Η συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών (ΑΟΖ) με την Αίγυπτο είναι ένα σημαντικό βήμα μπροστά για την Ελλάδα. Όμως για να αξιοποιηθεί ουσιαστικά, θα πρέπει άμεσα να ακολουθήσουν και άλλες κινήσεις, καλά μελετημένες και συντονισμένες στο πλαίσιο μιάς ολοκληρωμένης νέας στρατηγικής απέναντι στην Άγκυρα.
Η συμφωνία έρχεται 16 χρόνια μετά την πρώτη επίσκεψή μου ως Υφυπουργού Εξωτερικών στο Κάιρο και την έναρξη του φιλόδοξου σχεδίου να οριοθετήσουμε (κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή 2004-2009) την ΑΟΖ και τις θαλάσσιες ζώνες μας με τους γείτονές μας, δημιουργώντας την «Ελλάδα των τεσσάρων θαλασσών». Δεν μπορούσα βέβαια να φανταστώ ότι θα απαιτούνταν 16 χρόνια για να καταλήξουμε σε μερική οριοθέτηση.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ:
Η συμφωνία έχει σημαντικά θετικά στοιχεία αλλά και αρνητικά. Σε κάθε διεθνή διαπραγμάτευση μεταξύ δύο κυρίαρχων κρατών κάθε πλευρά προσπαθεί να διεκδικήσει όσα περισσότερα μπορεί. Στην πορεία ή επέρχεται συμβιβασμός προς όφελος και των δύο χωρών (όχι απαραίτητα συμμετρικά), ή καμιά δεν μπορεί να αξιοποιήσει τις θαλάσσιες ζώνες της. Στη συγκεκριμένη περίπτωση για την Ελλάδα υπήρχε ένας επιπλέον σημαντικός κίνδυνος που έγινε ακόμη πιο πιεστικός μετά το τουρκολιβυκό μνημόνιο: να οριοθετήσει η Αίγυπτος με την Τουρκία και να αποκοπεί έτσι τελείως και απολύτως η Ελλάδα από την Ανατ.Μεσόγειο. Δυστυχώς η ελπίδα για μιά συμφωνία 100% όπως θα την θέλαμε, έκανε διαδοχικές κυβερνήσεις να μην προχωρήσουν σε οριοθέτήσεις με τις γειτονικές χώρες, με συνέπεια όχι μόνο επί δεκαετίες να μην αντληθεί οποιοδήποτε όφελος, αλλά και να χειροτερεύσουν σημαντικά και οι όροι των συμφωνιών.
ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ
1. Το ίδιο το σημαντικότατο γεγονός ότι πετύχαμε τελικά να υπογράψουμε εμείς τη συμφωνία με την Αίγυπτο και όχι η Τουρκία.
2. Για πρώτη φορά στην ιστορία της η Ελλάδα αποκτά πραγματικά δικαιώματα (διεθνή νομικό τίτλο) σε μιά μεγάλη θαλάσσια έκταση της Ανατ.Μεσογείου.
3. Η συμφωνία επικαλύπτει στην ουσία μεγάλο μέρος της περιοχής του (νομικά μεν ανυπόστατου αλλά πρακτικά υπάρχοντος) τουρκολιβυκού μνημονίου
4. Η νέα διεθνής συμφωνία προλαμβάνει πιθανότατα δυσμενείς στρατιωτικές ή διπλωματικές εξελίξεις που κυοφορούνται στον εμφύλιο της Λιβύης όπου η Τουρκία πρωταγωνιστεί
5. Η Ελλάδα μπορεί εντός της νέας ΑΟΖ να ασκήσει όλα τα δικαιώματα που της δίνει το διεθνές δίκαιο της θάλασσας (και επιπλέον τα 12 ν.μ., αποκλειστική ζώνη αλιείας, συνορεύουσα για σκοπούς καταπολέμησης της παράνομης μετανάστευσης κλπ)
6. Προστίθεται στην εθνική ισχύ και τον εθνικό πλούτο ένας γεωστρατηγικός και γεωοικονομικός (αλιεία, ενέργεια, υποθαλάσσιος πλούτος κλπ) χώρος δεκάδων χιλιάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων.
7. Η Ελλάδα αποκτά ένα λίαν αξιοποιήσιμο εφαλτήριο για άμεση συμφωνία οριοθέτησης με την Κύπρο που τώρα αποκτά επιτέλους νόημα.
8. Θετικά πρέπει να αποτιμηθούν και οι μυστικοί και προσεκτικοί διαδικαστικοί χειρισμοί του ΥπΕξ Νίκου Δένδια.
ΤΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ
1. Η οριοθέτηση είναι δυστυχώς μερική και όσο παραμένει εκτός αυτής σημαντική θαλάσσια περιοχή (ανατολικά του 28ου Μεσημβρινού και σύμπλεγμα Καστελόριζου) η Τουρκία θα το εκμεταλλευθεί με κάθε τρόπο.
2. Δεν κατέστη δυνατό να αποδοθεί πλήρης επήρεια σε όλα τα ελληνικά νησιά, ενώ σημαντικές μειώσεις έγιναν και σε μεγαλύτερα νησιά, με αρνητικές κι εδώ συνέπειες για μελλοντικές οριοθετήσεις.
3. Η Αίγυπτος έλαβε επιπλέον «διόρθωση» της μέσης γραμμής της τάξης του 10% (έκταση που υπολογίζεται σε 5.000 τετραγ. χλμ) που πάντως είναι μικρότερη από εκείνη που της πρότειναν οι Τούρκοι.
4. Στην ουσία η Αίγυπτος επιβεβαίωσε δυστυχώς με τη στάση της ότι φοβάται την σύγκρουση με την Άγκυρα και ουσιαστικά δεν έθιξε μέσω της συμφωνίας τον σκληρό πυρήνα των τουρκικών απόψεων.
5. Η επικάλυψη (διεμβολισμός) του τουρκολιβυκού μνημονίου δεν επιφέρει από μόνη της ούτε νομικά ούτε πρακτικά την ακύρωσή του. Η επιβολή εκ μέρους μας (άραγε και από την Αίγυπτο;) της νέας συμφωνίας στην πράξη δεν θα είναι καθόλου εύκολη υπόθεση.
6. Η Τουρκία εκμεταλλεύεται το timing της συμφωνίας για να κατηγορήσει την Ελλάδα για δήθεν «παρασπονδία» και να τορπιλίσει τον άρον-άρον διάλογο που παρασκηνιακά εξυφαινόταν. Η Γερμανία μάλλον δεν είναι ευτυχής ως προς την τύχη της μεσολάβησής της (όμως μάς δίνεται μιά ευκαιρία να ετοιμαστούμε σοβαρότερα).
7. Η Τουρκία ξεκινά λυσσώδη εκστρατεία ακύρωσης στην πράξη της συμφωνίας: επικοινωνιακά, διπλωματικά αλλά κυρίως με στρατιωτικά μέσα και ωμές απειλές. Θα πρέπει να αναμένεται νέα και ακόμη μεγαλύτερη ένταση, που θα απαιτήσει κατακαλόκαιρα σοβαρή προετοιμασία και γερά νεύρα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: ΤΑ ΔΥΣΚΟΛΟΤΕΡΑ ΕΡΧΟΝΤΑΙ...
Με βάση τα παραπάνω τα δύσκολα μόλις αρχίζουν. Κάναμε ένα σημαντικό και τολμηρό βήμα μπροστά. Αναγκαστικά, αυτό συνοδεύεται όμως κι από νέα θέματα και ανεπιθύμητες παρενέργειες και μπορεί εύκολα να μείνει μετέωρο αν δεν συνοδευτεί κι από άλλες δράσεις, βάσει επιτέλους ενός ολοκληρωμένου σχεδίου. Οι δηλώσεις του ΥΠΕΞ για επικείμενα νέα βήματα δημιουργούν κάποιες ελπίδες για μιά συνολική πρωτοβουλία ειρηνικής (αλλά και συμφέρουσας! )επίλυσης των εκκρεμοτήτων μας με τους γείτονές μας (περί αυτών σε επόμενη ανάρτηση). Όμως ο δρόμος είναι μακρύς και δύσβατος, κι η προσωπική μου αίσθηση είναι ότι πορευόμαστε με βάση πεπαλαιωμένο χάρτη....
* Ο καθηγητής Γιάννης Γ. Βαληνάκης διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών στις κυβερνήσεις Κ.Καραμανλή (2004-2009) και βουλευτής Επικρατείας και Δωδεκανήσου. Είναι σήμερα Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας J.Monnet στο ΕΚΠΑ και μέλος του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου του W.Martens Centre for European Studies στις Βρυξέλλες.