Στις 15 Ιουνίου 2020, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε ότι δεν υπάρχουν διαφωνίες μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας σχετικά με τις θεμελιώδεις αρχές του Λιβυκού διακανονισμού. Η Μόσχα και η Άγκυρα συνεχίζουν τις διαπραγματεύσεις σε τεχνικό επίπεδο για να αναπτύξουν έναν μηχανισμό για την εκεχειρία και να ξεκινήσουν τη διαδικασία πολιτικής διευθέτησης της σύγκρουσης στη Λιβύη.
Πάνος Ιγνατίου
Ποιος παλεύει στη Λιβύη;
Στη Λιβύη τα τελευταία χρόνια, υπήρχαν δύο αντιτιθέμενες αρχές παράλληλα, μία από αυτές είναι η Κυβέρνηση της Εθνικής Συμφωνίας (GNA), με έδρα την Τρίπολη και με επικεφαλής τον Φάιζ Σαράζ. Στα ανατολικά, στο Τομπρούκ, υπάρχει η Λιβυκή Βουλή των Αντιπροσώπων, που ελέγχεται από τον αρχηγό του εθνικού στρατού του Λιβύου (LNA) Khalifa Haftar. Από τον Απρίλιο του 2019, τα στρατεύματα του H. Haftar πολιορκούν την πρωτεύουσα της Λιβύης. Τον Νοέμβριο του 2019, η Δημοκρατία της Τουρκίας και η κυβέρνηση του F. Saraj υπέγραψαν μνημόνιο συμφωνίας, το οποίο περιελάμβανε την εντατικοποίηση της πολιτικής και στρατιωτικής-τεχνικής συνεργασίας.
Ως αποτέλεσμα της τουρκικής παρέμβασης, οι δυνάμεις του GNA κατάφεραν να επιτύχουν σημαντικές στρατιωτικές επιτυχίες και να συνεχίσουν την αντεπίθεση. Ο στρατός του F. Saraj κατάφερε να άρει την πολιορκία της Τρίπολης, η οποία διήρκεσε 14 μήνες και να σπρώξει το LNA από την πρωτεύουσα της Λιβύης. Τον Απρίλιο, τα στρατεύματα του GNA καθιέρωσαν τον έλεγχο στην ακτή της δυτικής Λιβύης από το Misrata έως τα σύνορα με την Τυνησία. Σύντομα, ο στρατός του H. Haftar αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το αεροδρόμιο της πρωτεύουσας, και την Tarhuna, καθώς και την αεροπορική βάση al-Watiya. Στο πλαίσιο της επιτυχίας της κυβέρνησης του F. Saraj, ορισμένοι πολιτοφύλακες της Λιβύης Tuareg στη νότια Λιβύη έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους για τις ενέργειες της Τρίπολης.
Ως αποτέλεσμα της αντεπίθεσης των στρατευμάτων GNA, το σύστημα εφοδιασμού LNA παραβιάστηκε,κατελήφθησαν αρκετοί βασικοί οικισμοί της δυτικής Λιβύης και υπονομεύτηκε το ηθικό του H. Haftar. Τώρα οι μάχες μεταξύ του LNA και του στρατού του F. Saraj πραγματοποιούνται για τις προσεγγίσεις στην παράκτια πόλη Sirte της Μεσογείου, ένα σημαντικό στρατηγικό σημείο που βρίσκεται υπό τον έλεγχο του LNA. Η πόλη βρίσκεται στο δρόμο για πετρελαιοπηγές στα ανατολικά της χώρας, τα οποία κατέχει ο στρατός του H. Haftar, και εάν ο Σερτ έχει ληφθεί από το GNA και τους Τούρκους συμμάχους τους, ο δρόμος είναι ανοιχτός για αυτούς.
Τι ρόλο παίζει η Τουρκία στη σύγκρουση στη Λιβύη;
Το μέτωπο στη Λιβύη άλλαξε εξαιτίας στην μεγάλης κλίμακας παρέμβαση στη σύγκρουση από την Τουρκία. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν κρύβει ότι οι νίκες επί των στρατευμάτων του Χ. Χαφτάρ έχουν επιτευχθεί χάρη στους Τούρκους στρατιώτες και ότι τα τουρκικά στρατεύματα που είναι παρόντα στη Λιβύη ακολουθούν το GNA για την επίτευξη κοινών στόχων.
Η πολιτική και στρατιωτική-τεχνική συνεργασία της Άγκυρας και της Τρίπολης εντάθηκε μετά την υπογραφή μνημονίου συμφωνίας το Νοέμβριο του 2019. Η συμφωνία μεταξύ της GNA και της Τουρκίας καθόρισε τα όρια της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Τουρκίας στο ανατολικό τμήμα της Μεσογείου, όπου υπάρχουν μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου. Εξάλλου, η συμφωνία συνεπαγόταν την εντατικοποίηση της στρατιωτικής συνεργασίας. Το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών δήλωσε ότι η συμφωνία μεταξύ της Άγκυρας και της Τρίπολης για τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας είναι μια προσπάθεια νομιμοποίησης της στρατιωτικής υποστήριξης που παραβιάζει το εμπάργκο όπλων. Η ΕΕ, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, η Ελλάδα και η Κύπρος καταδίκασαν την υπογραφή ενός μνημονίου που παραβιάζει το διεθνές δίκαιο και άλλες χώρες της Ανατολικής Μεσογείου αφού ως γνωστόν συνεχίζουν τις έρευνες για εντοπισμό κοιτασμάτων αερίου σε αυτό το τμήμα της θάλασσας. Αντιθέτως, ο πρόεδρος της Τρίπολης αναγνωρίζει το δικαίωμα της Τουρκίας να εξάγει φυσικούς πόρους στην καθορισμένη αποκλειστική οικονομική ζώνη σε αντάλλαγμα για υποστήριξη στη σύγκρουση στη Λιβύη. Πράγματι, η Τουρκία έχει συμφέροντα στη Λιβύη και απλώνει το χέρι της στις ενεργειακές πηγές της χώρας. Η Άγκυρα δηλώνει ότι σκοπεύει να κερδίσει συμβόλαια για την αποκατάσταση της Λιβύης και στο μέλλον θα συμμετάσχει στην παραγωγή πετρελαίου της χώρας.
Κρίση νομιμότητας της Λιβύης, Όμηρος της συμφωνίας.
Λίγες μέρες μετά τη Διάσκεψη του Βερολίνου για τη Λιβύη τον Ιανουάριο του 2020, οι συμμετέχοντες συμφώνησαν να συμμορφωθούν με το εμπάργκο όπλων στη Λιβύη, η Τουρκία έστειλε δεξαμενές, αντιαεροπορικά όπλα Korkut, αυτοκινούμενα Howitzers T-155, πυροβόλα GDF, οχήματα μάχης ACV -15 και τζιπ με αντιαρματικά όπλα για να βοηθήσουν την Τρίπολη. Τα μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι η Δημοκρατία της Τουρκίας μεταφέρει επίσης Σύριους μαχητές στη Λιβύη, οι οποίοι αγωνίζονται στο πλευρό του GNA σε ‘ένα δυσοίωνο μέλλον για τους τρομοκράτες.
Είναι γνωστό ότι η Τουρκία σκοπεύει να ανοίξει δύο στρατιωτικές βάσεις στη Λιβύη. Η Άγκυρα σχεδιάζει να αναπτύξει συστήματα αεροπορικής άμυνας και αεροσκάφη στην πρόσφατη αεροπορική βάση al-Watiya. Επίσης, τα τουρκικά στρατεύματα θα τοποθετηθούν σε στρατιωτική βάση κοντά στη Μισράτα. Η Τουρκία έχει στη Λιβύη όχι μόνο οικονομικά συμφέροντα αλλά και στρατιωτικά-πολιτικά. Πρώτον, η ανάπτυξη στρατευμάτων της Δημοκρατίας της Τουρκίας στις βάσεις της Λιβύης θα επιτρέψει στην Άγκυρα να επηρεάσει περισσότερο την πολιτική πορεία της κυβέρνησης της Τρίπολης. Δεύτερον, η Τουρκία θα δημιουργήσει έναν επιπλέον παράγοντα που θα συγκρατήσει την υποθετική επίθεση του στρατού του Χ Χαφτάρ. Είναι απίθανο η ηγεσία του LNA να είναι σε θέση να πολεμήσει με τις τακτικές μονάδες της Τουρκίας. Τρίτον, η Τουρκία θα αναπτύξει στρατεύματα σε μια γειτονική χώρα της Αιγύπτου, έναν από τους βασικούς αντιπάλους της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας ενώ η Αίγυπτος ήδη έχει μεταφέρει στρατεύματα στα σύνορα προς τη Σύρτη.
Πώς ανταποκρίνεται η Αίγυπτος σε εντατικές εχθροπραξίες στη Λιβύη;
Η επίθεση των φιλοτουρκικών δυνάμεων GNA και της Τουρκίας αναστάτωσε τους Αιγύπτιους στρατιωτικούς και πολιτικούς κύκλους, οι οποίοι αντιλήφθηκαν την ήττα του LNA και την προεάλαση του στρατού της Τρίπολης βαθιά στη χώρα ως απειλή για την εθνική ασφάλεια της χώρας τους. . Ο Πρόεδρος του Αιγυπτιακού Κοινοβουλίου Αλί Αμπντέλ Άαλ είπε ότι η Αίγυπτος δεν θα επιτρέψει στους τουρκικούς τρομοκράτες να ελέγχουν τη Λιβύη. Εκτός αυτού, κατηγόρησε επίσης την Τουρκία ότι ήθελε να αποικίσει τμήματα του αραβικού κόσμου.
Η Αίγυπτος ανέπτυξε μέρος των στρατευμάτων στα σύνορα Αιγύπτου-Λιβύης. Τα μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι τα σύνορα με τη Λιβύη διέσχισαν τα άρματα μάχης Abrams και τα ελικόπτερα Mi-24. Αξίζει επίσης να θυμόμαστε ότι στην επαρχία Ματρούχ, κοντά στα σύνορα με τη Λιβύη, υπάρχει μια μεγάλη αιγυπτιακή στρατιωτική βάση που πήρε το όνομά της από τον πρώτο πρόεδρο της Αιγύπτου, Mohammed Nagib. Στην επικράτειά του υπάρχουν περισσότερες από χίλιες δομές, περίπου 20 χιλιάδες στρατιώτες, εκατοντάδες άρματα μάχης, ελικόπτερα, σκάφη και συστήματα άμυνας που μπορούν να αναπτυχθούν στην περιοχή Η βάση βρίσκεται κοντά στα σύνορα με τη Λιβύη, η οποία, εάν είναι απαραίτητο, επιτρέπει στην Αίγυπτο να ανταποκριθεί γρήγορα σε απειλές από μια γειτονική χώρα.
Γιατί η Τουρκία και η κυβέρνηση της Εθνικής Συμφωνίας δεν δέχτηκαν τη Διακήρυξη του Καΐρου;
Στις 6 Ιουνίου 2020, πραγματοποιήθηκε ένα συνέδριο στο Κάιρο, κατά τη διάρκεια του οποίου ο Πρόεδρος της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι ήρθε με μια πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση της κρίσης της Λιβύης, τη Διακήρυξη του Καΐρου. Η πρωτοβουλία προέβλεπε την πλήρη κατάπαυση του πυρός στη Λιβύη από τις 8 Ιουνίου, την απόσυρση όλων των ξένων στρατευμάτων από το έδαφος της χώρας και τη διάλυση όλων των ένοπλων ομάδων εκτός από το LNA, το οποίο θα πρέπει να διασφαλίζει την ασφάλεια στη Λιβύη. Οι προτάσεις περιλάμβαναν τις προϋποθέσεις για πολιτική διευθέτηση της σύγκρουσης, ιδίως, την ενοποίηση των πολιτικών θεσμών της Λιβύης και τη δημιουργία προεδρικού συμβουλίου με εκπροσώπους και των τριών περιοχών. Προβλέπεται ότι ένας από τους τρεις εκπροσώπους θα γίνει πρόεδρος και τα άλλα δύο άτομα θα γίνουν αναπληρωτές του. Η Αίγυπτος ζήτησε επίσης τη συνέχιση των συνομιλιών στη Γενεύη σχετικά με την κοινή στρατιωτική επιτροπή της Λιβύης με τη μορφή 5 + 5 δεν θα συμμετέχουν οι τρομοκράτες.
Στο συνέδριο παρευρέθηκαν ο Πρόεδρος της Αιγύπτου A.F. al-Sisi, Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων της Λιβύης, Aquila Saleh, ενώ στη συνάντηση συμμετείχαν επίσης εκπρόσωποι των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ρωσίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας. Η Ρωσία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Μεγάλη Βρετανία, η Κύπρος, η Νότια Αφρική, η Ένωση Αραβικών Κρατών και τα μέλη της (Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Ιορδανία, Μπαχρέιν, Αλγερία, Κουβέιτ) εξέφρασαν την υποστήριξή τους στη Διακήρυξη του Καΐρου. Η ΕΕ υποστήριξε την πρωτοβουλία, εφιστώντας την προσοχή στο γεγονός ότι τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει ολόκληρο το λαό και πρότειναν να δημιουργήσουν τοπικά εκλογικά συστήματα και να εκλέξουν αντιπροσώπους, μια συμφωνία επί της οποίας επιτεύχθηκε κατά τη Διάσκεψη του Βερολίνου. Οι προσπάθειες του Καΐρου ήταν επίσης ευπρόσδεκτες στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ταυτόχρονα, δεν υπήρχαν εκπρόσωποι του GNA και της Τουρκικής Δημοκρατίας στο συνέδριο του Καΐρου. Οι όροι μιας πολιτικής διευθέτησης που πρότεινε ο Αιγύπτιος πρόεδρος δεν συζητήθηκαν με βασικούς συμμετέχοντες στη σύγκρουση. Φυσικά, η Άγκυρα και η Τρίπολη αρνήθηκαν να αποδεχθούν τη Διακήρυξη του Καΐρου και συνεχίστηκαν οι εχθροπραξίες. Τα στρατεύματα του GNA συνέχισαν τον βομβαρδισμό της πόλης Σύρτη τον τελευταίο μεγάλο οικισμό που ανήκει στο δυτικό τμήμα της Λιβύης και ελέγχεται από τον H. Haftar.
Παρόλο που η Άγκυρα και η Τρίπολη δεν συμμετείχαν στη συζήτηση της Διακήρυξης του Καΐρου, το GNA είναι έτοιμο να συμμετάσχει σε ειρηνευτικές συνομιλίες. Ταυτόχρονα, τονίζεται ότι οι διαπραγματεύσεις είναι δυνατές μόνο αφού τα στρατεύματα του F. Saraj μπορούν να κατλάβουν την Sirte και τη στρατιωτική βάση Jufra. Ταυτόχρονα, η GNA ανακοίνωσε ότι ο H. Haftar είναι εγκληματίας πολέμου και ότι δεν μπορεί να συμμετάσχει σε διαπραγματεύσεις για τη μεταπολεμική δομή της Λιβύης και ο Υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης F. Saraj ανακοίνωσε ότι η Λιβύη δεν θα επιτρέψει να τερματιστεί ο πόλεμος μέχρι να απελευθερωθεί η Ανατολή από τον H. Haftar.
«Περιμένετε και δείτε» της Ρωσίας και του Λιβυκού διακανονισμού.
Το GNA είναι έτοιμο να συνεχίσει την επίθεση στη θέση του LNA. Τα τουρκικά στρατεύματα μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο σε αυτό, δεδομένου ότι η Άγκυρα δεν κρύβει την παρουσία των στρατευμάτων της στη Λιβύη. Η κλιμάκωση των εχθροπραξιών στη Λιβύη λαμβάνει χώρα με φόντο την πανδημία COVID-19. Το Coronavirus δεν έγινε αποτρεπτικό στις εχθροπραξίες. Αντίθετα, οι αντιμαχόμενες πλευρές αποφάσισαν να επωφεληθούν από τη προσήλωση του υπόλοιπου κόσμου στον αγώνα κατά της επιδημίας. Ο H. Haftar ανακηρύχθηκε ο μόνος κυβερνήτης της Λιβύης και το GNA συνέχισε την επίθεση. Οι επιθέσεις πυραύλων σε πόλεις της Λιβύης οδηγούν σε διακοπές στην παροχή νερού και ηλεκτρικής ενέργειας, γεγονός που εμποδίζει την καταπολέμηση του ιού. Η επίλυση των προβλημάτων που προκαλούνται από την επιδημία φαίνεται λιγότερο σημαντική για τους κορυφαίους στρατιωτικούς-πολιτικούς κύκλους των αντιμαχόμενων μερών από έναν πόλεμο μεταξύ τους. Όλα αυτά μπορούν να συμβάλουν στην εξάπλωση της λοίμωξης από κοροναϊό.
Η Αίγυπτος και η Τουρκία, ίσως οι κύριοι παίκτες στη σκακιέρα της Λιβύης, δεν ενδιαφέρονται να κλιμακώσουν περαιτέρω τη σύγκρουση. Τον Ιούλιο του 2020, η Αιθιοπία σχεδιάζει να αρχίσει να γεμίζει τη δεξαμενή του υδροηλεκτρικού σταθμού Hidase, ανεξάρτητα από το εάν το Κάιρο, το Χαρτούμ και η Αντίς Αμπέμπα καταφέρνουν να καταλήξουν σε συμβιβασμό για την κατανομή των υδάτινων πόρων του ποταμού Νείλου. Ένα πιθανό πλήγμα στο αρδευτικό σύστημα της Αιγύπτου είναι μια απειλή όχι λιγότερο σημαντική από τον εμφύλιο πόλεμο στη Λιβύη, οπότε η αιγυπτιακή ηγεσία πιθανότατα θα προσπαθήσει να αποφύγει την επιδείνωση της κατάστασης σε πολλά «μέτωπα» ταυτόχρονα. Η Αιγυπτιακή ηγεσία ανησυχεί ότι παρασύρεται στον εξαντλητικό πόλεμο της Λιβύης. Δεδομένου ότι ο στρατός της Αραβικής Δημοκρατίας αντιμετωπίζει προβλήματα στην καταπολέμηση των τρομοκρατών στη χερσόνησο του Σινά, η συμμετοχή σε μια πλήρη στρατιωτική εκστρατεία μπορεί να κάνει την Αίγυπτο να προβληματίσει για μεγάλο χρονικό διάστημα στη Λιβύη. Επίσης, η αιγυπτιακή παρέμβαση θα αντιλαμβανόταν αρνητικά από την παγκόσμια κοινότητα και αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην επιβολή οικονομικών κυρώσεων κατά της Αιγύπτου και να πλήξει την ήδη εύθραυστη οικονομία.
Η Τουρκία ανακοίνωσε την έναρξη της επιχείρησης Claw-Eagle. Κατά τη διάρκεια αυτής, η τουρκική Πολεμική Αεροπορία επιτέθηκε στις εγκαταστάσεις του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος, που βρίσκονται στο βόρειο Ιράκ. Ένα άλλο ζήτημα που η Τουρκία υποχρεούται να παρακολουθεί είναι οι ενέργειες του στρατού της Αραβικής Δημοκρατίας της Συρίας, ο οποίος πολεμά ενάντια σε τρομοκρατικές ομάδες στο Idlib. Η εντατικοποίηση των εχθροπραξιών στη Λιβύη πραγματοποιείται επίσης με φόντο την επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας. Αυτό δεν επιτρέπει στην Άγκυρα να συμμετέχει στις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στη Λιβύη όπως θα ήθελε.
Ο H. Haftar δεν θα παραιτηθεί χωρίς μάχη. Το LNA πρόκειται να αναδιαρθρώσει την κύρια επιχειρησιακή έδρα της διοίκησης για πιο αποτελεσματική αλληλεπίδραση στο πεδίο της μάχης. Οι ενισχύσεις προσελκύονται στη Σύρτη. Ωστόσο, σε σχέση με τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων, έχει καταστεί πιο εμφανές ότι ένας στρατιωτικός τρόπος επίλυσης της σύγκρουσης στη Λιβύη είναι σχεδόν αδύνατος. Η Αίγυπτος δεν θα επιτρέψει την πλήρη ήττα του LNA και η Τουρκία δεν θα επιτρέψει την ήττα των δυνάμεων του GNA.
Η κατανόηση αυτού αναγκάζει τα αντιμαχόμενα μέρη να συζητήσουν μέτρα που μπορούν να σταματήσουν την αιματοχυσία. Οι αντιπροσωπείες του GNA και του LNA συμμετείχαν στον τρίτο γύρο συνομιλιών για τη Λιβύη υπό τη μορφή συνάντησης των κοινών στρατιωτικών συνομιλιών 5 + 5, κατά την οποία τα μέρη συζήτησαν σχέδιο συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός. Αν και η κατάπαυση του πυρός είχε επανειλημμένα διακοπεί, τόσο τον Χαφταρ όσο και τον Σάραζ, αρνήθηκαν εναλλάξ να υπογράψουν τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, τώρα υπάρχει μια πραγματική πιθανότητα συμβιβασμού. Η Τουρκία και το GNA είναι έτοιμα για διαπραγματεύσεις, αλλά θέλουν να ενισχύσουν τη θέση τους πρωτα.
Αξίζει να αναγνωριστεί ότι η στρατιωτική λύση στο ζήτημα της Λιβύης δεν δικαιολογείται. Αυτό σημαίνει ότι εάν τα πολεμικά κόμματα δεν μπορούν να βρουν μια πολιτική λύση στη σύγκρουση, η Λιβύη θα παραμείνει μια χώρα χωρισμένη σε δύο τμήμτα για πολύ καιρό. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Ρωσία μπορεί να αναλάβει την πρωτοβουλία. Μπορεί να προσφέρει στους Σλαραζ κι Χαφτάρ και να διαπραγματευτούν με τη διαμεσολάβηση της Ρωσίας και της Τουρκίας σχετικά με τους όρους για την κατάπαυση του πυρός. Στη συνέχεια, όταν σταματήσουν οι πυροβολισμοί, θα τους ζητήσουν διάλογο για την πιθανότητα πολιτικής διευθέτησης της σύγκρουσης στη Λιβύη. Η Μόσχα και η Άγκυρα έχουν μεγάλη εμπειρία στην εξεύρεση συμβιβασμού για τα πιο οδυνηρά ζητήματα και είναι πιθανό η σύγκρουση στη Λιβύη να μην αποτελεί εξαίρεση. Εξάλλου άλλοι αναλυτές πιστεύουν ότι ο Ερτογάν είναι ο αγγελιαφόρος του Β Πούτιν προς τις ΗΠΑ και ευνοεί τη Ρωσία να αναλάβει εξισορροπητικό ρόλο.