Γιατί το έργο του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού πρέπει να διδάσκεται αναλυτικά σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης

Η παιδεία είναι το πρώτο και το τελευταίο πνευματικό μετερίζι του ανθρώπου αφού σε αυτή βρίσκει τη νοηματοδότηση των πράξεών του, τον αξιακό του κώδικα, τα κίνητρά του, τα ιδανικά της γενιάς του, το κριτικό ανάχωμα στο στρεβλό και καιροσκοπικό.

Ταμπουρέας Νικόλαος 

εκπαιδευτικός,παιδαγωγικός σύμβουλος

Το Έθνος μας με την Τουρκοκρατία έχασε σταδιακά την εκπαίδευση, την παιδεία, τη γλώσσα των προγόνων, τη ζωντανή έκφραση των βιωμάτων μιας ελεύθερης πατρίδας. Γενιές ολόκληρες γαλουχήθηκαν στη σκλαβιά, στα παιδωμαζώματα, στους μαζικούς εξισλαμισμούς. Στην κρισιμότερη καμπή της ιστορίας των υπόδουλων γεννιέται ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, αρχές του 18^ου αιώνα. Με το τιτάνιο έργο του (χωρίς υπερβολή) διασώζει τον Ελληνισμό από την αφάνεια και την παρακμη. 

Παραβλέποντας αρκετά συγκινητικά βιογραφικά σημεία του Αγίου, θα εστιάσουμε σε συγκεκριμένα (και ίσως, όχι ιδιαίτερα γνωστά) σημεία του έργου που εξηγούν γιατί αναδείχτηκε σε μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Έθνους μας και η παιδαγωγία του ήταν καινοτόμα και πρωτοποριακή. Ας τα δούμε:

1. Στο Άγιο Όρος όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Κοσμάς, έλαβε μεγάλο μέρος της μόρφωσής του αφού εκεί διδάχτηκε "πολλών λογιών γράμματα, εβραϊκά, τουρκικά, φραγκικά και από όλα τα έθνη", ενώ για τη θύραθεν μόρφωσή του μας αναφέρει πως "έφθειρα την ζωήν μου εις την σπουδήν σαράντα- πενήντα χρόνους, εγώ εδιάβασα και περί ιερέων και περί ασεβών και περί αθέων και περί αιρετικών, τα βάθη της σοφίας ερεύνησα"{1} Διακρίνουμε τη φιλομάθειά του και την έμπονη προσπάθειά του να μορφωθεί και να καταρτιστεί εκτιμώντας τη σπουδαιότητα της γνώσης. Η μόρφωση που αποθησαύρισε ήταν πολύπλευρη

αφού μέσα από το έργο του διακρίνονται ακόμα και φιλοσοφικές επιρροές, παρμένες από το Σωκράτη και τον Όμηρο, καθώς και επιστημονικές απόψεις των προσωκρατικών φιλοσόφων.

2. Περιόδευσε τρεις ή κατά άλλους τέσσερις φορές {2} την ελληνική επικράτεια περνώντας από πολλές πόλεις περισσότερες από μία φορά, με κύριο βάρος στις περιοχές της Ηπείρου, διότι έκρινε πως εκεί οι Ρωμιοί διέτρεχαν τον μεγαλύτερο κίνδυνο τόσο από τους Φράγκους, όσο και από τους Μουσουλμάνους.

3. Μεθοδεύει τα κυρήγματά του με έναν μοναδικό τρόπο που δείχνει βαθειά γνώση της παιδαγωγικής καθώς και των αποτελεσματικών τρόπων της! Έκανε ένα πρώτο κήρυγμα το βράδυ της άφιξής του, ένα δεύτερο το επόμενο πρωί και ένα τρίτο την ίδια ημέρα το βράδυ.{3} Στόχος του οι κουρασμένοι από τις αγροτικές εργασίες κάτοικοι να αφομοιώσουν αυτά που τους λέει.

4. Στις ομιλίες αυτές προσαρμόζει απόλυτα τον λόγο του στις δυνατότητες των ακροατών. Μιλάει απλά αλλά ο λόγος του είναι θεολογικότατος και συνδέει τα βιώματα των απλών ανθρώπων με την ελπίδα της Μετάνοιας και της Σωτηρίας τους. Είναι αξιομνημόνευτο πως ενώ οι συνθήκες που ζει είναι δυσμενείς αρθρώνει λόγο εφάμιλλο των μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας. {4}

5. Ίδρυσε περισσότερα από δέκα "σχολεία ελληνικά" (σχολεία που διδάσκονταν και αρχαία Ελληνικά) και διακόσια περίπου για "κοινά γράμματα"{5} Πίστευε απόλυτα στην ανάσταση του Έθνους μέσα από την κατανόηση και τη χρήση της γλώσσας που είναι φορέας νοημάτων.Γι’ αυτό και στο χτίσιμο των σχολείων πολλές φορές μετείχε και ο ίδιος τοποθετώντας τους θεμέλιους λίθους.

6. Η πρόνοια του δεν σταματούσε με το χτίσιμο των σχολείων. Έχει κύκλο συνεργατών που όταν λείπει φροντίζουν τις ανάγκες των σχολείων,τη μισθοδοσία των δασκάλων, τη συνέχιση των χορηγιών από πλούσιες οικογένειες. Θα λέγαμε με την σύγχρονη ορολογία πώς ασκεί οργάνωση και διοίκηση των σχολείων τόσο πετυχημένα σε τόσο δύσκολες συνθήκες!

7. Δημιουργεί δίπλα στα σχολεία εκκλησίες γιατί έχει επίγνωση πως τα γράμματα χωρίς Θεό δε φέρνουν πραγματική παιδεία, παιδεία που θα βοηθάει τα παιδιά να απέχουν από τα φθοροποιά πάθη.

8. Ο λόγος που τον οδήγησε στο τεράστιο αυτό ιεραποστολικό έργο ήταν κατά δική του ομολογία ο προσωπικός του ζήλος γιατί όπως έλεγε "Σιμά εις τα άλλα ηύρηκα και τούτον τον λόγον όπου λέγει ο Χριστός μας, πως δεν πρέπει κανένας χριστιανός, άνδρας ή γυναίκα, να φροντίζει δια του λόγου του και μόνον πως να σωθή’’.{6} Τέτοιο ορθόδοξο φρόνημα αγιότητας είχε! Θυσιαστικό! Αυτό το οποίο η ορθοδοξία δεν είναι μια νεφελώδης θεώρηση αλλά η προσφορά στον πλησίον με κάθε κόστος…

9. Ο λόγος του είχε τεράστια απήχηση αφού ο κόσμος τον άκουγε κατά χιλιάδες δείχνοντας την πνευματική δίψα του λαού.{7} Ενός λαού που ζούσε τραγικές, καθημερινές συνθήκες ακραίας φτώχειας.

10. Στο κήρυγμά του κατακεραυνώνει τους πλούσιους και τις πρακτικές τους , με αποτέλεσμα ο λαός να τον αγαπά και να έχει τεράστια αποδοχή, όπως μας βεβαιώνουν και ξένοι περιηγητές.{8}

11. Επισφραγίζει το έργο του με τον άδικο θάνατό του αφού θανατώνεται χωρίς δίκη όταν απευθύνθηκε στον πασά Κουρτ, ώστε να λάβει άδεια να κηρύξει στην περιοχή του, αλλά αντί αυτού, τον συνέλαβαν και τον κρέμασαν έξω από το χωριό Καλικόντασι. Η αιτία της θανάτωσής του παραμένει νεφαλώδης. Σίγουρα οι Εβραίοι φαίνονταν αρκετά δυσαρεστημένοι από τη μεταφορά του παζαριού από την Κυριακή, το Σάββατο, μία μεταφορά που προκάλεσε ο πατρο-Κοσμάς. Σύμφωνα με τον Μ. Γκόλια, δωροδόκησαν τον Κουρτ πασά του Μπερατιού (Βεράτιον), όπου και αυτός διέταξε τη θανάτωσή του.{9}

Από τη σύντομη εξέταση του έργου του εκτός από την αγιότητα και το θυσιαστικό φρόνημα που είχε, βλέπουμε και έναν μεγάλο παιδαγωγό που σε δυσμενείς κοινωνικά συνθήκες εφαρμόζει ένα οργανωμένο σύστημα ίδρυσης, οργάνωσης και διοίκησης των σχολείων που δημιουργεί. Παράλληλα ,εμπνέει τους χειμαζόμενους Έλληνες που λειτουργούν εθελοντικά για τον υπέρτατο σκοπό της παιδείας(ναι, αυτοί οι απαίδευτοι) και πέρα από τους εύπεπτους ακτιβισμούς του σήμερα, λειτουργούν θυσιαστικά για το μέλλον του τόπου.Τέλος, θα λέγαμε πώς με το έργο του ετοιμάζει και την Επανάσταση του 1821 αφού φέρνει το υπόδουλο Έθνος σε επαφή με την κοίτη των αρχαίων προγόνων και τη ξεχασμένη ιστορία. Με όλα τα παραπάνω αναρρωτιόμαστε γιατί ο Αγιος Κοσμάς δε διδάσκεται με επάρκεια σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης προς όφελος μιας γενιάς που ‘’διψάει ‘’για παραδείγματα ζωής και δράσης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

1. Χειρόγραφο 29, Φιλοσοφικής Θεσσαλονίκης, σελίδα 262
2. Απ. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τόμος Δ΄, σελίδα 368
3. Χ. Γιανναράς, Ορθοδοξία κ Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, σελ. 174
4. Ο.π, σελ. 176
5. Αυγ. Καντιώτη, Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίς 301[Από επιστολή του Κοσμά προς τον αδελφό του Χρύσανθο]
6. Νικοδήμου Αγιορείτου, Νέον Μαρτυρολόγιον, σελίδα 202
7. Κ.Μέρτζιου, Το εν Βενετία Κρατικόν Αρχείον, σελίδα 8
8. W.M. Leake, Travels in Northern greece, London, 1835
9. Μ. Γκόλιας, Κοσμάς ο Αιτωλός, σελίδα 247