 |
Freepen.gr - Στα σχολικά εγχειρίδια διαβάζουμε συνήθως για τη μάχη στο Μάντζικερτ το 1071 μ.Χ. κι αυτή όχι ως προς την προδοσία στο πρόσωπο του Διογένη Ρωμανού, αλλά και για τη μάχη στο Μυριοκέφαλο το 1176 μ.Χ.
Δε διαβάζουμε για την πολιτική παρακμή στο παλάτι κι ούτε για το γεγονός πως η βασιλεύουσα είχε εξελιχθεί σε δεινό φοροσυλλέκτη των επαρχιών της, με αποτελέσμα πολλές στη Μικρά Ασία να προτιμήσουν να ακολουθήσουν από ένα σημείο και μετά τους Σελτζούκους.
Στα τέλη του 13ου αιώνα όμως εμφανίστηκε ένας άνθρωπος που ξεκίνησε φιλόδοξα την ανακατάληψη της Μικράς Ασίας, αλλά δεν στηρίχθηκε από τον τότε αυτοκράτορα και θείο του. Ο λόγος για τον Αλέξιο Φιλανθρωπινό Ταρχανειώτη ή Φιλανθρωπηνό, στρατιωτικό της αυτοκρατορίας. Διαβάζουμε για αυτόν σε διάφορες πηγές που παρατίθενται στο τέλος:
Γονείς του Αλεξίου Φιλανθρωπινού ήταν ο Μιχαήλ Ταρχανειώτης (γιος της Μαρίας Μάρθας Παλαιολογίνας, αδερφής του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' Παλαιολόγου, και του Νικηφόρου Ταρχανειώτη) και η Μαρία Φιλανθρωπινή, κόρη του στρατηγού Αλεξίου Δούκα Φιλανθρωπινού ο οποίος είχε επιδείξει αξιόλογη δράση υπό τους αυτοκράτορες Ιωάννη Γ' Δούκα Βατάτζη και Μιχαήλ Η'. Γεννήθηκε περί το 1270 και σε νεαρή ηλικία (αρχές δεκαετίας του 1290) έλαβε τον τίτλο του πιγκέρνου από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β' Παλαιολόγο. Με τον τίτλο αυτό εστάλη στην Μικρά Ασία (Μάρτιος 1293), όπου διορίστηκε αρχηγός ολόκληρου του στρατού της Ανατολής και διοικητής της βυζαντινής Μ. Ασίας εκτός των παραλίων της Ιωνίας.
Η κατάσταση στην Μικρά Ασία, ήδη από τις ημέρες του Μιχαήλ Η', είχε επιδεινωθεί δραματικά. Η αδιαφορία της κυβέρνησης και η προσκόλληση του μικρασιατικού πληθυσμού στην δυναστεία των Λασκαριδών είχε ως συνέπεια την αναίρεση των επιτευγμάτων των τελευταίων, ιδίως του Ιωάννη Γ' Βατάτζη. Η χώρα ερημωνόταν από τις επιδρομές των τουρκομανικών φυλών που πλέον έφταναν μέχρι τα παράλια του Αιγαίου.
Τον πρώτο χρόνο ο Αλέξιος μάλλον τον αφιέρωσε στην αναδιοργάνωση της περιοχής και του στρατού του. Οι εντυπωσιακές επιτυχίες του Φιλανθρωπινού αρχίζουν την άνοιξη του 1294. Κατέλαβε αρκετά οχυρά που κατείχαν οι Τούρκοι, ενώ συνάμα εξασφάλισε την άμυνα διαφόρων περιοχών. Επίσης η πόλη Αχυράους απαλλάχθηκε από την πίεση των Τούρκων, οι οποίοι ενέκυψαν με προτάσεις ειρήνης. Η έκταση των επιτυχιών φαίνεται από το γεγονός ότι ο αυτοκράτορας και οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης κατεπλάγησαν από τις απρόσμενες εξελίξεις στο ανατολικό μέτωπο. Το φθινόπωρο του 1295 κατελήφθη η Μίλητος και πλήθος λαφύρων εστάλησαν στην Πόλη. Πολύ γρήγορα, από την κοιλάδα του Μαιάνδρου άρχισαν να φθάνουν ειδήσεις για μεγάλες νίκες του βυζαντινού στρατού. Οι επιτυχίες αυτές προκάλεσαν βαθιά εντύπωση και στους Οθωμανούς και ο Αλέξιος Φιλανθρωπηνός έγινε φόβητρο.
Όπως αναφέρουν σύγχρονες πηγές κατά την περίοδο εκείνη στην Κωνσταντινούπολη ένας Τούρκος δούλος άξιζε λιγότερο από ένα πρόβατο. Παράλληλα με τις πολεμικές επιχειρήσεις, ο Φιλανθρωπινός επιδόθηκε στην αναδιοργάνωση της Δυτικής Μ. Ασίας. Κάλεσε πολλούς πρόσφυγες που είχαν καταφύγει στις ευρωπαϊκές επαρχίες του κράτους, να επιστρέψουν στις πατρίδες τους.
Έτσι, αρκετές περιοχές που είχαν εγκαταλειφθεί και ερημωθεί ξανακατοικήθηκαν και αναζωογονήθηκαν. Για να σταθεροποιηθεί η ευνοϊκή κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, ο Αλέξιος ζήτησε από τον αυτοκράτορα βοήθεια και φορολογικές απαλλαγές για την Μ. Ασία, αλλά δεν πέτυχε κάποια ουσιαστική συνδρομή πέραν από υποσχέσεις. Ωστόσο είχε κερδίσει την εμπιστοσύνη και την εκτίμηση των στρατιωτών του και των κατοίκων της περιοχής, κάτι που για τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο θα ήταν εξαιρετικά αμφίβολο (για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω). Στο πρόσωπό του οι Μικρασιάτες αναγνώρισαν έναν έντιμο και δραστήριο άνθρωπο σε αντίθεση με την κεντρική διοίκηση που την έβλεπαν ως φοροσυλλεκτικό μηχανισμό. Ακόμη και αρκετοί Τούρκοι, μετά τις πρώτες επιτυχίες τού Αλεξίου και εκτιμώντας την μεγαλοψυχία και την μετριοπάθειά του, προσχώρησαν στον στρατό του.
Οι επιτυχίες του Φιλανθρωπινού, όμως, προκάλεσαν αντιζηλίες και έχθρες στο περιβάλλον του αυτοκράτορα. Κυριότερος αντίζηλος ήταν ο διοικητής των ακτών της Ιωνίας, Λιβαδάριος. Οι στρατιώτες του Αλεξίου ανησυχούσαν ότι ο αρχηγός τους θα πέσει θύμα δολοφονίας από την αυλή, αν και ο αυτοκράτορας κάθε άλλο παρά το κακό του ανιψιού του ήθελε. Τελικά, υπό την πίεση στρατιωτών και πολιτών και παρά τη θέλησή του, ο Φιλανθρωπινός στασίασε, στις αρχές του 1296. Ο αυτοκράτορας ένιωσε μεγάλη πικρία για το γεγονός και προχώρησε σε διαπραγματεύσεις, προσφέροντάς του Αλεξίου τον τίτλο του καίσαρος. Ο Λιβαδάριος όμως, για να κερδίσει την αυτοκρατορική εύνοια δωροδόκησε κάποιους από τους στρατιώτες του Φιλανθρωπινού, οι οποίοι εκμεταλλεύτηκαν την δυσαρέσκεια των οπαδών του τελευταίου για την αναποφασιστικότητά του, τον συνέλαβαν και τον τύφλωσαν.
Έπειτα από αυτό, ο Φιλανθρωπινός φυλακίστηκε. Εμφανίζεται ξανά το 1323, όταν κατόπιν εντολής του αυτοκράτορα εστάλη στην Μ. Ασία και έπεισε τους Τούρκους να άρουν την πολιορκία της Φιλαδέλφειας. Η παράδοξη αυτή αποστολή είχε εντυπωσιακά επιτυχή έκβαση. Ο ένδοξος στρατηγός έσωσε τη βυζαντινή αυτή πόλη της Λυδίας χωρίς χρήματα και χωρίς αρκετό στρατό, χάρη στο κύρος που ακόμη διατηρούσε και στο γεγονός ότι ανάμεσα στους Οθωμανούς είχε αποκτήσει διαστάσεις θρύλου. Αρκούσε το άκουσμα του ονόματος του Αλεξίου για να λύσουν οι αντίπαλοι την πολιορκία της Φιλαδέλφειας.
Όμως ούτε αυτό ήταν το τέλος της πολιτικής σταδιοδρομίας του ένδοξου στρατηγού. Στο μεταξύ ο Ανδρόνικος Β΄ είχε εξαναγκαστεί να παραιτηθεί από το θρόνο έπειτα από μακρύ εμφύλιο πόλεμο και το 1328 την εξουσία ανέλαβε ο εγγονός του, Ανδρόνικος Γ'. Η άνοδός του στο θρόνο συνοδεύτηκε από την ανάδειξη μιας νέας γενιάς Βυζαντινών αριστοκρατών με προεξάρχοντα τον Ιωάννη Καντακουζηνό, η οποία φάνηκε ωστόσο ικανή να εκτιμήσει το κύρος και τις ικανότητες του Φιλανθρωπηνού, αν και ο τελευταίος είχε σημειώσει τις μεγαλύτερές του επιτυχίες σε μια εποχή που ο νεαρός αυτοκράτορας και ο Καντακουζηνός δεν είχαν ακόμη γεννηθεί (1293-1295). Ο Ανδρόνικος Γ΄ στράφηκε στον γηραιό στρατηγό μετά την ανακατάκτηση της Λέσβου. Όταν η Λέσβος καταλήφθηκε από τον Γενουάτη κύριο της μικρασιατικής Φώκαιας Δομήνικο Cattaneo, η Κωνσταντινούπολη έστειλε στόλο, ο οποίος ύστερα από μακρά πολιορκία κατέλαβε το χειμώνα του 1336 ολόκληρη τη Λέσβο εκτός από το κύριο οχυρό της, τη Μυτιλήνη. Τότε έστειλε ο Ανδρόνικος Γ' στη Λέσβο τον Αλέξιο Φιλανθρωπηνό, ήδη σε προχωρημένο γήρας, διορίζοντάς τον διοικητή και με την εντολή να φέρει σε πέρας τις στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Ούτε τρία χρόνια δράσης του Αλέξιου Φιλανθρωπινού και όμως ήταν αρκετά σε μια αυτοκρατορία που μετρούσε σχεδόν 20 χρόνια από την ανάκτηση της βασιλεύουσας από τους Λατίνους, για να αρχίσει να βάζει μια τάξη στη Μικρά Ασία, να δίνει όραμα και να τρομάζει τον εισβολέα, αποδεικνύοντάς μας ότι το παν είναι το μυαλό, η πίστη και το σχέδιο. Από την άλλη οι γνωστοί βυζαντινισμοί ήταν αρκετοί κι αυτοί με τη σειρά τους ώστε να ακυρώσουν την προσπάθεια του σπουδαίου στρατιωτικού στο καλύτερό της σημείο, η οποία αν είχε στηριχθεί, ο Φιλανθρωπινός θα είχε πιθανότατα αποτρέψει την άλωση της Πόλης που ακολούθησε όχι πολύ αργότερα.
Οι συγκρίσεις και οι παραθέσεις σε σχέση με την εποχή μας, είναι χρησιμόματες. Ειδικά για όσους βλέπουν την Τουρκία ως ένα ανίκητο μεγαθήριο. Δεν είναι.
---------
-"Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", Τόμος Θ' (Μεσοβυζαντινοί και Υστεροβυζαντινοί Χρόνοι), Εκδοτική Αθηνών
-Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών, λήμμα Φιλανθρωπινοί ή Φιλανθρωπηνοί
-