 |
| habibiskandar / pixabay |
Ποίημα αφιερωμένο στην καθηγήτρια
Μπισέρα Πέντσεβα
Η Αγιά Σοφιά αμίλητη
Τα λουλούδια μιλούν
Παρακαλώ ακούστε τα
Οι πέτρες τραγουδούν σαν τις ζωγραφιές
Απλά κοιτάξτε τον τρούλο της
Μία ατελείωτη ανάβαση της ψυχής
Μάρμαρο και χρυσός εν κινήσει
Κύματα φωτός σε αρχαίους ήχους
Ο αντίλαλος των στηλών που ορθώνονται
Μπορούν οι παλιές ψυχές να μπουν στην
ουσία;
Μιλούν;
Ακούω ψίθυρους;
Μήπως λένε
«Σε νιώθω
Όπως χθες
Είμαι και εγώ
Η Αγιά Σοφιά»;
Του Δρ. Αλεν Σαλεριάν - Μετάφραση Μ. ΚωνσταντίνουΘα πρέπει να ελπίζουμε πως θα επικρατήσει η λογική;
Θα έπρεπε, εν έτη 2020, να βρούμε κάποιο τρόπο να διατηρήσουμε την δημιουργική ιερότητα της Αγιάς Σοφιάς;
Το 1453, ο κατακτητής Μεχμέτ Β’, έχοντας κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη, μετέτρεψε την Αγιά Σοφιά σε τζαμί. Εκείνη την εποχή, για 50.000 κατοίκους της Πόλης, η Αγιά Σοφιά αποτελούσε όχι μόνο έναν τόπο λατρείας. Ήταν ιερό σύμβολο ιστορίας με προϊστορία που ξεκινούσε στον 5ο αιώνα μ.Χ. Όπως καταλαβαίνετε όμως, αυτό δεν προβλημάτισε τον κατακτητή.
Κάθε λεπτομέρεια αυτού του ιστορικού Βυζαντινού μνημείου είχε σχεδιαστεί ώστε να προκαλεί μία αίσθηση του θεϊκού. Η Μπισέρα Πέντσεβα, καθηγήτρια κλασικών σπουδών στο πανεπιστήμιο Στάνφορντ των ΗΠΑ με σπουδαίο ερευνητικό και συγγραφικό έργο για την Αγιά Σοφιά, δήλωσε σε πρόσφατη συνέντευξη που παραχώρησε στην «Καθημερινή», «Το χρονικό παιχνίδι του φωτός μέσα στο εσωτερικό κινητοποιεί τη μυθοποιητική δύναμη της αρχιτεκτονικής για τη δημιουργία της εικόνας της Γένεσης, του Πνεύματος που αιωρείται επάνω από τον αρχέγονο ωκεανό».
Ο κατακτητής Μεχμέτ Β’ μετονόμασε την Κωνσταντινούπολη σε «Ιστανμπούλ» ενώ η Πόλη έγινε σπουδαίο κέντρο εμπορίου. Τόσο ο Μεχμέτ Β’ όσο και οι διάδοχοί του χρηματοδότησαν μεγάλα έργα, όπως την κατασκευή του Σουλεϊμανιγιέ Τζαμί και έργα ανακατασκευής του δικτύου ύδρευσης. Ως ένα βαθμό, παραχωρήθηκαν σημαντικές θρησκευτικές ελευθερίες σε Έλληνες, Ιταλούς, Αρμένιους και Εβραίους. Ωστόσο, αυτές οι «ελευθερίες» συνυπήρχαν, παραδόξως, με ένα σύστημα καταστολής και καταπιεστικών παραδόσεων. Οι Οθωμανοί ηγέτες είχαν σκλάβους, ανάγκασαν πολλούς σε θρησκευτική μετατροπή, και άρπαξαν τα παιδιά «μειονοτήτων» από τις οικογένειές τους. Ευνουχισμένοι σκλάβοι από την Αφρική δούλευαν ως υπηρέτες στα Χαρέμια. Οι γενίτσαροι, νεαροί άνδρες που αρπάχτηκαν από τις οικογένειες «μειονοτήτων» χωρίς επιλογή και χωρίς την συναίνεση των οικογενειών τους, αποτελούσαν το «καμάρι» του Οθωμανικού στρατού. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί ο Μιμάρ Σινάν, ο ιδιοφυΐας αρχιτέκτονας που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην δομική ενίσχυση της Αγιάς Σοφιάς, ο οποίος είχε καταγωγή από Αρμενική οικογένεια της Γησαρίας. Στρατολογήθηκε από τους Οθωμανούς όταν ήταν 16 ετών και αναγκάστηκε να ασπαστεί το Ισλάμ.
Με τα δεδομένα του 1453, ούτε ο κατακτητής Μεχμέτ Β’ ούτε οι Οθωμανοί γενικότερα έκαναν κάτι ασυνήθιστο για την εποχή του Μεσαίωνα. Απλά άσκησαν την εξουσία τους δια μέσου της μετατροπής της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί. Θα μπορούσαμε, με το ίδιο σκεπτικό, να εικάσουμε πως εάν οι Οθωμανοί είχαν καταβάλει και την Ιταλία, η Καπέλα Σιξτίνα θα είχε μετατραπεί και αυτή σε τζαμί, με την υπέροχη ζωγραφική του Michelangelo να σκεπάζονται ολοσχερώς από μπογιά, ώστε να μην προσβάλλουν τους Μουσουλμάνους προσκυνητές.
Φαίνεται πως ο τωρινός πρόεδρος Ερντογάν, δια μέσου της επαναμετατροπής της Αγιάς Σοφιάς σε τζαμί, προχωρά σε επίδειξη ισχύος εν έτη 2020: η δύναμη, και όχι οι ανθρώπινες αξίες, έχουν σημασία στην σύγχρονη Τουρκία. Ωστόσο, οι κινήσεις του Ερντογάν και των υπόλοιπων ατόμων που βρίσκονται στην ηγεσία της Τουρκίας δεν αντιπροσωπεύουν, απαραιτήτως, την γνώμη της πλειοψηφίας των Τούρκων πολιτών.
Αυτό ίσως να μας ξαφνιάζει. Ωστόσο, ας μην ξεχάσουμε πως 1.500 δικηγόροι και 100.000 επιστήμονες έχουν φυλακιστεί στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια. Σήμερα, τόσο η Ελλάδα, όσο και η Τουρκία, βιώνουν μία δύσκολη φάση. Ωστόσο, αυτό που μας διδάσκει η ιστορία είναι πως οι αυταρχικοί ηγέτες δεν παραμένουν για πάντα στην εξουσία. Ο χρόνος βρίσκεται με το μέρος των δημοκρατικών δυνάμεων της Τουρκίας και αυτό αποτελεί ελπίδα για όλη την ανθρωπότητα.