Η ταχεία αναθεώρηση των δυνατοτήτων στρατιωτικών επιχειρήσεων απαγόρευσης (Anti-Access Area Denial) που δείχνει να επιθυμεί να εφαρμόζει η Τουρκία, σε συνδυασμό με την διακηρυγμένη στρατηγική της στη θάλασσα (Γαλάζια Πατρίδα) ως πρωταρχικό μέτωπο σε έναν ανανεωμένο ανταγωνισμό ισχύος στη θάλασσα της ανατολικής Μεσογείου, έχουν μετασχηματίσει θεμελιωδώς το περιβάλλον στο οποίο θα λειτουργήσουν οι ένοπλες δυνάμεις μας στο άμεσο μέλλον. Για πρώτη φορά σε μια γενιά, ο έλεγχος της θάλασσας κινδυνεύει να μην αποτελεί πλέον το αδιαμφισβήτητο προνόμιο του Ελληνισμού.
Πέρα από την οικοδόμηση εξελιγμένων στρατιωτικών δυνατοτήτων, η Τουρκία έχει αξιοποιήσει τις ασυμμετρίες που απορρέουν από τις διαφορετικές κυβερνητικές και πολιτικές αντιδράσεις στην περιοχή, τα επιχειρηματικά σχέδια των ισχυρών και φυσικά την κατανόηση των αιτιών του πολέμου. Αυτό γίνεται σαφές, ιδιαίτερα μετά τη σύναψη συμφωνίας με τη Λιβύη. Με αυτή τη συμφωνία, θεωρεί ότι αποκτά εξωτερική νομιμοποίηση, τοποθετώντας μάλιστα μια ποικιλόμορφη ομάδα τουρκικής παραστρατιωτικής οργάνωσης να επιχειρεί ήδη με τις δυνάμεις της κυβέρνησης της Τρίπολης στη Λιβύη και είναι διατεθειμένη να δεχτεί τριβές στην επιδίωξη ενός πιο εκτεταμένου συνόλου πολιτικών, οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων.
Μια κοινή στρατιωτική δράση με συμμάχους στην περιοχή μπορεί και πρέπει να ανταγωνιστεί τις τουρκικές απειλές, αλλά πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι θα δυσκολευτούμε να εξισορροπήσουμε την κάθε ασυμμετρία που έχει παρουσιαστεί. Η δέσμευση του Ελληνισμού στους διεθνείς νόμους και κανόνες θα καθοδηγεί πάντα τις στρατιωτικές μας επιλογές. Μια κοινή ευρωπαϊκή συμμαχική αεροναυτική δύναμη θα πρέπει να λυγίσει τον χαρακτήρα του μελλοντικού πολέμου, ώστε να ανακτήσουμε το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Για να γίνει αυτό, οι αερο-ναυτικές δυνάμεις μας πρέπει να καινοτομούν για να δημιουργήσουν ευνοϊκές ασυμμετρίες δημιουργώντας στους αντιπάλους του Ελληνισμού κρίσιμα διλήμματα. Αυτό θα απαιτήσει νέες αντιλήψεις και προσεγγίσεις για να ανταγωνιστεί και να αποτρέψει την Τουρκία και άλλους πιθανούς αντιπάλους. Θα απαιτήσει επίσης τις ναυτικές δυνάμεις να επιχειρούν εκτός της παραδοσιακής Αιγιακής θαλάσσιας ζώνης και να αγκαλιάζουν μια νέα συμμαχική νοοτροπία για να μεγιστοποιήσουν την εμβέλεια της ελληνικής θαλάσσης.
Πώς μπορεί η Ελλάδα να ενσωματώσει και να αξιοποιήσει τις αρχές του Πολεμικού Ναυτικού, των διακλαδικών επιχειρήσεων, της Ακτοφυλακής και της συμμαχικής αλληλεγγύης για να αναπτύξει τη δική της στρατηγική προστασίας των ενεργειακών πόρων, περιπλέκοντας τον κύκλο αποφάσεων της Τουρκίας; Πώς θα επιχειρούν οι ναυτικές δυνάμεις σύμφωνα με αυτή τη στρατηγική σε συνεργασία με συμμάχους και εταίρους; Πώς θα κερδίσουμε τη μάχη των πληροφοριών;
Σκεφτείτε πως θα μπορούσαμε να προετοιμάσουμε το Πολεμικό Ναυτικό για τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Πρέπει να αναγνωρίσουμε άμεσα τους νέους κανόνες του αεροναυτικού πολέμου. Η επόμενη Ναυτική Μάχη δεν πρόκειται να είναι μια άλλη Σαλαμίνα, Άκτιο, Λήμνος ή Ίμβρος αλλά σίγουρα μια συντριπτική νίκη θα αποφασίσει την έκβαση του πολέμου. Οι ιστορικές αναλογίες είναι ισχυρά εργαλεία. Παρόλο που καμία αναλογία δεν είναι τέλεια, μπορεί να είναι εξαιρετικά αποτελεσματική στις πολιτικές συζητήσεις, καθιστώντας πραγματικές ιδέες που είναι δύσκολο να φανταστούν.
Μια έκτακτη ανάγκη ή ένα έκτακτο περιστατικό στη θάλασσα που μπορεί να μας οδηγήσει στο θερμό επεισόδιο και στη συνέχεια στη σύγκρουση, μπορεί να είναι μια δύσκολη ιδέα για να εξηγηθεί με απλούς όρους. Είναι το αντίθετο του αναπόφευκτου. Είναι συχνά η αντανάκλαση της ελεύθερης βούλησης ή της ανθρώπινης επιλογής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Μερικές φορές περιγράφεται απλώς ως ο ρόλος της τύχης ή του ανθρωπίνου σφάλματος στα γεγονότα. Στο παρελθόν, οι προηγούμενες γενιές μπορεί να το είχαν αποδώσει στο χέρι του Θεού. Είναι μια σημαντική γνώση για τους αξιωματικούς του ναυτικού που εξετάζουν κατά την ανάγνωση των ιστορικών μας παραδειγμάτων την αποφυγή των παγίδων της τρέχουσας καταστάσεως ή των προκλήσεων της υπεράσπισης ενός ορθολογισμού που δεν πρέπει να βασίζεται στην εκ των υστέρων γνώση.
Η έννοια της έκτακτης ανάγκης και του εκτάκτου περιστατικού είναι ένα από τα μαθήματα που πολλοί ανώτεροί μου δίδαξαν και εγώ με τη σειρά μου δίδαξα στους νεότερους μου. Εκτός από την κατανόηση των πολεμικών σχεδίων ή των οδηγιών του Αρχηγού Στόλου σχετικά με τον υπολογισμό του κινδύνου στις επιχειρήσεις, οι αξιωματικοί πρέπει να είναι έτοιμοι να οδηγήσουν έναν δυναμικό πληθυσμό πληρωμάτων μέσα στην ομίχλη των τριβών και να το κάνουν με επιτυχία. Απαιτείται η κύρια ιδιότητα του αξιωματικού του ναυτικού να είναι μια δράση για νίκη κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Ο δυσκολονόητος ρόλος του θαλάσσιου περιβάλλοντος δεν πρέπει να εκπλήσσει κανέναν από εμάς που πέρασε πολύ χρόνο στη θάλασσα, αλλά σπάνια το αναλύουμε ή το θεωρούμε ως δευτερευούσης σημασίας. Πρέπει όμως να γνωρίζουμε ό, τι πέραν από το θαλάσσιο περιβάλλον και τη γεωγραφία που ρίχνει σημαντικό φως όπως οι επικρατούσες καιρικές συνθήκες, ακόμα και οι εμπειρίες των προηγούμενων από εμάς στο ναυτικό μας παρελθόν, είναι μια μορφωτική επιρροή, αλλά πολύ συχνά θεωρείται απλώς ως περιγραφική προσθήκη.
Ο δυναμισμός της θάλασσας είναι ο κανόνας. Στην αντιμετώπιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος ως κυρίαρχου παράγοντα, η προσπάθεια είναι να ελέγξουμε το ανεξέλεγκτο και έτσι μετατρέπεται το περιβάλλον ως σημαντικός ανεξάρτητος ηθοποιός στο θέατρο των ναυτικών επιχειρήσεων.
Η γνώση του χρόνου και του τρόπου ανταπόκρισης στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, του τρόπου αντίδρασης στον παράγοντα του περιβάλλοντος ή των ευκαιριών που παρουσιάζονται ακόμη και από τύχη, είναι θεμελιώδες μέρος της επιτυχημένης ηγεσίας. Είναι κάτι που επωφελείται από την κατανόηση του ενδεχόμενου γεγονότος, την κατανόηση ότι τα γεγονότα σε πραγματικό χρόνο δεν είναι μια εξίσωση με ένα καθορισμένο αποτέλεσμα ή ένα προκαταρκτικό συμπέρασμα που βασίζεται μόνο στην «ετοιμότητα» ή την προετοιμασία αλλά και στις τριβές στην ομίχλη των επιχειρήσεων. Είναι, μια γκρίζα μάζα όπου οι μεμονωμένες αποφάσεις έρχονται σε επαφή με την τεχνολογία, το περιβάλλον και ένα πλήθος επιρροών και δρώντων. Μέσα σε αυτή τη γκρίζα περιοχή τα πληρώματα κάνουν επιλογές που πολλές από αυτές κατεγράφησαν στην πορεία της ιστορίας. Το να εξετάζουμε σήμερα αυτά τα γεγονότα μας δίδει το πλεονέκτημα ώστε οι αποφάσεις μας να εμφανίζονται μερικές φορές προκαθορισμένες από την ακολουθία των γεγονότων.
Ο τρόπος με τον οποίο οι ναυτικοί ηγέτες πρέπει να προετοιμαστούν για τη στιγμή της απόφασης είναι να μελετήσουν ακόμη και πώς έχουν ανταποκριθεί οι προηγούμενοι στο παρελθόν. Πρέπει να συνεχίσουμε τη μελέτη αυτή εκτός από τη διατήρηση της πλήρους κατανόησης των εργαλείων και της τεχνολογίας που έχουμε στη διάθεσή μας. Μελέτες του περιβάλλοντος και των ναυτικών ιστοριών όπως του Κουντουριώτη για να κυριαρχήσει στο Αιγαίο ή τις αφηγήσεις πολέμου και τη στρατηγική καταδρομικών ενεργειών των υποβρυχίων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μας προσφέρουν την ευκαιρία να αναγνωρίσουμε και να κατανοήσουμε τον ρόλο της έκτακτης ανάγκης και να προετοιμαστούμε για την ασάφεια που θα περιβάλλει τη δική μας στιγμή λήψης αποφάσεων και δράσης στο μέλλον.
Η εμπειρία των μαχών, που αποκτήσαμε από την αξιολόγηση των στοιχείων των ναυτικών επιχειρήσεων, οδηγεί σε αρκετά συμπεράσματα. Το κυριότερο αυτών, είναι ότι μόνο μια ναυτική δύναμη που έχει οργανωθεί, εκπαιδευτεί σωστά και είναι εφοδιασμένη με αρκετά από τα κατάλληλα εργαλεία θα είναι στο εγγύς μέλλον σε θέση να σταματήσει ή να αποτρέψει μια μαζική επίθεση στη θαλάσσια περιοχή. Επίσης, είναι πλέον απαραίτητο να διαθέτει ένα σύγχρονο σύστημα διοίκησης και ελέγχου που να βασίζεται κυρίως σε ναυτικά συστατικά για να αποτρέψει τυχόν αιφνιδιασμό. Δεδομένου ότι μόνο μια ναυτική δύναμη είναι οργανωμένη για να προσδιορίσει, να ανιχνεύσει, να επεξεργαστεί μια ναυτική εικόνα, και να προετοιμάσει μια άμεση ανταπόκριση αμέσως στο θαλάσσιο χώρο, είναι απαραίτητο στο Πολεμικό Ναυτικό να σκύψει με σεβασμό σε αυτόν τον τομέα.
Τέλος το ανθρώπινο στοιχείο, η γνώση, η αναλυτική ικανότητα και η εφευρετικότητα στην κοινότητα των ναυτικών πληροφοριών μας οδηγεί στη νίκη, την ήττα ή το αδιέξοδο, όπως έχει αποδειχτεί από τους πολέμους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πρέπει να επανεξετάσουμε ποιες εξωτερικές λειτουργίες που δεν έχουν εγγενές σκοπό πολεμικές επιχειρήσεις οι οποίες μπορούν να εξαλειφθούν και πώς να επενδύσουμε ξανά στην εκπαίδευση και την κατάρτιση που είναι προσανατολισμένη στις πολεμικές επιχειρήσεις. Πρέπει να αναγνωρίσουμε τους κανόνες του ναυτικού παιχνιδιού. Αυτό ακριβώς κάνει και διακήρυξε ο Αρχηγός του Πολεμικού Ναυτικού Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης ΠΝ, ο στόλος είναι έτοιμος να πολεμήσει.
* Ο κ. Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ε.α., ΠΝ.