Κατά την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων του 1912-1913, καταγράφτηκε μία αξιομνημόνευτη διάθεση εθελοντικής συμμετοχής. Υπολογίζεται ότι κατατάχτηκαν οικειοθελώς περίπου 3.500 Κρητικοί, 1.500 Κύπριοι, 1.800 οργανωμένοι πρόσκοποι, πλήθος άλλων Ελλήνων από διάφορες περιοχές της χώρας και αρκετοί ομογενείς από την Αίγυπτο. Συγκινητική ήταν και η συμμετοχή των ομογενών μας από τις ΗΠΑ, τους οποίους οι εκτιμήσεις τους υπολογίζουν από 15.000 έως 30.000. Συνολικά, κατά την διάρκεια της επιστράτευσης συγκεντρώθηκαν 135.000 άνδρες.
Μαργέλης Κωνσταντίνος
Μάλιστα, η τότε κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου «εξαναγκάστηκε» να εκδώσει ανακοίνωση ότι ο Ελληνικός Στρατός δεν μπορεί να δεχθεί άλλους εθελοντές, καθώς ο αριθμός τους είχε ξεπεράσει κάθε προσδοκία, σε σημείο που προέκυψε αντικειμενική αδυναμία ενδιαίτησης και εξοπλισμού τους. Αξιοσημείωτο αποτελεί το γεγονός ότι το υψηλό φρόνημα των Ελλήνων έλαβε χώρα τη στιγμή που οι «Μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις» είχαν διαμηνύσει ότι η ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Βαλκανική χερσόνησο ήταν αδιαπραγμάτευτη.
Οι ομογενείς της Αμερικής προσέφεραν επίσης, στρατιωτικό υλικό, πυρομαχικά και χρήματα. Υπολογίζεται ότι περίπου 75.000 δολάρια συγκεντρώθηκαν και στάλθηκαν στην Ελλάδα. Εκτός αυτών, αρκετοί εθελοντές που έφτασαν στην πατρίδα διέθεταν ήδη πλήρη εξάρτηση που είχε αγοραστεί από δωρεές ομοεθνών μας στις ΗΠΑ.
Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί αυτή του φλογερού πατριώτη και ποιητή Σπύρου Ματσούκα, ο οποίος ταξίδεψε στην Αμερική με σκοπό να μαζέψει χρήματα για την αγορά ενός πολεμικού πλοίου. Στην Βοστώνη που έφτασε συγκέντρωσε 25.000 δολάρια με τα οποία αγόρασε ένα αντιτορπιλικό το οποίο ονόμασε «Νέα Γενιά». Τα προηγούμενα χρόνια ο Ματσούκας είχε πολεμήσει εθελοντικά στον αγώνα για την απελευθέρωση της Κρήτης το 1896 και στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο το 1897. Το γεγονός ότι το 1910 εκλέχτηκε βουλευτής Φδιωτιδοφωκίδας δεν τον εμπόδισε να συμμετάσχει και στους Βαλκανικούς πολέμους ως εθελοντής.
Ο γνωστός ποιητής Λορέντζος Μαβίλης, αν και εκλεγμένος βουλευτής το 1910, έγινε επικεφαλής του Ελληνικού λόχου των Γαριβαλδινών εθελοντών και την 29η Νοεμβρίου 1912 έπεσε νεκρός κατά τη διάρκεια της μάχης στο όρος Δρίσκο, κοντά στα Ιωάννινα. Ο Μαβίλης είχε επίσης, συμμετάσχει στην επανάσταση της Κρήτης το 1896, ενώ κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 συγκέντρωσε 70 Κερκυραίους εθελοντές και συμμετείχε μαζί τους στον πόλεμο.
Ο Αλέξανδρος Ρώμας, υπήρξε κατ’ επανάληψη εκλεγμένος βουλευτής από το 1895 έως το 1910, ενώ διετέλεσε υπουργός των Εξωτερικών το 1902 και πρόεδρος της Ελληνικής βουλής. Συμμετείχε με δικό του στρατιωτικό σώμα στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο, ενώ στους Βαλκανικούς πολέμους συγκρότησε το Ελληνικό Γαριβαλδινό σώμα εθελοντών, στο οποίο συμμετείχε και ο Λορέντζος Μαβίλης.
Ο Ίων Δραγούμης αρχικά είχε καταταχθεί ως απλός εθελοντής στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Στη συνέχεια διετέλεσε διπλωμάτης σε διάφορα Ελληνικά προξενεία και κατά την διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων υπηρέτησε αυτοκλήτως ως δεκανέας στο επιτελείο του Στρατού. Τον Οκτώβριο του 1912 διαπραγματεύτηκε την παράδοση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους.
Ο Χριστόδουλος Σώζος, τότε εν ενεργεία δήμαρχος Λεμεσού, εγκατέλειψε την δημαρχία και κατατάχθηκε από μόνος του στον Ελληνικό στρατό. Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος του πρότεινε να τοποθετηθεί στο επιτελείο του στρατού στην Αθήνα, αλλά εκείνος αρνήθηκε και απαίτησε να πολεμήσει ως απλός στρατιώτης στην πρώτη γραμμή. Σκοτώθηκε την 6η Δεκεμβρίου 1912 κατά την μάχη του Μπιζανίου για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Είναι ο μοναδικός Έλληνας Δήμαρχος που έχει πέσει μαχόμενος υπέρ πίστεως και πατρίδος.
Εκτός του Σώζου, από την Κύπρο κατατάχθηκαν εθελοντικά ο βουλευτής Λάρνακας-Αμμοχώστου Ευάγγελος Χατζηιωάννου, ο Μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος Μεταξάκης, ο βουλευτής Λεμεσού Ευγένιος Ζήνων και ο αρχιμανδρίτης Μακάριος Μυριανθεύς.
Αξίζει ακόμα να αναφέρουμε την Ασπασία Ράλλη Μαυρομιχάλη, κόρη του τότε πρώην πρωθυπουργού Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και ανηψιά του βουλευτή-εθελοντή Αλέξανδρου Ρώμα, η οποία αρχικά υπηρέτησε εθελοντικά ως νοσοκόμος, αλλά στη συνέχεια πολέμησε στην πρώτη γραμμή, δίπλα στον θείο της, κατά την μάχη του Δρίσκου το 1912.
Θα αποτελούσε αμέλεια να μην μνημονεύσουμε τον Ιταλό Ριτσιότι Γκαριμπάλντι, ο οποίος το 1887 είχε εκλεγεί βουλευτής στην χώρα του. Παρά το προχωρημένο της ηλικίας του ήλθε στην Ελλάδα και συμμετείχε τόσο στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, όσο και στους Βαλκανικούς πολέμους, στους οποίους μαζί με τον γιο του Πεππίνο Γκαριμπάλντι διοργάνωσαν το λεγόμενο Ιταλοαγγλικό Γαριβαλδινό στρατιωτικό σώμα από 1.200 Ιταλούς και Βρετανούς εθελοντές.
Να σημειωθεί ότι ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας μας, Ελευθέριος Βενιζέλος, διέθετε και εκείνος πρότερο εθελοντικό πολεμικό βίο. Το 1896 συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση της Κρήτης, ενώ το 1905 μαζί με 1000 Κρήτες πολεμιστές κήρυξε ως επικεφαλής αρχηγός την επανάσταση του Θερίσου με αίτημα την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Οι ομογενείς της Αμερικής προσέφεραν επίσης, στρατιωτικό υλικό, πυρομαχικά και χρήματα. Υπολογίζεται ότι περίπου 75.000 δολάρια συγκεντρώθηκαν και στάλθηκαν στην Ελλάδα. Εκτός αυτών, αρκετοί εθελοντές που έφτασαν στην πατρίδα διέθεταν ήδη πλήρη εξάρτηση που είχε αγοραστεί από δωρεές ομοεθνών μας στις ΗΠΑ.
Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί αυτή του φλογερού πατριώτη και ποιητή Σπύρου Ματσούκα, ο οποίος ταξίδεψε στην Αμερική με σκοπό να μαζέψει χρήματα για την αγορά ενός πολεμικού πλοίου. Στην Βοστώνη που έφτασε συγκέντρωσε 25.000 δολάρια με τα οποία αγόρασε ένα αντιτορπιλικό το οποίο ονόμασε «Νέα Γενιά». Τα προηγούμενα χρόνια ο Ματσούκας είχε πολεμήσει εθελοντικά στον αγώνα για την απελευθέρωση της Κρήτης το 1896 και στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο το 1897. Το γεγονός ότι το 1910 εκλέχτηκε βουλευτής Φδιωτιδοφωκίδας δεν τον εμπόδισε να συμμετάσχει και στους Βαλκανικούς πολέμους ως εθελοντής.
Ο γνωστός ποιητής Λορέντζος Μαβίλης, αν και εκλεγμένος βουλευτής το 1910, έγινε επικεφαλής του Ελληνικού λόχου των Γαριβαλδινών εθελοντών και την 29η Νοεμβρίου 1912 έπεσε νεκρός κατά τη διάρκεια της μάχης στο όρος Δρίσκο, κοντά στα Ιωάννινα. Ο Μαβίλης είχε επίσης, συμμετάσχει στην επανάσταση της Κρήτης το 1896, ενώ κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 συγκέντρωσε 70 Κερκυραίους εθελοντές και συμμετείχε μαζί τους στον πόλεμο.
Ο Αλέξανδρος Ρώμας, υπήρξε κατ’ επανάληψη εκλεγμένος βουλευτής από το 1895 έως το 1910, ενώ διετέλεσε υπουργός των Εξωτερικών το 1902 και πρόεδρος της Ελληνικής βουλής. Συμμετείχε με δικό του στρατιωτικό σώμα στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο, ενώ στους Βαλκανικούς πολέμους συγκρότησε το Ελληνικό Γαριβαλδινό σώμα εθελοντών, στο οποίο συμμετείχε και ο Λορέντζος Μαβίλης.
Ο Ίων Δραγούμης αρχικά είχε καταταχθεί ως απλός εθελοντής στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο. Στη συνέχεια διετέλεσε διπλωμάτης σε διάφορα Ελληνικά προξενεία και κατά την διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων υπηρέτησε αυτοκλήτως ως δεκανέας στο επιτελείο του Στρατού. Τον Οκτώβριο του 1912 διαπραγματεύτηκε την παράδοση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους.
Ο Χριστόδουλος Σώζος, τότε εν ενεργεία δήμαρχος Λεμεσού, εγκατέλειψε την δημαρχία και κατατάχθηκε από μόνος του στον Ελληνικό στρατό. Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος του πρότεινε να τοποθετηθεί στο επιτελείο του στρατού στην Αθήνα, αλλά εκείνος αρνήθηκε και απαίτησε να πολεμήσει ως απλός στρατιώτης στην πρώτη γραμμή. Σκοτώθηκε την 6η Δεκεμβρίου 1912 κατά την μάχη του Μπιζανίου για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Είναι ο μοναδικός Έλληνας Δήμαρχος που έχει πέσει μαχόμενος υπέρ πίστεως και πατρίδος.
Εκτός του Σώζου, από την Κύπρο κατατάχθηκαν εθελοντικά ο βουλευτής Λάρνακας-Αμμοχώστου Ευάγγελος Χατζηιωάννου, ο Μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος Μεταξάκης, ο βουλευτής Λεμεσού Ευγένιος Ζήνων και ο αρχιμανδρίτης Μακάριος Μυριανθεύς.
Αξίζει ακόμα να αναφέρουμε την Ασπασία Ράλλη Μαυρομιχάλη, κόρη του τότε πρώην πρωθυπουργού Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και ανηψιά του βουλευτή-εθελοντή Αλέξανδρου Ρώμα, η οποία αρχικά υπηρέτησε εθελοντικά ως νοσοκόμος, αλλά στη συνέχεια πολέμησε στην πρώτη γραμμή, δίπλα στον θείο της, κατά την μάχη του Δρίσκου το 1912.
Θα αποτελούσε αμέλεια να μην μνημονεύσουμε τον Ιταλό Ριτσιότι Γκαριμπάλντι, ο οποίος το 1887 είχε εκλεγεί βουλευτής στην χώρα του. Παρά το προχωρημένο της ηλικίας του ήλθε στην Ελλάδα και συμμετείχε τόσο στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, όσο και στους Βαλκανικούς πολέμους, στους οποίους μαζί με τον γιο του Πεππίνο Γκαριμπάλντι διοργάνωσαν το λεγόμενο Ιταλοαγγλικό Γαριβαλδινό στρατιωτικό σώμα από 1.200 Ιταλούς και Βρετανούς εθελοντές.
Να σημειωθεί ότι ο τότε πρωθυπουργός της Ελλάδας μας, Ελευθέριος Βενιζέλος, διέθετε και εκείνος πρότερο εθελοντικό πολεμικό βίο. Το 1896 συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση της Κρήτης, ενώ το 1905 μαζί με 1000 Κρήτες πολεμιστές κήρυξε ως επικεφαλής αρχηγός την επανάσταση του Θερίσου με αίτημα την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Λευκάδα, 18 Οκτωβρίου 2019