικό χώρο, οι επιβιώσεις των σφαλμάτων και των πλανών των τελευταίων δεκαετιών από την όποια μορφή εξουσίας, εμποδίζουν και τα πιο διαυγή πνεύματα να αντικρύσουν το πρόβλημα της ελευθερίας και κατά προέκταση της δημοκρατίας σ' όλη την κατοψή του.
Το πρόβλημα προσεγγίζεται χωρίς να αγγίζεται η ουσία του, "πακεταρισμένο" με θεωρητικούς σχηματισμούς, που παραπλανούν την έρευνα και θολώνουν την κρίση. Ετσι, κατά κάποιο τρόπο, έχουμε μια μεταφυσική μετάθεση της ελευθερίας στα ουράνια ύψη της αφηρημένης ιδέας, την ώρα που ο καταιγισμός των γεγονότων καλεί σε μια, έστω αναγκαστική, προσγείωση.
Στον τόπο τούτο ιδιαίτερα, όπου γεννήθηκαν οι έννοιες της ελευθερίας και της δημοκρατίας, αλλά και που κακοποιήθηκαν όσο πουθενά αλλού και εν πολλοίς διαβρώνονται από τον πολιτικό καιροσκοπισμό με το επίχρισμα της "αναγκαιότητας", η "έννοια της ελευθερίας πρέπει να μετοικήσει από τη σφαίρα της αφηρημένης θεωρίας στην περιοχή της ανθρώπινης πράξης, ώστε να αποχρωματιστεί ολότελα στην εξοργιστική της σχετικότητα", για να χρησιμοποιήσω μια σκέψη του Κάντ.