Η μάχη στο Ματζικέρτ της ανατολικής Αρμενίας, την αποφράδα 26η Αυγούστου του 1071, αποτελεί ίσως τη χειρότερη καταστροφή στην ιστορία του ελληνισμού. Η ήττα και αιχμαλωσία του βυζαντινού αυτοκράτορα Ρωμανού Διογένη από τον Σελτζούκο σουλτάνο Αρπ Ασλάν, οδήγησε στην απώλεια της Ανατολίας και την απαρχή του σταδιακού εκτουρκισμού-εξισλαμισμού της. Παρά την Κομνήνια αναγέννηση του 12ου αιώνα, η οποία οδήγησε σε ανακατάληψη μεγάλου μέρους της Μικράς Ασίας, μήτρες ορθοδοξίας και ελληνισμού ,όπως η Καισάρεια, το Ικόνιο και η Αντιόχεια χάθηκαν οριστικά.
Κωνσταντίνος Ζιαζιάς
Επίτιμος Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού
Στη λίστα των μαχών που διαμόρφωσαν την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το Μαντζικέρτ κατέχει σημαντική θέση- και όχι για καλό λόγο, καθώς η 26η Αυγούστου 1071 «είδε» μια από τις μεγαλύτερες ήττες του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, καθορίζοντας την πορεία του μεσαιωνικού ελληνισμού. Πρόκειται για το αποκορύφωμα της αναμέτρησης ανάμεσα στον Ρωμανό Δ' Διογένη και τον σουλτάνο Αλπ Αρσλάν (το «βουνίσιο λιοντάρι») των Σελτζούκων Τούρκων, και η ήττα είχε ως συνέπεια την εδραίωση της θέσης των Σελτζούκων στη Μικρά Ασία. Οι Σελτζούκοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην περιοχή. Πολλοί διακεκριμένοι ιστορικοί (Άννα Κομνηνή, Στίβεν Ράνσιμαν, Τζούλιους Νόργουιτς) υποστηρίζουν ότι με την ήττα αυτή σημειώνεται η αρχή του τέλους της βυζαντινής κυριαρχίας στην Ανατολή και η βαθμιαία Τουρκοποίηση της Μικράς Ασίας.
Νομάδες στο Ανατολικό Τουρκεστάν της Ασίας ήταν αρχικά οι Τούρκοι. Ανήκαν στην τουρανική φυλή και αποτελούσαν κλάδο της ουραλοαλταϊκής οικογένειας. Με αρχηγό τους τον Σελτζούκ, γύρω στα 960 μ.Χ., εξόρμησαν δυτικά κι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Μπουχάρα, στο σημερινό Ουζμπεκιστάν, όπου εξισλαμίστηκαν. Άρχισαν λίγο λίγο να επεκτείνονται δυτικά, πλησιάζοντας τη Μικρά Ασία. Στα 1071, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ρωμανός Δ’ Διογένης, εκστράτευσε στην Αρμενία και κυρίευσε την πόλη Ματζικέρτ, κοντά στη λίμνη Βαν.
Από το 1063, σουλτάνος των Σελτζούκων Τούρκων ήταν ο Μοχάμετ Ιμπν Νταούντ Αρπ - Αρσλάν. Απασχολημένος με εσωτερικές διαμάχες, ζήτησε να υπογράψει ειρήνη. Ο Ρωμανός αρνήθηκε. Ο Αρπ - Αρσλάν βάδισε εναντίον του αυτοκράτορα. Η μάχη έγινε στις 19 Αυγούστου του 1071, έξω από το Ματζικέρτ. Οι Βυζαντινοί κυκλώθηκαν. Ο Ρωμανός τραυματίστηκε κι αιχμαλωτίστηκε, ενώ ο στρατός του αποδεκατίστηκε. Από εκείνη τη στιγμή, οι Σελτζούκοι είχαν οριστικά πατήσει πόδι στην Ανατολική Μικρά Ασία.
Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ’ Διογένης (1068-1071) ανέλαβε οργανωμένη εκστρατεία εναντίον των Σελτζούκων Τούρκων, την τρίτη κατά σειρά, το 1071. Επικεφαλής ενός πολυεθνικού μισθοφορικού στρατού, που αποτελείτο από Βυζαντινούς, Φράγκους, Ίβηρες, Βάραγγους, Ρώσους, Βούλγαρους, Τούρκους, Αρμενίους κ.ά, επανακατέλαβε το Μαντζικέρτ, κατά τη διάρκεια της απουσίας του Αλπ-Αρσλάν, που πολιορκούσε την Έδεσσα της Μεσοποταμίας (σημερινή Ούρφα Τουρκίας). Ο Αρσλαν όταν έμαθε ότι οι Βυζαντινοί είχαν ξαναπάρει το Μαντζικέρτ, απέρριψε τις προτάσεις ειρήνης του αυτοκράτορα και βάδισε εναντίον του.
Ο Ρωμανός παρέταξε από 40.000 έως 70.000 άνδρες, με στρατηγούς τους Νικηφόρο Βρυέννιο, Θεόδωρο Αλυάτη και Ανδρόνικο Δούκα και ο Αλπ-Αρσλάν από 20.000 έως 30.000 άνδρες. Οι Βυζαντινοί, παρά την υπεροχή τους σε έμψυχο υλικό, υπέστησαν δεινή ήττα στο πεδίο της μάχης, εξαιτίας κυρίως των εσωτερικών αντιθέσεων των στρατηγών τους και της απειθαρχίας του στρατεύματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν ο μισός στρατός τους, που ήταν μισθοφορικός, είτε δεν πήρε μέρος στη μάχη, είτε αυτομόλησε στο αντίπαλο στρατόπεδο. Από την πλευρά των Βυζαντινών διακρίθηκαν στη μάχη οι τούρκοι μισθοφόροι και οι σκανδιναβοί Βάραγγοι, που αποτελούσαν τη σωματοφυλακή του αυτοκράτορα Ρωμανού, που όμως δεν απέτρεψαν την αιχμαλωσία του, καθώς έπεσαν μέχρις ενός.
Ο Ρωμανός οδηγήθηκε τραυματισμένος ενώπιον του Αλπ - Αρσλάν, ο οποίος του συμπεριφέρθηκε καλά και αναγκάσθηκε να δεχτεί τους όρους της συνθήκης που του υπαγόρευσε: παροχή ετήσιων φόρων και στρατιωτικής βοήθειας, απελευθέρωση όλων των μουσουλμάνων αιχμαλώτων και συνοριακοί διακανονισμοί.
ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΗΤΤΑΣ ΤΟΥ ΜΑΝΤΖΙΚΕΡΤ
Οι συνέπειες της μάχης του Μαντζικέρτ ήταν τεράστιες, όπως προαναφέρθηκε. Δεν οφείλονται, όμως, αποκλειστικά στην ήττα των Βυζαντινών στο πεδίο της μάχης, αλλά και στην εμφύλια διαμάχη που ξέσπασε στην αυτοκρατορία. Ο Αλπ-Αρσλάν ενδιαφερόταν κυρίως για την ενοποίηση των μουσουλμάνων και ετοιμαζόταν να πολεμήσει εναντίον της Αιγύπτου. Δεν επιδίωξε σοβαρά εδαφικά κέρδη εις βάρος της νικημένης αυτοκρατορίας, για την όποια έτρεφε, όπως όλοι οι σύγχρονοί του, σεβασμό και κάποιο δέος.
Ο εμφύλιος πόλεμος που ξέσπασε στη Μικρά Ασία, όταν ο Ρωμανός απελευθερώθηκε και προσπάθησε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, έδωσε το τελικό χτύπημα σε ό,τι είχε περισωθεί από την οργανωμένη βυζαντινή άμυνα. Η σύλληψη και η τύφλωση του Ρωμανού από τους αντιπάλους του, έδωσε στους Τούρκους την αφορμή να θεωρήσουν άκυρη τη συνθήκη του 1071 και να αρχίσουν πάλι με μεγαλύτερη ένταση τις επιδρομές στα βυζαντινά εδάφη.
Οι σύγχρονοι ιστορικοί (John C. Carr «Οι Πολεμιστές Αυτοκράτορες του Βυζαντίου», John Haldon «Οι Πόλεμοι του Βυζαντίου», δύο έξοχα βιβλία ,συμφωνούν ότι «η ήττα στο Μαντζικέρτ δεν υπήρξε η στρατιωτική καταστροφή που διατυμπανίζεται ότι ήταν και δεν αποτέλεσε το τέλος του βυζαντινού στρατού» (John Haldon).
Οι απώλειες των βυζαντινών δυνάμεων ήταν μεταξύ 10% και 20% των ανδρών. Η πραγματική καταστροφή ήταν πολιτικής φύσης, γιατί η αιχμαλώτιση του αυτοκράτορα επέδρασε καταλυτικά στην εικόνα του Βυζαντίου, καθώς έδειξε ότι δεν ήταν ο σταθερός και ακλόνητος παράγοντας που πίστευαν όλοι.
«… το αποτέλεσμα του Μαντζικέρτ ήταν ότι οι Σελτζούκοι Τούρκοι έγιναν κύριοι μεγάλου μέρους της Μικράς Ασίας και ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υπέστη ένα πλήγμα από το οποίο δεν θα συνερχόταν ποτέ» (John Carr).
Η κύρια συνέπεια της ήττας του Μαντζικέρτ ήταν η εδραίωση του τουρκικού κράτους στη νοτιοανατολική Μικρά Ασία- του Σουλτανάτου του Ικονίου, ή Σουλτανάτου του Ρουμ.
Βασικό αίτιο της ήττας (σε ευρύτερο πλαίσιο) θεωρείται η αντιπαράθεση μεταξύ του Ρωμανού και των μεγάλων φεουδαρχικών οικογενειών της Μικράς Ασίας, που οδήγησε σε συστηματική υπονόμευσή του, ακόμα και απέναντι στην απειλή των Σελτζούκων. Ο Ρωμανός επεδίωκε δικαιότερο φορολογικό σύστημα (με σκοπό την ενίσχυση του στρατού, που έφτασε να βασίζεται σε ξένους μισθοφόρους, λόγω της παραμέλησης των θεματικών δυνάμεων), κατάργηση των δουλοπάροικων και ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας. Οι φεουδάρχες δεν ήθελαν φορολόγηση, ενώ επιθυμούσαν να διατηρούν ιδιωτικούς στρατούς, επιδιώκοντας αποδυνάμωση της κεντρικής εξουσίας.
Το δεύτερο Ματζικέρτ και το σήμερα.
Το 1922 ο ελληνισμός έζησε ένα δεύτερο Ματζικέρτ, Μικρασιατική καταστροφή ,οι αιτίες του οποίου δεν αποκλίνουν ιδιαίτερα απ αυτές του πρώτου. Στο 2020 λοιπόν, τα πράγματα είναι επίσης απλά και συνάμα αποκαρδιωτικά. Σημερα σύγχρονοι ηγήτορες της χώρας έχουν οδηγήσει την ΠΑΤΡΙΔΑ μας σε οικονομικό μαρασμό , έχουν απαξιώσει τις Ενοπλες Δυνάμεις και έχουν φτωχοποιησει τη μεσαία τάξη.
Απ’ την άλλη πλευρά, ο νέος Αρπ Ασλάν διαθέτει και το δυναμισμό και τις ικανότητες του προγόνου του. Επίσης πρέπει να καταλάβουμε ότι όποιες και να είναι οι εξελίξεις στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, ακόμα και να φύγει απ τη μέση ο Ερντογάν, η Ελλάδα θα συνεχίσει να γειτνιάζει με μια Τουρκία αναθεωρητική, ισχυρή και δυναμική.
Επιτάσσεται απ τους καιρούς και την ιστορική ευθύνη να πάψουμε να βασιζόμαστε αποκλειστικά στην έξωθεν σωτηρία και να αναλάβουμε δράση, τουλάχιστον αναφορικά με αυτά τα οποία μας αναλογούν και περνάν απ το χέρι μας.
Καθότι λοιπόν η αρχή είναι το ήμισυ του παντός, ας αρχίσουμε από το να μαθαίνουμε την ιστορία μας και να την αναγιγνώσκουμε διδακτικά. Αυτή μας διδάσκει, ότι το γένος μας είναι ισχυρό όταν επί της αρχής μεριμνά συλλογικά, για το αξιόμαχο των ενόπλων δυνάμεων του, ιδίως του εμψύχου δυναμικού, τα υγιή οικονομικά του και την ορθή διοίκηση. Επίσης μας μαθαίνει, ότι η ιδιοτέλεια και η αμετροέπεια μαστίζουν διαχρονικά τους Έλληνες, και είναι εκ των βασικών πηγών της διαφθοράς και της διχόνοιας.
Εν κατακλείδι επιτάσσεται ο κάθε ένας από εμάς τους Έλληνες, να τιθασεύσει το μικροπρεπές «εγώ» του και να θέσει επιτέλους το συλλογικό συμφέρον πάνω απ το ατομικό. Σημειωτέο το γεγονός ότι, οι δυνάμεις του ελληνισμού, πολιτικές, ηθικές και οικονομικές βρίσκονται σε σημείο οριακό. Πλέον δεν έχουμε άλλα περιθώρια, ούτε γεωγραφικά ούτε δημογραφικά. Ένα τρίτο Ματζικέρτ ίσως να σημάνει το λυκόφως της τρισχιλιετούς μας πορείας. Ο κόμπος έφτασε στο χτένι, οι λαοί οι οποίοι αγνοούν την ιστορία τους και τείνουν να επαναλαμβάνουν τα ίδια σφάλματα κατά συρροή, είναι καταδικασμένοι.
ΠΡΟΣΟΧΗ ΟΧΙ ΤΡΙΤΟ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ.