Του Δημήτρη Τσαϊλά*
Στο παρελθόν, όταν ένα κράτος σκότωνε τον στρατηγό άλλου κράτους, ο πόλεμος ήταν πλέον αναπόφευκτος και δεδομένος αμοιβαία. Ωστόσο σήμερα, ούτε οι ΗΠΑ ούτε το Ιράν κήρυξαν πόλεμο. Ο πόλεμος, πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν είναι πλέον τρισδιάστατος (ξηρά, θάλασσα και αέρας), ο σημερινός πόλεμος έχει πέντε διαστάσεις προσθέτοντας στο τρισδιάστατο, τις νέες διαστάσεις όπως του διαστήματος και του κυβερνοπολέμου.
Είναι σαν να ερμηνεύουμε τα γεγονότα του 2020 με την οπτική γωνία του 1914 και να θεωρούμε ότι δεν βρισκόμαστε στην εποχή των υπολογιστών. Ο κόσμος έχει αλλάξει τόσο πολύ που πρέπει να είμαστε σκεπτικοί για το τι συμβαίνει. Για παράδειγμα, μέχρι πριν από 30 με 40 χρόνια, ήταν δυνατό να προβλεφθεί ποιο κράτος θα αντιδρούσε σε ένα διεθνές πρόβλημα χωρίς να πέσουμε σε κανένα σφάλμα. Επειδή οι ιδεολογίες ήταν ξεκάθαρες, όλα ήταν συμμετρικά. Η σημερινή παγκόσμια τάξη προσφέρει ένα ασύμμετρο περιβάλλον.
Σύμφωνα με τα όσα είδαμε μέχρι τώρα ο Στρατηγός Κασίμ Σουλεϊμανί χτυπήθηκε με πύραυλο μαζί με άλλους αξιωματούχους λίγο μετά την αποβίβαση του από το αεροπλάνο, οπότε το Ντρόουν με τους πυραύλους έπρεπε να βρισκόταν στον αέρα πριν την προσγείωση του αεροσκάφους που μετέφερε τον Στρατηγό. Εν ολίγοις, όσοι διαχειριζόταν την επιχείρηση γνώριζαν πολύ καλά τι ώρα θα ήταν ο Στρατηγός στο αεροδρόμιο, με ποιο όχημα θα μετακινούταν, με ποιούς θα ήταν μαζί. Επιπλέον, οι άνθρωποι που σκοτώθηκαν μαζί με τον Σουλεϊμανί δεν πρέπει να αγνοούνται. Συνοπτικά, ο στόχος ήταν πολύ καλά επιλεγμένος από τις ΗΠΑ. Ο συγχρονισμός ήταν τέλειος και φαίνεται να χτυπήσανε με ακρίβεια χιλιοστού. Είχανε λάβει τόσο καλή πληροφόρηση. Δηλαδή, αφού μπορούσαν να φτάσουν τόσο κοντά στον Σουλεϊμανί, ήταν δυνατό να χτυπήσουν το στόχο και με μια σφαίρα. Εντύπωση κάνει πως το άτομο που έκανε αυτήν την επιχείρηση μίλια μακριά και πίεσε το κουμπί, πήρε τέτοιο μεγάλο ρίσκο να αναλάβει την ευθύνη για την ολοκλήρωση της αποστολής με πυραύλους. Εάν το σκεφτείτε, θα πρέπει να είχαν αποκλείσει την όποια επιχείρηση εξαπάτησης, καθώς οι Ιρανοί μπορεί να είχαν τοποθετήσει στη θέση του Σουλεϊμανί και ένα δόλωμα με σκοπό να προκαλέσουν διεθνή κρίση. Με λίγα λόγια, ήταν τόσο σίγουροι για όλα πριν πατήσουν το κουμπί.
Τώρα να δούμε και τα αντίποινα των Ιρανών. Πως είναι τόσο σίγουροι, οι Αμερικανοί ότι το Ιράν δε θα κλείσει το Στενό του Ορμούζ. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τα κράτη του Κόλπου, που είναι από τους καλύτερους πελάτες της βιομηχανίας όπλων των ΗΠΑ, να υποστούν μειώσεις της τάξεως του 25% των παγκόσμιων πωλήσεων πετρελαίου και οι τιμές του πετρελαίου να διπλασιαστούν. Αυτό πιθανότατα θα ωφελήσει περισσότερο τη Ρωσία η οποία είναι αντίπαλος των ΗΠΑ. Υπάρχει κάποια πιθανότητα που ο αμερικανικός μηχανισμός λήψης αποφάσεων δεν το έχει προβλέψει, δεν πιστεύω να νομίζει κανείς ότι μπορεί να γίνει ένα τέτοιο λάθος.
Είναι σαν να ερμηνεύουμε τα γεγονότα του 2020 με την οπτική γωνία του 1914 και να θεωρούμε ότι δεν βρισκόμαστε στην εποχή των υπολογιστών. Ο κόσμος έχει αλλάξει τόσο πολύ που πρέπει να είμαστε σκεπτικοί για το τι συμβαίνει. Για παράδειγμα, μέχρι πριν από 30 με 40 χρόνια, ήταν δυνατό να προβλεφθεί ποιο κράτος θα αντιδρούσε σε ένα διεθνές πρόβλημα χωρίς να πέσουμε σε κανένα σφάλμα. Επειδή οι ιδεολογίες ήταν ξεκάθαρες, όλα ήταν συμμετρικά. Η σημερινή παγκόσμια τάξη προσφέρει ένα ασύμμετρο περιβάλλον.
Σύμφωνα με τα όσα είδαμε μέχρι τώρα ο Στρατηγός Κασίμ Σουλεϊμανί χτυπήθηκε με πύραυλο μαζί με άλλους αξιωματούχους λίγο μετά την αποβίβαση του από το αεροπλάνο, οπότε το Ντρόουν με τους πυραύλους έπρεπε να βρισκόταν στον αέρα πριν την προσγείωση του αεροσκάφους που μετέφερε τον Στρατηγό. Εν ολίγοις, όσοι διαχειριζόταν την επιχείρηση γνώριζαν πολύ καλά τι ώρα θα ήταν ο Στρατηγός στο αεροδρόμιο, με ποιο όχημα θα μετακινούταν, με ποιούς θα ήταν μαζί. Επιπλέον, οι άνθρωποι που σκοτώθηκαν μαζί με τον Σουλεϊμανί δεν πρέπει να αγνοούνται. Συνοπτικά, ο στόχος ήταν πολύ καλά επιλεγμένος από τις ΗΠΑ. Ο συγχρονισμός ήταν τέλειος και φαίνεται να χτυπήσανε με ακρίβεια χιλιοστού. Είχανε λάβει τόσο καλή πληροφόρηση. Δηλαδή, αφού μπορούσαν να φτάσουν τόσο κοντά στον Σουλεϊμανί, ήταν δυνατό να χτυπήσουν το στόχο και με μια σφαίρα. Εντύπωση κάνει πως το άτομο που έκανε αυτήν την επιχείρηση μίλια μακριά και πίεσε το κουμπί, πήρε τέτοιο μεγάλο ρίσκο να αναλάβει την ευθύνη για την ολοκλήρωση της αποστολής με πυραύλους. Εάν το σκεφτείτε, θα πρέπει να είχαν αποκλείσει την όποια επιχείρηση εξαπάτησης, καθώς οι Ιρανοί μπορεί να είχαν τοποθετήσει στη θέση του Σουλεϊμανί και ένα δόλωμα με σκοπό να προκαλέσουν διεθνή κρίση. Με λίγα λόγια, ήταν τόσο σίγουροι για όλα πριν πατήσουν το κουμπί.
Τώρα να δούμε και τα αντίποινα των Ιρανών. Πως είναι τόσο σίγουροι, οι Αμερικανοί ότι το Ιράν δε θα κλείσει το Στενό του Ορμούζ. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τα κράτη του Κόλπου, που είναι από τους καλύτερους πελάτες της βιομηχανίας όπλων των ΗΠΑ, να υποστούν μειώσεις της τάξεως του 25% των παγκόσμιων πωλήσεων πετρελαίου και οι τιμές του πετρελαίου να διπλασιαστούν. Αυτό πιθανότατα θα ωφελήσει περισσότερο τη Ρωσία η οποία είναι αντίπαλος των ΗΠΑ. Υπάρχει κάποια πιθανότητα που ο αμερικανικός μηχανισμός λήψης αποφάσεων δεν το έχει προβλέψει, δεν πιστεύω να νομίζει κανείς ότι μπορεί να γίνει ένα τέτοιο λάθος.
Τώρα σας καλώ να σκέφτεται τις ιδέες που είναι κατάλληλες σε ένα ασύμμετρο κόσμο. Για παράδειγμα,
- Οι ΗΠΑ και το Ιράν το συμφώνησαν μαζί;
- Μία από τις δύο πλευρές έπαιξε ένα παιχνίδι win-win;
- Ήταν ο θάνατος του Σουλεϊμάνι επιδιωκόμενος και για τις δύο πλευρές;
Κοιτάζοντας το αποτέλεσμα του κτυπήματος στο Ιράν. Ο Τράμπ κέρδισε επειδή η διαδικασία απομάκρυνσής του φαίνεται να τίθεται στο ράφι, ακόμη αποκτά και προβάδισμα για να εκλεγεί πιθανά και δεύτερη φορά. Η διοίκηση της Τεχεράνης έχει ενώσει τους ιρανούς στους δρόμους ενάντια στον εχθρό. Έναν εχθρό τον οποίο δεν έχει καταφέρει να ελέγξει για μήνες. Ο Στρατηγός Σουλεϊμανί έκανε το τελευταίο του καθήκον πεσόν εν’ ώρα καθήκοντος. Τέλος οι πωλήσεις όπλων και πετρελαίων δεν φαίνεται να είναι κακές.
Πόσο αληθινό είναι αυτό το σενάριο; Αυτή η δυνατότητα πρέπει να ληφθεί υπόψη όταν υπάρχει μεγάλος αριθμός εξωπραγματικών περιπτώσεων στην ιστορία. Αναμφίβολα, το Ιράν θα απαντούσε. Όμως και αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνεται επίσης στη συμφωνία.
Κλείνοντας αυτή την ανάλυση που παραδέχομαι ότι περιλαμβάνει θεωρεία συνομοσιολογίας, ας εξετάσουμε πως κυριαρχούν τα οικονομικά οφέλη, ειδικά οι προμηθευτές όπλων, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Για μια εταιρεία που αγόρασε το βαρέλι πετρελαίου πριν από 10 χρόνια με προσδοκία τα 120$, θα προσπαθήσει να αυξήσει την τιμή του πετρελαίου. Εν ολίγοις, τα οικονομικά λόμπι χρειάζονται περισσότερες συγκρούσεις και περισσότερο αίμα για να κάνουν περισσότερα χρήματα. Με άλλα λόγια, είναι επιθυμητή από αυτούς που έχουν οικονομικά συμφέροντα, η ύπαρξη μιας πολυμερούς βιώσιμης εντολής σύγκρουσης από ένα κράτος.
Εάν κάποιο κράτος, επένδυσε δισεκατομμύρια δολάρια σε αμυντικά προγράμματα και ανάπτυξαν ένα οπλικό σύστημα, πρέπει να δημιουργήσει μια αγορά για να πουλήσει αυτό το όπλο. Βλέπε F-35, S-400. Βρίσκοντας την αγορά, πρέπει να βρεθεί και ο πελάτης ή ακόμα και οι δυνάμεις που θα έρθουν σε σύγκρουση. Για αυτό, δημιουργούνται εταιρείες που σχηματίζουν οικονομικές νοοτροπίες, σχηματίζουν στρατεύματα και στη συνέχεια τα κράτη προσλαμβάνουν αυτούς τους στρατούς και επιχειρούν ο ένας εναντίον του άλλου. Ένα μικρό παράδειγμα είναι η Συρία και η Λιβύη στις μέρες μας.
Πόσο αληθινό είναι αυτό το σενάριο; Αυτή η δυνατότητα πρέπει να ληφθεί υπόψη όταν υπάρχει μεγάλος αριθμός εξωπραγματικών περιπτώσεων στην ιστορία. Αναμφίβολα, το Ιράν θα απαντούσε. Όμως και αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνεται επίσης στη συμφωνία.
Κλείνοντας αυτή την ανάλυση που παραδέχομαι ότι περιλαμβάνει θεωρεία συνομοσιολογίας, ας εξετάσουμε πως κυριαρχούν τα οικονομικά οφέλη, ειδικά οι προμηθευτές όπλων, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Για μια εταιρεία που αγόρασε το βαρέλι πετρελαίου πριν από 10 χρόνια με προσδοκία τα 120$, θα προσπαθήσει να αυξήσει την τιμή του πετρελαίου. Εν ολίγοις, τα οικονομικά λόμπι χρειάζονται περισσότερες συγκρούσεις και περισσότερο αίμα για να κάνουν περισσότερα χρήματα. Με άλλα λόγια, είναι επιθυμητή από αυτούς που έχουν οικονομικά συμφέροντα, η ύπαρξη μιας πολυμερούς βιώσιμης εντολής σύγκρουσης από ένα κράτος.
Εάν κάποιο κράτος, επένδυσε δισεκατομμύρια δολάρια σε αμυντικά προγράμματα και ανάπτυξαν ένα οπλικό σύστημα, πρέπει να δημιουργήσει μια αγορά για να πουλήσει αυτό το όπλο. Βλέπε F-35, S-400. Βρίσκοντας την αγορά, πρέπει να βρεθεί και ο πελάτης ή ακόμα και οι δυνάμεις που θα έρθουν σε σύγκρουση. Για αυτό, δημιουργούνται εταιρείες που σχηματίζουν οικονομικές νοοτροπίες, σχηματίζουν στρατεύματα και στη συνέχεια τα κράτη προσλαμβάνουν αυτούς τους στρατούς και επιχειρούν ο ένας εναντίον του άλλου. Ένα μικρό παράδειγμα είναι η Συρία και η Λιβύη στις μέρες μας.
* Ο Υποναύαρχος ε.α. ΠΝ Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Senior researcher of Strategy International και Member of Institute for National and International Security.