Στην εποχή μας οι εκλογές φαντάζουν ως η βασική πολιτική μορφή έκφρασης των πολιτών-λαού. Όμως, στην αρχαία Αθήνα η πεμπτουσία του πολιτεύματος δεν ήταν οι εκλογές. Ήταν η ψήφος του πολίτη. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι ο δήμος άρχει, ο δήμος έγινε ο κυρίαρχος των πάντων, και τα πάντα διοικεί με τα ψηφίσματα και με τα δικαστήρια στα οποία ο ίδιος κατέχει την εξουσία. Όσον αφορά την αντιπροσώπευση, η ιδέα ότι μέσα σε λίγες ώρες μίας συγκεκριμένης μέρας ο φαινομενικά «κυρίαρχος» λαός συμπυκνώνει και εκφράζει την πολιτική του θέση επιλέγοντας τους αντιπροσώπους-βουλευτές του, δεν διανοείτο στην αρχαία Αθήνα. Πόσο δε μάλλον να εκλέξει μία κυβέρνηση για τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Ο Ρουσσώ μετέπειτα, διαπίστωσε ότι οι Άγγλοι δεν ήταν ελεύθεροι ούτε μία φορά στα πέντε χρόνια που εξέλεγαν τους βουλευτές τους, αφού οι επιλογές που κάνει κάποιος την ημέρα των εκλογών έχουν ήδη καθορισθεί από πρίν, από τον εκλογικό νόμο, τα υπάρχοντα κόμματα και το σύστημα ανάδειξης των υποψηφίων.
Μαργέλης Κωνσταντίνος
Μελετώντας δε περισσότερο την εικόνα των δυτικών χωρών διαπιστώνουμε ότι κυριαρχεί ένας θεσμός με μία δική του προσωπικότητα, το κράτος, έχοντας ως περιεχόμενο μία άχρωμη γραφειοκρατία, εξαρτημένη από κομματικούς μηχανισμούς. Αντίθετα, αν ανατρέξουμε στην επονομαζόμενη πόλη-κράτος που γέννησε το δημοκρατικό πολίτευμα, την αρχαία Αθήνα, δεν συναντάμε κράτος με την τωρινή έννοια και δομή. Τότε, η έννοια της δημοκρατίας δεν αντίκριζε τον πολίτη μέσω μίας απρόσωπης κρατικής οντότητας. Η Αθήνα ήταν απλά μία γεωγραφική περιοχή και η πόλη ταυτιζόταν ευθέως με τους Αθηναίους πολίτες ως προσωπικότητες. Δεν υφίστατο λαός των Αθηνών, ούτε πολιτεία των Αθηνών, αλλά Αθηναίων Πολιτεία.
Η διοίκηση των καθημερινών αναγκών της πόλης ήταν ανεξάρτητη. Οι λεγόμενοι άρχοντες-διοικητές ως επί το πλείστον κληρώνονταν, αλλά ακόμα και εκείνοι που εκλέγονταν ήταν ανακλητοί. Η δόμηση αυτή δεν ήταν τυχαία, καθώς όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης «ευκολότερα διαφθείρονται με τα κέρδη και με τις χάριτες οι λίγοι παρά οι πολλοί». Η δε εκτελεστική εξουσία στην αρχαία Αθήνα δεν είχε τη μορφή ενός κυβερνητικού σχήματος με πρωθυπουργό και υπουργούς. Οι αποφάσεις λαμβάνονταν από τους πολίτες με τα λεγόμενα ψηφίσματα. Σήμερα, οι πολίτες ψηφίζουν αντιπροσώπους οι οποίοι θα λάβουν έναντι αυτών τις αποφάσεις που τους αφορούν. Οι δε διοικητές του ευρύτερου δημοσίου τομέα διορίζονται από την εκάστοτε κυβέρνηση.
Αυτή η φιλελεύθερη δημοκρατική διάρθρωση της αρχαίας Αθήνας αποτέλεσε τη βάση για τη διαμόρφωση μίας οικονομίας ελεύθερης αγοράς με χαρακτηριστικά πλήρους σχεδόν ανταγωνισμού. Χαρακτηριστική είναι η φράση του Κάρολου Μαρξ ότι, η βάση της αρχαίας Αθηναϊκής δημοκρατικής πολιτείας ήταν οι ανεξάρτητοι μικροπαραγωγοί. Επομένως, η παρουσία ενός πραγματικά φιλελεύθερου και δημοκρατικού πολιτεύματος συνεπάγεται τη δημιουργία μίας ανοικτής οικονομίας με στοιχεία πλήρους ανταγωνισμού, στην οποία η παραγωγή είναι μοιρασμένη με τέτοιο τρόπο ώστε κανείς να μην μπορεί να επηρεάσει μονομερώς την λειτουργία της. Το κλειδί για την επίτευξη αυτού του μοντέλου βρίσκεται στον έλεγχο της θεσμοθέτησης των κανόνων λειτουργίας της αγοράς και πιο συγκεκριμένα όταν η θεσμοθέτηση ελέγχεται από την πλειοψηφία των πολιτών και δεν βρίσκεται άμεσα ή έμμεσα στα χέρια λίγων. Όπως εξηγεί ο Αριστοτέλης με αυτό τον τρόπο καθίσταται εξαιρετικά δύσκολο να ευνοηθούν μεμονωμένα συμφέροντα. Η δε διαφαινόμενη τάση ενίσχυσης ολιγοπωλιακών φαινομένων σε όλο και περισσότερα τμήματα των αγορών στις σύγχρονες δυτικές χώρες έρχεται σε αντίθεση με το διατυμπανισμένο γενικό επιχείρημα περί λειτουργίας μίας ελεύθερης αγοράς. Η αλληλεξάρτηση λοιπόν, της επιχειρηματικής ελευθερίας που επικρατεί σε μία χώρα, με την ποιότητα της πολιτειακής της οργάνωσης είναι ξεκάθαρη.
Σίγουρα η άμεση αυτοκυβέρνηση της αρχαίας Αθήνας αποτελεί μία ουτοπία στη σύγχρονη εποχή. Είναι όμως αυτός λόγος να παγώνει κάθε κουβέντα για τυχόν αναζήτηση τρόπων συμμετοχής των πολιτών σε κρίσιμα ζητήματα; Να μην συζητείται καθόλου η δημιουργία θεσμών και λειτουργιών που θα αυξάνουν τον έλεγχο που ασκούν οι πολίτες σε όσα διαδραματίζονται στον τόπο τους και που θα αναβαθμίζουν το επίπεδο της συμμετοχής τους στις αποφάσεις; Η Ελβετία αποτελεί το σύγχρονο απτό παράδειγμα μίας επιτυχημένης προσαρμογής στοιχείων άμεσης δημοκρατίας σε ένα πολίτευμα αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οι αποφάσεις της ομοσπονδιακής Ελβετικής κυβέρνησης, των ομόσπονδων καντονιών και οι κρατικές συμφωνίες υπόκεινται στον έλεγχο των πολιτών μέσω υποχρεωτικών δημοψηφισμάτων. Επίσης, το σύνταγμα δίνει το δικαίωμα στους πολίτες να προτείνουν μόνοι τους μία συνταγματική αναθεώρηση ή να απορρίψουν ένα νόμο. Η εφαρμογή δε του αποτελέσματος των δημοψηφισμάτων είναι υποχρεωτική. Δεν ανακηρύχθηκε λοιπόν, τυχαία ως η χώρα με τον υψηλότερο δείκτη οικονομικής ελευθερίας διεθνώς για το έτος 2019.
Δυστυχώς, με την ψήφο μας έχουμε κατορθώσει να παραδώσουμε τις τύχες του τόπου μας και της ζωής μας σε ανθρώπους οι οποίοι ενστερνίζονται και εφαρμόζουν συγκεντρωτικές πολιτειακές δομές. Από τους οποίους απουσιάζει κάθε είδους προβληματισμός για την εύρεση πρακτικών μεθόδων διεύρυνσης της συμμετοχής των πολιτών και του ελέγχου των αποφάσεων. Επιλέγουμε πρόσωπα με πτυχία, αλλά στην πράξη «αναλφάβητους» πολιτειακής παιδείας. Πρόσωπα που μιλάνε για δημοκρατία, αλλά δεν την εφαρμόζουν και που δεν ενστερνίζονται την έννοια της δημιουργικής κριτικής. Πρόσωπα που δηλώνουν ότι αφουγκράζονται τον λαό, αλλά που παρίστανται είτε άψυχα είτε υποκριτικά ή με ύφος καρδιναλίου απέναντι στους πολίτες παρασυρόμενοι από την παρακμιακή δίψα της εξουσίας.
Λευκάδα, 3 Οκτωβρίου 2019