Η ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΩΣ ΠΥΞΙΔΑ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΧΑΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΑΞΙΕΣ ΜΑΣ ΟΣΟ ΒΑΘΑΙΝΕΙ Η ΚΡΙΣΗ - Βλέποντας τα προβλήματα κοινωνικής και ατομικής διαβίωσης που αρχίζουν να εμφανίζονται στην Ιταλία και με αφορμή την περίπτωση του επαναπατρισμού των Ελλήνων από το Λονδίνο (άρνησης από πολλούς εγχώριους να δεχθούν τον επαναπατρισμό τους), καθίσταται προφανές ότι σύντομα θα υπάρξουν σημαντικά προβλήματα που θα δοκιμάσουν τις αντοχές της κοινωνίας μας από πλευράς βιοηθικής, τόσο όσο αφορά τις αποφάσεις, τις υποχρεώσεις και τα μέτρα διαχείρισης από την Πολιτεία, όσο και από πλευράς ατομικής συμπεριφοράς, κοινωνικής και οικονομικής ζωής.
υποναύαρχος ε.α.
πρόεδρος Κοινωνίας Αξιών
Η κατάσταση που βιώνουμε με την επιδημία COVID-19 είναι υψηλού ρίσκου και αβεβαιότητας. Τα γεγονότα εκτυλίσσονται ταχύτατα, οι πόροι (ανθρώπινοι, υλικοί, υποδομές) και οι ικανότητες της χώρας είναι περιορισμένα και οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται τάχιστα και οπωσδήποτε προληπτικά, παρόλο που τα υποκείμενα στοιχεία για τη λήψη των αποφάσεων είναι ακόμη λίγα και αβέβαια. Στην διαμορφούμενη αυτή κατάσταση, όλοι μας και ιδιαίτερα όσοι ασχολούνται με την χάραξη της πολιτικής, την διαχείριση και την αντιμετώπιση της επιδημίας, χρειαζόμαστε μια ηθική πυξίδα για να μας καθοδηγήσει στη λήψη αποφάσεων και στην εφαρμογή τους.
Η βιοηθική θέτει τους ανθρώπους στο επίκεντρο του προβλήματος και προσδιορίζει τις αρχές που πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψη στις αποφάσεις για την αντιμετώπιση της επιδημίας αυτής, τόσο σε επίπεδο πολιτικής, όσο και σε επίπεδο εκτελεστικό, επικοινωνίας και συστημάτων υγείας.
Με βάση τα όσα έχουν αποφασισθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας του ΟΗΕ, και έχουν υιοθετηθεί από την ΕΕ και τις χώρες, οι αρχές αυτές είναι συγκεκριμένες:
1. Δικαιοσύνη : Περιλαμβάνει δύο διαφορετικές έννοιες.
• Ισότητα: στην κατανομή των πόρων, των ευκαιριών αλλά και των αποτελεσμάτων. Αποφυγή διακρίσεων και εκμετάλλευσης, με μέριμνα για τα άτομα που είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε αδικίες και στις επιπτώσεις της επιδημίας.
• Διαδικαστική δικαιοσύνη: αναφέρεται στην δίκαιη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπιση της επιδημίας. Βασικές προϋποθέσεις:
(α) Κατάλληλη τυπική διαδικασία: γνωστή σε αυτούς που πρέπει να την εφαρμόσουν, ενημέρωση των πολιτών και δυνατότητα ακρόασης.
(β) Διαφάνεια: παροχή σαφών και ακριβών πληροφοριών σχετικά με τη βάση των αποφάσεων και τη διαδικασία με την οποία γίνονται.
(γ) Συμμετοχή: οι αρμόδιοι φορείς στην διαχείριση της επιδημίας να καλούνται να συμμετάσχουν στις αποφάσεις.
(δ) Εποπτεία: εξασφάλιση κατάλληλων μηχανισμών για την καλή υλοποίηση των αποφάσεων, παρακολούθηση και αναθεώρηση.
(ε) Λογοδοσία: Συγκεκριμένος καθορισμός υπευθυνοτήτων, κατανομή και ανάληψη της ευθύνης για τις αποφάσεις.
2. Ευεργετικότητα - Η ευεργετικότητα στο πλαίσιο της δημόσιας υγείας αναφέρεται σε πράξεις που γίνονται προς όφελος των ατόμων και των κοινοτήτων της κοινωνίας (ψυχολογική και σωματική). Υποχρέωση της κυβέρνησης και του κρατικού μηχανισμού είναι να διασφαλίσουν τις βασικές ανάγκες των ατόμων και των κοινοτήτων στην κοινωνία μας , όπως η διατροφή, η προστασία, η καλή υγεία, η ασφάλεια, η διαχείριση του φόβου και της ψυχολογικής ανασφάλειας.
3. Ωφελιμότητα - Η αρχή αυτή δηλώνει ότι οι ενέργειες είναι ωφέλιμες στο μέτρο που προάγουν την ευημερία των ατόμων ή των κοινοτήτων. Οι προσπάθειες για μεγιστοποίηση της ωφελιμότητας απαιτούν την εξέταση της αναλογικότητας (εξισορρόπηση των πιθανών οφελών μιας απόφασης / ενέργειας, έναντι τυχόν κινδύνων βλάβης) και αποτελεσματικότητας (επίτευξη των μεγαλύτερων οφελών με το χαμηλότερο δυνατό κόστος).
5. Σεβασμός των προσώπων: Αναφέρεται στη μεταχείριση των ατόμων με τρόπους που αρμόζουν στον ανθρωπιστικό μας πολιτισμό, με την αξιοπρέπεια του κάθε ατόμου και σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα.
(α) Κεντρική πτυχή του σεβασμού των προσώπων είναι ο σεβασμός της αυτονομίας τους, που επιτρέπει στα άτομα να κάνουν τις δικές τους επιλογές με βάση τις αξίες και τις προτιμήσεις τους, εφόσον φυσικά οι επιλογές τους στα ζητήματα που αφορούν την συγκεκριμένη επιδημία δεν είναι εις βάρος της κοινωνίας.
(β) Η ενημερωμένη συγκατάθεση, μια διαδικασία κατά την οποία επιτρέπεται σε άνα άτομο μια πορεία δράσης βασισμένη σε επαρκείς και ακριβείς σχετικές πληροφορίες, χωρίς εξαναγκασμό ή αδικαιολόγητο κίνητρο.
(γ) Ενίσχυση της ικανότητας λήψης αποφάσεων των ατόμων, με διαφάνεια και παροχή άμεσων και συγκεκριμένων πληροφοριών, οδηγιών για την προστασία των συμφερόντων τους.
(δ) Ο σεβασμός των προσώπων περιλαμβάνει επίσης την προστασία της ιδιωτικής ζωής και της εμπιστευτικότητας, δίνει διέξοδο στις θρησκευτικές πεποιθήσεις (με προϋπόθεση οι σχετικές αποφάσεις να μην επιφέρουν δυσμενές αποτέλεσμα για την κοινωνία) και περιλαμβάνει την μέριμνα για τους στενούς οικογενειακούς δεσμούς.
(ε) Σημαντικό επίσης είναι να υπάρχει διαφάνεια και αλήθεια για τις εξελίξεις της επιδημίας και για την συνολική διαχείριση της δημόσιας υγείας και έρευνας.
6. Ελευθερία: Περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών και πολιτικών ελευθεριών, όπως π.χ. η ελευθερία κινήσεων, η ελευθερία του συνέρχεσθαι ειρηνικά και η ελευθερία του λόγου. Πολλές πτυχές της ελευθερίας προστατεύονται ως θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Μπορεί να υπάρξει εύλογος περιορισμός συγκεκριμένων ελευθεριών και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κάθε φορά, με βάση πάντα τις Συνταγματικές και θεσμικές δεσμεύσεις και διαδικασίες ανάγκης.
7. Αμοιβαιότητα: Συνίσταται σε πρόσφορη και ανάλογη ανταπόδοση, δηλαδή η ανταπόδοση που προσδοκάται και επιβεβαιώνεται από τις αποφάσεις να είναι απτή και να έχει πραγματική αξία για τα άτομα και την κοινωνία, για τις συνεισφορές, τις δεσμεύσεις και τον αυτοπεριορισμό που έχουν γίνει. Οι πολιτικές που τηρούν και επιβεβαιώνουν την αμοιβαιότητα, αποτελούν σημαντικό μέσο και για την ενίσχυση της αρχής της δικαιοσύνης στην δίκαιη ανάληψη των επιβαρύνσεων που επιβάλλονται για την διαχείριση της επιδημίας και στην διανομή των ανταποδοτικών οφελών.
8. Αλληλεγγύη: Η αλληλεγγύη δεν αφορά μόνο τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων, μιας κοινότητας και μίας κοινωνίας, αλλά αφορά όλες τις χώρες και την παγκόσμια κοινότητα όπως εξελίσσεται η συγκεκριμένη επιδημία. Η αρχή της αλληλεγγύης απαιτεί την συλλογική δράση όλων των χωρών για την αντιμετώπιση της κοινής απειλής, και υπερβαίνει τις ανισότητες που υπονομεύουν την υγεία και την ασφάλεια των μειονοτήτων, των κοινοτήτων και των χωρών που υφίστανται διακρίσεις.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
1. Οι αρχές αυτές πρέπει να εφαρμόζονται έγκυρα και με υπεύθυνη επιστημονική τεκμηρίωση, με όλα τα διαθέσιμα αποδεικτικά στοιχεία και να νομιμοποιούνται θεσμικά χωρίς ανορθολογικές πολιτικάντικες καθυστερήσεις.
2. Όσο πιο επιθετική είναι η προτεινόμενη δράση, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη για αξιόπιστες αποδείξεις, και ότι αυτό που προτείνεται είναι πιθανό να επιτύχει τον επιδιωκόμενο στόχο. Όταν δεν υπάρχουν συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία, οι αποφάσεις θα πρέπει να βασίζονται σε ορθολογικά αιτιολογημένα επιχειρήματα, τα οποία να υποστηρίζονται από αποδεικτικά στοιχεία που υπάρχουν από ανάλογες καταστάσεις (π.χ. άλλες χώρες, συναφείς επιδημίες κλπ).
3. Κατά την εξισορρόπηση των αρχών αυτών και σε περιπτώσεις ανάγκης λήψης ανταγωνιστικών μέτων για την διαχείριση της επιδημίας, είναι σημαντική η εφαρμογή των “Αρχών Siracusa” (Αρχές που έχουν συμφωνηθεί σε επίπεδο OHE το 1984, για τον περιορισμό και τις παρεκκλίσεις του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα). Οι αρχές αυτές αποτελούν ένα διεθνώς αποδεκτό πλαίσιο, για την αξιολόγηση της καταλληλότητας του περιορισμού συγκεκριμένων θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης όπως η συγκεκριμένη επιδημία.
4. Οι αρχές αυτές προβλέπουν ότι κάθε περιορισμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρέπει να πραγματοποιείται σύμφωνα με το νόμο και με την επιδίωξη ενός θεμιτού στόχου γενικού συμφέροντος. Επιπλέον, αυτοί οι περιορισμοί πρέπει να είναι απολύτως απαραίτητοι, εφόσον δεν υπάρχουν άλλα, λιγότερο παρεμβατικά μέσα για την επίτευξη του ίδιου στόχου. Τέλος, οι περιορισμοί πρέπει να βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία και αποδεικτικά επιχειρήματα και να μην επιβάλλονται με άδικες διακρίσεις, με αυθαίρετο, και παράλογο αυταρχικό τρόπο.
5. Η διατήρηση της εμπιστοσύνης των πολιτών στις προσπάθειες της κυβέρνησης για την αντιμετώπιση της επιδημίας είναι θεμελιώδους σημασίας. Αυτό είναι εφικτό μόνο εάν οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής και η επιφορτισμένη ηγεσία με την εκτέλεση και τον έλεγχο της δρουν με συνέπεια, υπευθυνότητα, λιτότητα και αξιοπιστία στην έκφραση και στην επικοινωνία, με σταθερότητα και ειλικρίνεια.
6. Θα πρέπει επίσης να υπάρχουν συγκεκριμένες διαδικασίες ανοικτές σε αναγκαίες αναθεωρήσεις, συντονισμένες και με αμεσότητα ως προς τις εξελίξεις στην παγκόσμια κοινότητα, όταν προκύπτουν νέα στοιχεία και νέες έγκυρες επιστημονικές μέθοδοι αντιμετώπισης.
Ας λάβουμε υπ' όψη έγκαιρα και με υπευθυνότητα όλες τις παραπάνω αρχές (που έχουν υιοθετηθεί από τον Παγκόμσιο Οργανισμό Υγείας ΟΗΕ), γιατί όσο βαθαίνει η κρίση τόσο θα δοκιμάζονται οι αντοχές, ο ανθρωπισμός μας και η κοινωνική αντίστασή μας στις άμεσες και έμμεσες παρενέργειες της επιδημίας, και όσο τις τηρούμε τόσο θα βελτιώνεται η "ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΑΣ ΑΝΟΣΙΑ" τώρα αλλά και διαχρονικά.