 |
| Henrivh / pixabay |
Το Ιράν δεν είναι πολύ μακριά, το Ιράν μας ήταν συνοδός πολιτισμός και το έτερον δέος όχι μόνο πολεμικών συγκρούσεων αλλά και μιας αμυντικής βιομηχανικής ανάτασης που βοήθησε τους λαούς της περιοχής να αναπτύξουν παράλληλα με την αμυντική βιομηχανία και τις στρατηγικές πολέμου, την πολεοδομία, τα συστήματα άρδευσης, την οικοδομική και μηχανική επιστήμη. Ότι αναπτύχθηκε από την εποχή της Αρχαίας Ελλάδος ως την απαρχή των Ελληνιστικών χρόνων στην περιοχή της Μέσης και Εγγύτερης Ανατολής ήταν δημιούργημα του συγκερασμού του Ελληνικού και του Περσικού πολιτισμού, των δύο αυτών πολιτισμών που ουσιαστικά ποτέ δεν διαφοροποιήθηκαν ως προς τις ανάγκες και τις βλέψεις τους: Τον μεν Ελληνικό πολιτισμό τον ανασκεύασε στα μέτρα της η δύση, τον δε Περσικό τον χρησιμοποίησαν οι Μεσοποτάμιοι, οι Ινδοί, οι Αφγανοί και σήμερα οι Κινέζοι από τις πολιτειακές του ρίζες έως την εναλλακτική ιατρική που εφάρμοζε και εφαρμόζει.
Πωλίνα Ανύφτου
Δικηγόρος - Γεωπολιτικός Αναλυτής της Ιρανικής Εξωτερικής Πολιτικής
Το κοινό και των δύο αυτών πολιτισμών ήταν όχι η ιμπεριαλιστική επεκτασιμότητα και η δια βίας ένωση γεωγραφικά περιοχών, αλλά η παράλληλη ένταξη των νέων εκτάσεων πολιτισμικά και μετ’ έπειτα πολεμικά, φορολογικά και εδαφικά. Οι Πέρσες κατέκτησαν τον απώτερο κόσμο της Ανατολής όχι με τον μυστικισμό που τους αποδίδεται λανθασμένα από τη δύση, αλλά με την ιστορική γεωγραφία της αυτοκρατορίας τους που είχε σαν κύριο συστατικό της την διατήρηση του χαρακτήρα της κάθε περιοχής και των ιδιότυπων στοιχείων της, με την παράλληλη διδαχή των αρχών της αυτοκρατορίας αλλά όχι των αρχών του περσικού λαού. Δηλαδή η αυτοκρατορική παράδοση ήταν το συνονθύλευμα της κυρίως παράδοσης του περσικού λαού και των παραδόσεων των επί μέρων λαών που εντάχθηκαν γιατί είτε κατακτήθηκαν είτε γιατί το επέλεξαν (βλ. Νότιο Αφγανιστάν) στην Περσική αυτοκρατορία. Αυτή η παρθένος και πρότυπος κίνηση της Περσικής αυτοκρατορίας δεν δήλωνε την αδυναμία των Περσών να ομογενοποιήσουν το λαό της αυτοκρατορίας, αλλά δήλωνε μια γενναία στρατηγική και διπλωματική πρακτική στα αρχαία τότε χρόνια ως προς την ένταξη των λαών σε γεωγραφικούς συνασπισμούς, δήλωνε την ανάγκη οι πολιτισμοί να ενώνονται για να δημιουργούν αντί να καταστρέφονται, υποδείκνυε τις βλέψεις για κοινή συστράτευση όλης της αυτοκρατορίας τόσο ώστε να καλλιεργηθεί η ενότητα της, όσο και για να αυξηθεί η επιρροή της στον τότε γνωστό κόσμο υποδηλώνοντας τις μεθόδους αύξησης της επιρροής της αυτοκρατορίας έχοντας τους λαούς της ως πρεσβευτές πολιτισμού της αυτοκρατορίας και τα εδάφη της ως εφαλτήριο για εδαφική και πολιτισμική ανάπτυξη (επέκταση).
Η παραπάνω αναφορά στην Περσική Αυτοκρατορία αναλαμβάνει την τακτική γνωριμία μας με την αυτοκρατορία ως ιστορική γεωγραφία και ως πρόδρομο των διπλωματικών παρυφών του σημερινού Ιράν όπως αυτό ανασυντάχθηκε το 1936 κατά τον Β’ ΠΠ, και όπως αυτό σήμερα επιδιώκει να βγει στις αγορές μετά από 30 χρόνια και διεκδικεί το ρόλο του ως παράγοντας σταθερότητας/ασφάλειας στην περιοχή. Άλλωστε οι Πέρσες μαζί με τους Καρδούχους (σημερινούς Κούρδους) αποτελούν και τους πιο αρχαίους κατοίκους της περιοχής, και έχουν αναπτύξει ιδιαίτερους τρόπους επαφής και χρήσης της γης, της γεωλογίας, της βιοτεχνολογίας και της εναλλακτικής ιατρικής θωρακίζοντας τον λαό του Ιράν απέναντι στην βιοτεχνολογία της δύσης.
Η ιστορική γεωγραφία του Ιράν ανάγεται στον 8ο αιώνα π.χ. όπου η Περσία κτίστηκε στον βασικό ιστό της καρδιάς της Μεγάλης Μέσης Ανατολής, διαδραματίζοντας τεράστιο πολιτισμικό ρόλο στη γύρω περιοχή και δοκιμάζοντας δεκαετίες τη δύναμη της στην περιοχή να συντάσσει στο κέντρο της πολιτικής της εμβέλειας λαούς διαφορετικής καταγωγής και πολιτισμικής προέλευσης, δημιουργώντας διαφορετικούς προσανατολισμούς στη διπλωματία της που οριζόταν από ένα και μόνο κοινό παράγοντα, την σταθερότητα και την επιβολή των θέσεων της στην περιοχή.
Σήμερα το Ιράν αποτελεί την κύρια δύναμη στην περιοχή της Ευρασίας και αποτελεί και το κυρίως κέντρο ενεργειακής δυναμικής που μπορεί στο μέλλον αν το θελήσει να ανταγωνιστεί καίρια τις ΗΠΑ, το ΗΒ αλλά ακόμη και τη Ρωσία αφού το Ιράν παράγει το 33,6% του παγκόσμιου φυσικού αερίου με ιδία βιομηχανία επεξεργασίας και διοχέτευσης στις αγορές της Ασίας. Η αποχή και ο αποκλεισμός του Ιράν από τις ΗΠΑ στις 7 Απριλίου 1980 μετά τις ταραχές στην Τεχεράνη που είχαν σαν αποτέλεσμα την ομηρία Αμερικανών υπηκόων μελών της Αμερικάνικης Πρεσβείας στην Τεχεράνη και το θάνατο 8 Αμερικανών κατά την επιχείρηση διάσωσης τους έφερε τις ΗΠΑ και τον Αγγλοσαξονικό κόσμο απέναντι στην ισχυρότερη δύναμη τόσο γεωπολιτικά όσο και κανονιστικά (θρησκευτικά) της Μ. Ανατολής. Η πρώτη επαφή της δύσης με το Ιράν τη δεκαετία του ’60-’70 ήταν απογοητευτική για τη δύση που δεν μπόρεσε ουσιαστικά να εντάξει το Ιράν σε μια από τις κλίμακες ‘αμέσου ή εμμέσου επαφής’ ανάλογα με τη δυναμική του Ιράν στο Ευρασιατικό κρηπίδωμα. Η μετέπειτα Ισλαμική Δημοκρατία διαφάνηκε πως επιδίωκε την κατάλυση του Σουνιτικού δόγματος στην περιοχή της Μ. Ανατολής και της Μεσοποταμίας και την ίδρυση μιας ηγετικής δύναμης που με τη συμβολή των αναπτυσσόμενων δυνάμεων που είχαν συμφέροντα στην περιοχή θα αναμόρφωναν τον γεωπολιτικό χαρακτήρα της με την ανάπτυξη του λεγόμενου κατά τη δύση «ανώτερου Ισλάμ» εννοώντας τους Σηίτες που ήδη το Γ’ Ράιχ τους έθεσε σε πλεονεκτική θέση ένεκα καταγωγής απέναντι στους Σουνίτες και κατά βάση Σημίτες Άραβες Μουσουλμάνους. Ο ρόλος του Ιράν έκτοτε αποτελεί ίσως μια απομακρυσμένη απειλή για τον δυτικό κόσμο ο οποίος και δεν δύναται να συλλάβει την πηγαία μορφή γεωπολιτικής θεώρησης η οποία και δεν απέχει από τη θεώρηση του καπιταλισμού και του νεοφιλελευθερισμού που πηγάζει από την γεω-θρησκευτική θέση του Ιράν ως κατάστασης συμπίεσης και ελέγχου της πολιτικής στην Εγγύτερη Ανατολή.
Τα 30 χρόνια διεθνούς απομόνωσης του Ιράν δεν ήταν χρόνια πνευματικής πενίας αλλά σε αυτή την περίοδο το Ιράν αναζήτησε την ταυτότητα του και δεν άφησε την ευκαιρία μακριά από την επίδραση της δύσης να συνεχίζει να αναπτύσσεται και να παράγει τεχνολογία, ενεργειακή πολιτική και περαιτέρω να προσφέρει παιδεία διεθνούς εμβέλειας με τον αναλφαβητισμό στις ηλικίες 15-24 να είναι μόλις στο 2%, το κατά κεφαλήν εισόδημα να βρίσκεται πιο ψηλά από αυτό της Βραζιλίας και της Ν. Αφρικής ενώ η βιομηχανία αεροσκαφών και αυτοκινήτων να μονοπωλεί στο εσωτερικό του και οι εισαγόμενες στο χρηματιστήριο της Τεχεράνης εταιρείες κατέχουν το 28% του ΑΕΠ της χώρας κάτι ίσως λιγότερο από το ratio στις αναπτυσσόμενες οικονομίες.
Η Συμφωνία που επετεύχθη τον Ιούλιο 2015 για το Κοινό Πρόγραμμα Δράσης μεταξύ του Ιράν και των Ε3+3 (Ρ5+1) αν και εδράζεται στην ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ της δύσης και του Ιράν, με την μακροχρόνια αποδέσμευση του από τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν και οδήγησαν στον αποκλεισμό του από τις αγορές, δεν οδηγεί και αυτοδικαίως στην αποδοχή της και από τις γειτονικές χώρες. Ήδη το Ισραήλ, η Σ. Αραβία και οι άλλες χώρες του Κόλπου δεν φαίνεται να εμπιστεύονται το θετικό πρόσημο των διεθνών σχέσεων που επιδιώκει το Ιράν να εφαρμόσει σε μια περιοχή με πολλαπλά θρησκευτικά (Σουνίτες, Σηίτες), πολιτικά (Ιρακ, Γάζα, Ισραήλ, Κουρδικό) και κοινωνικά (Αραβική άνοιξη) προβλήματα που ουσιαστικά δεν ευνοούν την ανάκτηση της δύναμης της πιο πλούσιας ενεργειακά χώρας της Μ. Ανατολής αλλά και στη δημιουργία μιας νέας γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής θεώρησης από πλευράς του Ιράν.
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω το Ιράν έχει θεσπίσει μια ορατή στρατηγική εμπλοκής του στα περιφερειακά και διεθνή θέματα με βάση όχι την ενεργειακή του πολιτική, αλλά την πολιτική ανάλυση της θέσης του και των εναλλακτικών μορφών ενέργειας, ιατρικής και διατροφής. Σε μια εποχή που η Κίνα ήδη αναβαθμίζει τα εφόδια της σε μακροχρόνια διατηρούμενες τροφές, η Ρωσία επιθυμεί την εισαγωγή τροφών με ειδική επεξεργασία, το Ιράν ήδη βρίσκεται στις αγορές της εναλλακτικής βιοτεχνολογίας και απειλεί την κλασσική φαρμακευτική και την κλασσική ιατρική. Η εξομάλυνση των σχέσεων του Ιράν με τη δύση δεν θα είναι εύκολη, και προσωπικά πιστεύω πως δεν προβλέπεται από την πολιτική ενός Ιράν που αποσκοπεί στην αυξημένη επιρροή του στις κτήσεις της αυτοκρατορικής Περσίας στην περιοχή, σε μια εποχή που η δύση δεν δύναται να γνωρίζει τα μυστικά του αντιπάλου της παρά μόνο να αντλεί πληροφορίες από μυστικές υπηρεσίες και από Ιρανούς φοιτητές που φοιτούν στη δύση.
Το Ιράν τα τελευταία δέκα χρόνια σχεδιάζοντας τη στρατηγική του έχει υιοθετήσει τις αρχές του δόγματος του ‘Αυτοκρατορικού Αετού’, που άκμαζε ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα και θέλησε να εστιάσει στην ανάκτηση των σχέσεων του σημερινού Ιράν με τις κτήσεις της Περσίας και από την άλλη ως νεότερη Ισλαμική Δημοκρατία να επικεντρωθεί στην ενοποίηση των Σηιτών στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης και Εγγύτερης Ανατολής και να δράσει ως κράτος προστάτης (βλ. Νότιο Αφγανιστάν) ή να ενώσει τις δυνάμεις εκείνες του ισλαμικού κόσμου που βρέθηκαν να μην απολαμβάνουν την προστασία του Αραβικού Συνδέσμου(βλ. Γάζα). Ως εκ τούτου το Ιράν στα πλαίσια της θέσης του ως απότοκος δημοκρατία της Περσίας ήδη διαμέσου του Δρόμου του Μεταξιού, και του Συνασπισμού της Σαγκάης επιδιώκει να επεκταθεί και στις αγορές δια του εμπορικού μέσου, αλλά και δια του ιστορικού- θρησκευτικού. Το παραπάνω άνοιγμα του Ιράν ταυτόχρονα και στην γεω-εμπορική αγορά όσο και στη γεω-θρησκευτική δημιουργεί ανησυχία στη δύση κατά πόσο μπορεί να δημιουργήσει θύλακες προστασίας μέσα από τον ίδιο τον ισλαμικό κόσμο, κάτι που ήδη επιδιώκει διαμέσου της Σ. Αραβίας και του Κατάρ χωρίς επιτυχία επί του παρόντος.
Το πώς η δύση ενδέχεται να αντιδράσει στα σχέδια του Ιράν, που κινείται παραπλεύρως της Ρωσίας και της Κίνας, δεν είναι γνωστό. Αυτό που διαφαίνεται είναι πως το Ιράν δεν πρόκειται εύκολα να δεχθεί επιτηρητές στο ενεργειακό του πρόγραμμα, και δεν προτίθεται να αφήσει τη δύση να επέμβει άμεσα στα εσωτερικά του ζητήματα και ως τέτοια θεωρούνται τα περιφερειακά θέματα στα οποία και το Ιράν είναι σε θέση ακροβολιστή. Δια και όσων προαναφέρθηκαν θεμιτό θα ήτο η κάθε προσέγγιση μας ως προς το Ιράν να ακολουθεί πρωτίστως ιστορική αναδρομή και μετέπειτα οιανδήποτε νεότερη πολιτική ή οικονομική αναφορά, ώστε να γίνει αντιληπτή η στάση του Ιράν προς τη δύση και το δόγμα της σύζευξης της εμπορικής και θρησκευτικής εξόδου του στις αγορές, αφού η ισλαμική αγορά είναι η δεύτερη μεγαλύτερη σε είδη πρώτων υλών και ειδών πρώτης ανάγκης ένεκα των διαφορετικών βιοτικών επιπέδων που μπορεί να καλύψει ένα ευρύ φάσμα προιόντων υλιστικής και πνευματικής μορφής και ακολουθίας, κάτι που τρομάζει τη δύση.