Η αυξανόμενη ένταση στις τουρκικές προκλήσεις στα σύνορα μας, στο
Αιγαίο και τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο έχει προκαλέσει μεγάλη ανησυχία.
Επιπλέον, οι ατυχείς πολιτικές δηλώσεις συμπολίτευσης και αντιπολίτευσης
καθώς και οι χειρισμοί ένθεν κακείθεν, υπογραμμίζουν την ήδη υπάρχουσα
ανάγκη χάραξης μιας συνολικής εθνικής στρατηγικής για την αποτελεσματική
αντιμετώπιση του βάρους των προκλήσεων εθνικής ασφάλειας σε όλα τα
μέτωπα.
Του Δημήτρη Τσαϊλά*
Δημοσιεύθηκε αρχικά στην εφημερίδα Μακεδονία
Εσωτερική κατάσταση
Η όξυνση έχει εντείνει ορισμένες από τις υπάρχουσες προκλήσεις νότια της Κρήτης, έχει δημιουργήσει σημαντικές νέες προκλήσεις τελευταία στην οριογραμμή του Έβρου, έχει επίσης δημιουργήσει νέες καταστάσεις και μας επέτρεψε να αντιληφτούμε, εν τέλει τις αδυναμίες μας, ιδιαίτερα στις υβριδικές επιθέσεις. Η μακρά ελληνοτουρκική κρίση, η οικονομική ύφεση των τελευταίων ετών και κυρίως το έλλειμμα πολιτικής βούλησης των κυβερνήσεων για ενίσχυση και αξιοποίηση των ενόπλων δυνάμεων σε ρόλο εξαναγκασμού του αντιπάλου, έχουν καταστήσει δύσκολη την επινόηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής πολιτικής ασφάλειας αναζητώντας την ευκαιρία να αντιμετωπιστεί αυτό το σφάλμα.
Η ποσοτική και ποιοτική αναβάθμιση των τουρκικών προκλήσεων ξεκίνησε μετά το γκριζάρισμα στο Αιγαίο με την αμοιβαία αποχώρησή από την περιοχή των Ιμίων (No flags, no troops, no ships), συνεχίστηκε με την Αραβική Άνοιξη, που εκμεταλλεύτηκε η Τουρκία τον αυξανόμενο στρατηγικό ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, τη συνεχιζόμενη αναταραχή στη Μέση Ανατολή, την ανεύρεση φυσικών πόρων στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο, την παγκοσμιοποίηση που θόλωσε τα φυσικά σύνορα και μια επανάσταση της πληροφορίας που άλλαξε την επικρατούσα παγκόσμια τάξη και διευκόλυνε, έτι περαιτέρω, τις υβριδικές επιθέσεις. Όλες αυτές οι εξελίξεις έχουν επηρεάσει την εσωτερική κατάσταση με τέσσερις βασικούς τρόπους:
(1) Έχει εκθέσει τις υπάρχουσες αδυναμίες στον αμυντικό σχηματισμό μας, οι οποίες επιτάσσουν την επιτάχυνση των προγραμμάτων ενίσχυσης και εκσυγχρονισμού,
(2) έχει απαιτήσει από τους αμυντικούς συμμάχους και ευρωπαίους εταίρους να λάβουν μέτρα κατά της τουρκικής προκλητικότητας, που είναι πιθανό να αλλάξουν και να αναστατώσουν την ήδη ασταθή κατάσταση ακόμη και την περιφερειακή τάξη,
(3) διέκοψε τη ρουτίνα της παγκόσμιας συμπεριφοράς και δημιούργησε εξελίξεις που διαφορετικά δεν θα είχαν προκύψει,
(4) τέλος, το μεταναστευτικό φαινόμενο προκαλεί συνεχιζόμενες ζημιές στην εθνική ασφάλεια, τις οικονομίες και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Η ελληνική κυβέρνηση βρίσκεται σε μια άνευ προηγουμένου πολυδιάστατη οικονομική, κοινωνική και εθνική κρίση, της οποίας οι παγκόσμιες, περιφερειακές και εσωτερικές επιπτώσεις εξακολουθούν να εκδηλώνονται. Κατά την αξιολόγηση της κατάστασης για τη χάραξη σχετικής δράσης, είναι ανάγκη πλέον να εξετάσουμε ταυτόχρονα το κύριο καθήκον για την αποκατάσταση της ελληνικής οικονομίας και επαναφορά της εν πλήρη δραστηριότητα, παράλληλα με την ισχυροποίηση της αποτρεπτικής μας ικανότητας.
Η ενίσχυση του παραδοσιακού εργαλείου της στρατηγικής, η στρατιωτική ισχύς διαμορφώνει την εθνική αμυντική στρατηγική με έμφασή την αποτροπή του πολέμου με σκοπό να μην επιτρέψουμε να μείνουμε ευάλωτοι σε οποιαδήποτε, σύγκρουση. Όμως οι σχεδιαστές της εθνικής ασφάλειας πρέπει να έχουν ισχυρή αντίληψη και της θεωρίας του εξαναγκασμού, προκειμένου να είναι αποτελεσματικοί. Η αξία του αποτρεπτικού παράγοντα, έχει χαθεί όπου η αποτροπή είναι δύσκολη, όπως σε περιοχές όπου οι ερμηνείες διεθνών κανόνων δικαίου είναι αμφισβητούμενοι. Ωστόσο, η αποτροπή παραμένει ένα ανεκτίμητο πλεονέκτημα για την εθνική ασφάλεια. Στη σημερινή πραγματικότητα, πρέπει να ενημερωθεί και να εφαρμοστεί έξυπνα σε ένα νέο τοπίο απειλών και προκλήσεων. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι όλα όσα γνωρίζουμε για την αποτροπή από τη μακρά ιστορία μας είναι ξαφνικά ξεπερασμένα. Εάν υπάρχει μια τάση στους ανθρώπους της Άμυνας να πιστεύουν ότι η τεχνολογία αλλάζει έτσι στο τοπίο του πολέμου που το παρελθόν δεν ισχύει πλέον, τότε είναι μια ολέθρια τάση που θα λειτουργεί προς όφελος του αντιπάλου μας.
Διεθνής κατάσταση
Το διεθνές σύστημα παρουσιάζει έναν πολυδιάστατο στρατηγικό ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, πόλωση και σημαντικές λειτουργικές δυσκολίες. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι πιθανό να επιδεινωθούν βραχυπρόθεσμα. Οι χώρες που επηρεάζουν την εξωτερική μας πολιτική όπως η Ρωσία και η Κίνα, φαίνεται να είναι σε καλύτερη θέση για να επωφεληθούν από τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται στο διεθνές σύστημα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη συνεχίζουν να διαβρώνουν την εικόνα της συμμαχικής αλληλεγγύης και υπονομεύουν τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι διεθνείς οργανισμοί έχουν διαδραματίσει περιορισμένο ρόλο σε οποιαδήποτε κρίση και πιθανότατα θα αποδυναμωθούν περαιτέρω. Η παγκόσμια πολιτική είναι περίπλοκη, συνεχώς μεταβαλλόμενη και αβέβαιη, ωστόσο, ο βασικός στόχος της κυβέρνησής μας στο διεθνές σύστημα πρέπει να επικεντρώνεται στο να ωθήσει τους αντιπάλους να αποδεχθούν τη θέληση μας. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που πρέπει να εξετάζουμε και να αξιολογούμε τα εργαλεία που διατίθενται στους ηγέτες μας με μόνο σκοπό να προσπαθήσουν να επιτύχουν αυτούς τους στόχους, με έμφαση στις στρατηγικές εξαναγκασμού.
Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη, οι αμυντικοί, πολιτικοί και οικονομικοί εταίροι της Ελλάδας, θα έχουν αντίκτυπο στον Ελληνισμό και θα μπορούσαν να βλάψουν τη συνεργασία και ακόμη και την αμυντική βοήθεια που λαμβάνουμε. Υπό αυτές τις συνθήκες, η οικονομική ανάγκη της Ελλάδας για πόρους είναι πιθανό να δώσει σε άλλες οντότητες, όπως η Ρωσία, ένα αυξανόμενο πλεονέκτημα για οικονομικές συναλλαγές. Η κυβέρνηση πρέπει να ενισχύσει τους μηχανισμούς που διευκολύνουν την ισόρροπη και συνετή διαχείριση των κινδύνων στις τριγωνικές σχέσεις της Ελλάδας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ρωσία. Θα πρέπει να διεξάγει έναν στενό διάλογο με την κυβέρνηση των ΗΠΑ, ειδικά σε θέματα όπου υπάρχει κίνδυνος σύγκρουσης συμφερόντων. Θα πρέπει να αναπτύξει ισχυρούς θεσμούς στο ελληνικό σύστημα λήψης αποφάσεων σε όλες τις πτυχές των σχέσεων με την Ρωσία
Η Τουρκία εξακολουθεί να αποτελεί τη σοβαρότερη απειλή για την ασφάλεια του Ελληνισμού, με τα προγράμματα εκσυγχρονισμού και ενίσχυσης των ενόπλων της δυνάμεων καθώς και την περιφερειακή της δραστηριότητα. Η απειλή είναι απτή, παρόλο που η Τουρκία υφίσταται μία άσχημη κατάσταση υπό το τρέχον καθεστώς, που προκύπτει από έναν συνδυασμό, της πανδημίας του κοροναϊού, τη δύσκολη οικονομική κατάσταση, την πτώση των τιμών του τουρκικού νομίσματος, τις αποτυχημένες προσπάθειες για λήψη βοήθειας από διεθνείς οργανισμούς, και την αυξανόμενη έλλειψη εμπιστοσύνης στο καθεστώς μεταξύ του τουρκικού πληθυσμού. Παρά τα προβλήματα της, η Τουρκία συνεχίζει τις προσπάθειές της για την προώθηση των περιφερειακών της συμφερόντων στη Συρία και την Λιβύη, κυρίως μέσω των αντιπροσώπων της, κατασκευάζοντας στρατιωτικές, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές υποδομές προκειμένου να διασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη επιρροή της σε αυτές τις χώρες.
Η ελληνική κυβέρνηση θα πρέπει να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη μακροπρόθεσμη στρατηγική για την αντιμετώπιση της περιφερειακής δραστηριότητας της Τουρκίας. Αυτή η στρατηγική δεν πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά στη χρήση στρατιωτικής ισχύος. Ωστόσο θα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η Ελλάδα έχει μια αξιόπιστη επιλογή να διεξάγει ανεξάρτητη επίθεση στην Τουρκία, χωρίς να περιμένει τη βοήθεια των συμμάχων.
Προτάσεις προς την Κυβέρνηση
- Να προσεγγίσουμε σε (μυστική) συνεννόηση την κυβέρνηση Τράμπ και τους ηγέτες του Δημοκρατικού Κόμματος, σχετικά με τις πιθανές εξελίξεις στις τουρκικές διεκδικήσεις
- Να διασφαλίσουμε την ύπαρξη μιας αξιόπιστης ανεξάρτητης επιλογής επίθεσης εναντίον της Τουρκίας
- Να διατηρήσουμε συνεχή δράση κατά της τουρκολιβυκής συμφωνίας και να λάβουμε ρωσική βοήθεια σε αυτό το θέμα.
- Να δημιουργήσουμε ένα προσχέδιο για πόλεμο (ένας πόλεμος κατά των τούρκων) ως την κύρια απειλή αναφοράς για τον πόλεμο, με προσπάθεια να τον αποτρέψουμε διασφαλίζοντας ότι οι πολίτες έχουν επίγνωση και είναι προετοιμασμένοι για έναν τέτοιο πόλεμο και τις πιθανές συνέπειές του.
- Να αξιολογήσουμε την ανάγκη ενός προληπτικού κτυπήματος εναντίον της Τουρκίας και τις προϋποθέσεις για μια τέτοια επίθεση, υποθέτοντας ότι διαθέτουμε ισχυρότερες δυνάμεις. Αυτή η επιλογή πρέπει να σταθμίζεται έναντι των εναλλακτικών λύσεων (άμυνα, αποτροπή).
- Αποτροπή σοβαρής κρίσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες σχετικά με τις σχέσεις της Ελλάδος με τη Ρωσία μέσω στρατηγικού διαλόγου, αναθεώρησης της εμπορικής πολιτικής και ενίσχυση των μηχανισμών διαχείρισης κινδύνων σε μια τέτοια εμπλοκή μας.
- Να διατηρήσουμε τις καλές σχέσεις με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και να βελτιώσουμε τις σχέσεις με τα άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής και Βορείου Αφρικής.
- Να διαμορφώσουμε και σχεδιάσουμε ένα πολυετές σχέδιο για τις ένοπλες δυνάμεις και να προσαρμοστούμε στους αναμενόμενους δημοσιονομικούς περιορισμούς.
- Να ενισχύσουμε τις σχέσεις με τις ελληνικές κοινότητες σε όλο τον κόσμο μέσω της βοήθειας, της συνεργασίας και του αγώνα υπέρ του ελληνισμού.
*Ο Υποναύαρχος ε.α. Δημήτριος Τσαϊλάς είναι Senior Researcher of
Strategy International και Member of Institute for National and
international Security.