 |
Εικόνα
1. Η Αγία Σοφία στα
αριστερά και το Μπλε Τζαμί στα δεξιά.
Στην πραγματικότητα, οι δύο ναοί
βρίσκονται στην καρδιά της Ευρωπαϊκής
Κωνσταντινούπολης και απέναντι ο ένας
από τον άλλον.
|
Δεν είναι λίγες οι φορές στην ιστορία που ηγεμόνες κατασκευάζουν μεγαλόπρεπη κτήρια για να κερδίσουν την εύνοια του λαού και να διαιωνιστεί το όνομα τους. Η Αγία Σοφία (Αγία του Θεού Σοφία) είναι ένα παράδειγμα αυτής της πρακτικής. Ο Ιουστινιανός A’, ως εμπνευστής του μεγάλου αυτού έργου όπως το ξέρουμε με τη σημερινή του μορφή, επιδίωκε την πολιτική υπέροχη του έναντι των αντιπάλων του και την αδιαμφισβήτητη σύνδεση του προσώπου του με τη δημιουργία ενός οικουμενικού χριστιανικού μνημείου. Τελικά, τα κατάφερε πραγματοποιώντας τα επίσημα εγκαίνιά του στις 27 Δεκεμβρίου του 537 και αναφωνώντας το περίφημο «Δόξα των Θεώ το καταξιωσάντι με τελέσαι τοιούτον έργον. Νενίκηκά σε Σολομών».
Γράφουν οι "Πρακτικοί Ιστορικοί"
Γενικά, η Αγία Σοφία αν και θρησκευτικό μνημείο είναι άμεσα συνδεδεμένη με το πρόσωπο του αυτοκράτορα και την εξουσία. Ο Ιουστινιανός A’ προχώρησε στη δημιουργία του συγκεκριμένου μεγαλοπρεπούς μνημείου για να επιβάλει το κύρος του σε πολιτικούς του αντιπάλους όπως η Ανικία Ιουλιανή* που είχε κατασκευάσει το ναό του Αγίου Πολύευκτου σε κεντρική αρτηρία της Κωνσταντινούπολης. Επιπλέον, πολλά από τα ψηφιδωτά του ναού (τέχνη άμεσα συνδεδεμένη με τα αυτοκρατορικά εργαστήρια) παρουσίαζαν και παρουσιάζουν βυζαντινούς αυτοκράτορες από διάφορες περιόδους, καθιστώντας τον ως ένα σημαντικό μέσο προβολής τους.
Πρακτικά, το μνημείο της Αγίας Σοφίας αν και ογκώδες παρουσιάζει μια αρμονία στην αρχιτεκτονική του. Στο κτήριο κυριαρχούν οι καμπύλες οι οποίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για το εν λόγω οικοδόμημα. Αυτές βοηθούν στην αποφόρτιση των στηριγμάτων του που αναλαμβάνουν να στηρίξουν το μεγάλο βάρος του. Επίσης, αποτελούν σταδιακά στηρίγματα του τρούλου ο οποίος δίνει την εντύπωση ότι κρέμεται από τον ουρανό. Ακόμη αξίζει να σημειωθεί, πως το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας πλημυρίζει από φυσικό φώς το οποίο αν και δίνει την εντύπωση ότι πηγάζει εσωτερικά του ναού, στην πραγματικότητα έρχεται από έξω.
Μετά από αυτήν τη σύντομη αναδρομή και αναφορά στην Αγία Σοφία των Βυζαντινών χρόνων ας έρθουμε και στην Αγία Σοφία του σήμερα, δηλαδή στην εποχή του Προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Επί προεδρίας Ερντογάν λοιπόν, η Κωνσταντινούπολη μεταβλήθηκε και έγινε ένα απέραντο εργοτάξιο, εν αντιθέσει με την Αγία Σοφία που σοφά έμεινε σχεδόν ανέπαφη. Ο ίδιος δεν έκρυψε ποτέ την αδυναμία του για την Πόλη τόσο επειδή είχε διατελέσει δήμαρχός της στο παρελθόν, πριν ακόμα γίνει πρωθυπουργός, όσο και επειδή αυτή αποτελούσε την ιστορική πρωτεύουσα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που ο ίδιος επιθυμεί διακαώς να αναβιώσει (η Άγκυρα έγινε επίσημα πρωτεύουσα της σύγχρονης Τουρκίας μόλις το 1923 από τον Κεμάλ Ατατούρκ). Έτσι, ο Ερντογάν ακάθεκτος προχώρησε σε μια άνευ προηγουμένου έξαρση των οικοδομικών-κατασκευαστικών δραστηριοτήτων εντός των ορίων της, κατασκευάζοντας φαραωνικά έργα όπως τεράστια πάρκα, γιγάντιες γέφυρες, φαραωνικό αεροδρόμιο, σύγχρονα γήπεδα, νοσοκομεία, νέους αυτοκινητοδρόμους, υπόγεια τούνελ, σύγχρονα εμπορικά και οικονομικά κέντρα, πολυτελή τζαμιά κ.ά. Παρά ταύτα, κανένα από αυτά τα πανάκριβα και σπουδαία έργα (megaprojects) δεν μπόρεσε να κλέψει την αίγλη και τη λάμψη της Αγίας Σοφίας, η οποία αποτελεί από τα πιο σημαντικά αν όχι το σημαντικότερο τουριστικό και πολιτιστικό σημείο της Πόλης.
Σε αυτή την παράγραφο αξίζει να αναφερθεί ότι παλαιότερα είχαν πραγματοποιηθεί απόπειρες από διάφορους Οθωμανούς σουλτάνους, προκειμένου να επισκιαστεί η αίγλη και η φήμη του μεγαλοπρεπούς αυτού ναού (ασχέτως αν αυτή είχε γίνει ήδη τζαμί από τα πρώτα χρόνια κατάληψης της Πόλης το 1453). Άξια προσοχής είναι η απόπειρα του σουλτάνου Αχμέτ Α’ ο οποίος ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Σεντεφχάρ Μεχμέτ Αγά να σχεδιάσει και τελικά να κατασκευάσει μεταξύ 1609 και 1616 το μεγαλύτερο τζαμί της Πόλης που είναι γνωστό μέχρι σήμερα ως Μπλε Τζαμί ή αλλιώς Τζαμί του Σουλτάνου Αχμέτ (προς τιμήν του προαναφερθέντα σουλτάνου Αχμέτ Α’), ακριβώς απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία (Εικόνα 1). Φυσικά, με το πέρασμα του χρόνου όλες αυτές οι προσπάθειες των παλαιότερων και «σύγχρονων» Σουλτάνων κατέπεσαν στο κενό. Παρά την μεγάλη αισθητική και λειτουργική αξία των έργων που αυτοί άφησαν στην Κωνσταντινούπολη, η Αγία Σοφία διατήρησε τελικά την πρωτοκαθεδρία της ως το πιο λαμπρό και αντιπροσωπευτικό μνημείο της μητρόπολης των 15 και άνω εκατομμυρίων κατοίκων πλέον.
Όλα τα προαναφερθέντα γεγονότα άφησαν αδιαμφισβήτητα το στίγμα τους στο σπουδαίο αυτό ναό και στο περιβάλλον του, προπάντων όμως στους Οθωμανούς και στους απογόνους τους Τούρκους. Επί της ουσίας, όλες οι προσπάθειες τους να επισκιάσουν ή να εκτουρκίσουν την Αγία Σοφία απέτυχαν παταγωδώς. Αυτό διαπιστώνεται από το γεγονός ότι η Αγία Σοφία διατήρησε μέχρι τις μέρες μας ανόθευτο το ελληνικό και χριστιανικό όνομά της. Είναι άξιο προσοχής ότι ακόμα και στα τούρκικα ο ναός λέγεται και γράφεται «Ayasofya». Μάλιστα, ο ίδιος ο Ατατούρκ ως πατέρας της σύγχρονης κοσμικής Τουρκίας αποφάσισε να συμβιβαστεί με αυτή την πραγματικότητα και το 1934 την μετέτρεψε από ισλαμικό τέμενος σε μουσείο.
Τέλος, με το κλείσιμο του εν λόγω κειμένου οφείλουμε να αναφερθούμε στις πρόσφατες εξελίξεις και στην εκ νέου μετατροπή του μουσείου της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Η συγκεκριμένη απόφαση ήταν τόσο προϊόν του πολιτικού τυχοδιωκτισμού του τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ειδικά σε μια δύσκολη συγκυρία για την οικονομία της Τουρκίας, όσο και αποτέλεσμα της ανασφάλειας και της αμηχανίας που ο προκείμενος ναός προκαλούσε στον ίδιο και το πολιτικό σινάφι του. Πράγματι, ένα πασίγνωστο μνημείο παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομίας γνωστό σε όλους με το Ελληνορθόδοξο όνομά του αποτελούσε αγκάθι για τον πυρήνα και το συνολικό αφήγημα του Νέο-Οθωμανισμού. Αξίζει να προσέξει κανείς πως τον τελευταίο καιρό όλοι σχεδόν οι αξιωματούχοι της γειτονικής χώρας, από τον ίδιο τον Ερντογάν, μέχρι τον Ακάρ, τον Τσαβούσογλου, τον Τσελίκ κλπ., επαναλαμβάνουν μονότονα έως και εμμονικά ότι «Η Αγία Σοφία είναι δική τους και θα την κάνουν ότι αυτοί θέλουν». Αυτό από μόνο του είναι αδιάσειστο στοιχείο της βαθιάς ανασφάλειας που διακατέχει τους Τούρκους (γενικά) και τους Νέο-Οθωμανούς (ειδικά) για την ιδιοκτησία και την ιστορία της Αγίας Σοφίας καθώς και των εδαφών που τη «φιλοξενούν». Πάντως, πρέπει να παραδεχτούμε πως ο χαρακτηρισμός «Μεγάλο Τζαμί της Αγίας Σοφίας» ακούγεται τόσο τραγικός και γελοίος συνάμα, σε βαθμό που να δίνει σαφές υπόβαθρο στον Ιουστινιανό για να αποκριθεί στον Ερντογάν αυτή τη φορά, «Νενίκηκά σε Ταγίπ».
*Ιουλιανή Ανικία: Η Ιουλιανή ως μέλος γνωστής εύπορης οικογένειας του Βυζαντίου χρησιμοποίησε τον πλούτο της για να κατασκευάσει εκκλησίες, μονές και φιλανθρωπικά ιδρύματα. Χρηματοδότησε την κατασκευή του Αγίου Πολυεύκτου στη θέση μίας προγενέστερης εκκλησίας, που είχε χτιστεί από την Ευδοκία.