Τα μηνύματα καθίστανται σαφή στην Άγκυρα: Ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει προθεσμία να επανεξετάσει τις ερευνητικές δραστηριότητες της Τουρκίας που η Ελλάδα θεωρεί παραβιάσεις στο θαλάσσιο έδαφός της και να διακόψει τις στρατιωτικές ενέργειες στην ανατολική Μεσόγειο έως τις 23 Σεπτεμβρίου, οπότε η Ευρωπαϊκή Ένωση διοργανώνει την τακτική σύνοδο κορυφής της.
Παρουσίαση Freepen.gr
Έχει επίσης καταστεί σαφές ότι η ΕΕ προετοιμάζει ένα σχέδιο κυρώσεων σε περίπτωση που η Τουρκία συνεχίσει τις τρέχουσες κινήσεις της που αυξάνουν τις εντάσεις με την Ελλάδα.
Η Ουάσιγκτον φαίνεται να συμφωνεί. Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Πομπέο έδωσε ένα μήνυμα ότι ο μόνος τρόπος για να ξεκινήσουν οποιεσδήποτε συνομιλίες απο-κλιμάκωσης μεταξύ των δύο χωρών είναι εάν τα τουρκικά πλοία αποσυρθούν και η Ελλάδα ακολουθήσει το ίδιο. Και οι δύο ναυτικοί στόλοι στην περιοχή σε αυτή τη διαμάχη σπαταλούν ενέργεια και χρήματα. Στην Ελλάδα κοστίζει περίπου 3-4 εκατομμύρια ευρώ την ημέρα, σύμφωνα με Έλληνα συνάδελφο.
Όμως, η Τουρκία αισθάνεται τη ζέστη. Ο Ερντογάν είναι σε μια βαθιά μοναξιά τώρα. Ακόμη και ολόκληρος ο Αραβικός Σύνδεσμος άφησε την κυβέρνησή του στις δικές της δυνάμεις, κατηγορώντας την κυβέρνηση Ερντογάν ως επεκτατική και διχαστική στη Μέση Ανατολή και απαιτώντας από τα στρατεύματά του να αποσυρθούν από τη Συρία, το Ιράκ και τη Λιβύη.
Με το Ισραήλ, δεν υπάρχει τίποτα από την άποψη του πολιτισμένου διαλόγου.
Η τρέχουσα δομή εξουσίας στην Άγκυρα - ένα περίεργο μείγμα ισλαμιστών, μεταμφιεσμένων τζιχαντιστών, σκληροπυρηνικών Ευρασιαστών, υπερεθνικιστών, ένα μεγάλο μέρος στρατιωτικών τυχοδιωκτών και τυχοδιωκτών πολιτικών - βιώνει ένα παράξενο μάθημα: Όσο περισσότερο αμφισβητούν το διεθνές δίκαιο και την παγκόσμια τάξη, τόσο πιο απομονωμένοι γίνονται.
Τα προβλήματα της Τουρκίας προέρχονται από τον τρόπο χάραξης πολιτικής του Ερντογάν. Η συνολική χορογραφία του βασίστηκε στο να πάρει όλους τους κρατικούς θεσμούς υπό τον προσωπικό του έλεγχο, μέσω της εκκαθάρισης του προσωπικού - μεγάλο μέρος του με περγαμηνές - και την αντικατάστασή τους με πολύ κομματικό, πιστό και αποκλεισμένο προσωπικό. Το πιο κατεστραμμένο είναι ο προμαχώνας του παραδοσιακά σεβαστού τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών, όπου το θεσμικό σκεπτικό, το πολιτισμένο modus operandi και η μνήμη σχεδόν 160 ετών ρυθμικής διπλωματικής δραστηριότητας έχουν σχεδόν εξατμιστεί. Σήμερα, οι ανακοινώσεις και οι δηλώσεις του υπουργείου δεν είναι τίποτα περισσότερο από κείμενα ανυπότακτων, αγενών, απειλητικών, κακοποιών και δαιμονοποιήσεων κυβερνήσεων που διαφωνούν με την Τουρκία του Ερντογάν.
Το ερώτημα στο μυαλό όλων είναι δύσκολο, ειδικά εντός της ΕΕ: Θα "υποχωρήσει" η κυβέρνηση του Ερντογάν στη διαμάχη της Ανατολικής Μεσογείου;
Μέχρι στιγμής, το παιχνίδι τακτικής που έθεσε ο Τούρκος πρόεδρος ήταν να δημιουργήσει όσο το δυνατό μεγαλύτερο ρήγμα στην ΕΕ, καθώς και το ΝΑΤΟ. Δοκίμασε με τη Λιβύη - αλλά χωρίς απτή επιτυχία. Η Ιταλία ενήργησε ασταθώς, η Μάλτα φάνηκε να ζιγκ-ζαγκ, αλλά όταν το MED7 συναντήθηκε πρόσφατα στην Κορσική, όλοι φαινόταν ενωμένοι ξανά με κοινή αντίληψη ότι οι κατηγορηματικές ενέργειες της Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο ήταν απαράδεκτες και πρέπει να αντιμετωπιστούν με αποφασιστικότητα.
Τώρα, ο Ερντογάν μπορεί να ελπίζει μόνο στις μεσολαβητικές προσπάθειες της Γερμανίας να τερματίσει τη διαμάχη με την Ελλάδα. Ωστόσο, έχει καταστεί σαφές ότι για να μην δημιουργηθεί επικίνδυνο προηγούμενο για τη Ρωσία - της οποίας τα μάτια είναι στραμμένα στα κράτη της Βαλτικής - η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ αποφάσισε να σεβαστεί τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία διατάσσει την κοινή υπεράσπιση των συνόρων και της επικράτειας της ΕΕ.
Αυτό φέρνει τον Ερντογάν σε πιο επισφαλή θέση. Ίσως κατάλαβε ότι δεν μπορεί πλέον να επεκτείνει τις διχαστικές του τακτικές με την ΕΕ, ειδικά δεδομένου ότι το Παρίσι φαίνεται να έχει αποφασίσει για μια νέα στρατηγική απέναντι στην Τουρκία: ένωση μελών εντός της ΕΕ και του ΝΑΤΟ ενάντια σε απειλή για τη σταθερότητα της περιοχής.
Υπάρχει κάποια σύγχυση σχετικά με τη γαλλική θέση εδώ, με κάποια αντι-Macron περιστροφή και κάποια σκόπιμη εκτροπή από το τι είναι στην καρδιά του ζητήματος. Ορισμένοι ξένοι ειδικοί είναι αλλεργικοί στην επιθετική στάση του Μακρόν έναντι του Ερντογάν, προφανώς παραλείπουν το σημείο ότι, ελλείψει ηγεσίας των ΗΠΑ στην περιοχή, αυτό που έχει σημασία είναι ποια άλλη δύναμη γεμίζει το κενό - Ρωσία ή άλλο μέλος του ΝΑΤΟ (όλοι γνωρίζουν ότι η Μέση Ανατολή και η ανατολική Μεσόγειος δεν έχουν την πολυτέλεια κενών). Αντικειμενικά, αυτό κάνει η Γαλλία, όσο κι αν είναι επικίνδυνο. Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι οι σημερινοί κριτικοί του Macron αποτυγχάνουν να δουν το κύριο σφάλμα στις εντελώς ακανόνιστες επιλογές του προέδρου της Αμερικής, Donald Trump.
Στην περίπτωση οποιασδήποτε ορθολογικής ανάλυσης αιτίων και αποτελεσμάτων στην περιοχή, δεν υπάρχει αμφιβολία για το ποιος είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο: η Τουρκία, ή μάλλον το κέντρο ισχύος της, ο ίδιος ο Ερντογάν. Οι περισσότεροι Δυτικοί Ευρωπαίοι το γνωρίζουν, αλλά μιλούν μόνο «γύρω από αυτό».
Εκτός, ίσως, των Γάλλων. Ο Patrick Wintour του Guardian το επισημαίνει σε μια πρόσφατα δημοσιευμένη ανάλυση ειδήσεων, στην οποία παραθέτει τον Jacques Attali, σύμβουλο του πρώην Γάλλου Προέδρου François Mitterrand, ο οποίος είπε:
«Πρέπει να ακούσουμε τι λέει η Τουρκία, να την πάρουμε πολύ σοβαρά και να είμαστε έτοιμοι να δράσουμε με κάθε τρόπο. Εάν οι προκάτοχοί μας είχαν λάβει σοβαρά υπόψη τις ομιλίες του Führer από το 1933 έως το 1936, θα μπορούσαν να είχαν εμποδίσει αυτό το τέρας να συσσωρεύσει τα μέσα για να κάνει ό,τι έκανε».
Ο Wintour αναφέρει επίσης τον Γάλλο απεσταλμένο του ΟΗΕ Gérard Araud, ο οποίος πρόσφατα έβαλε τα περιφερειακά πρότυπα εξουσίας της Τουρκίας σε ιστορικό πλαίσιο: «Η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία είναι ρεβιζιονιστικές δυνάμεις που δεν αποδέχονται ένα status quo βασισμένο σε μια παγκόσμια τάξη που καθορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη Δύση το 1945 και το 1991. Αισθάνονται ενθουσιασμένοι από μια νέα παγκόσμια ισορροπία ισχύος και από την πολιτική των ΗΠΑ. Πού θα σταματήσουν; Τι πρέπει να κάνουν οι Ευρωπαίοι;».
Η τελευταία ερώτηση που θέτει ο Araud είναι στην πραγματικότητα μια που πηγαίνει ακριβώς στην καρδιά του διλήμματος. Εάν ο Ερντογάν κατάφερε να μετατρέψει την Τουρκία - με τη θεσμική καταστροφή της σε καθαρή όψη και την κακή συμπεριφορά ως στυλ της - σε ένα αδίστακτο κράτος και με το σύνθημα του Τουρκο-ισλαμιστικού «μεγαλείου», ποια διδάγματα μάθαμε από τη δεκαετία του 1930 και πρέπει να εφαρμόσουμε σε ένα τέτοιο σενάριο; Χρειαζόμαστε έναν άλλο Φρανκενστάιν, ρωτούν ορισμένοι, κατεδαφίζοντας τις εύθραυστες δημοκρατικές και νομικές δομές της ΕΕ και πέρα από αυτό, εξάγοντας τζιχαντισμό μέσα από τις εκ Τουρκίας μεταναστευτικές ροές και κινητοποιώντας διακριτικά μια καταστροφική γραμμή εναντίον της Ευρώπης;
Η Γαλλία φαίνεται να βρήκε μια απάντηση. Άλλοι είτε παλεύουν είτε επιλέγουν να παραμείνουν σε μια επικίνδυνη αδιαφορία. Ή, όπως η Ισπανία και η Ιταλία, παραμένουν κολλημένοι στο ντεμοντέ σκέψης ότι τα συμφέροντα των χρηματοοικονομικών, αμυντικών και ενεργειακών εταιρειών θα πρέπει να έχουν προτεραιότητα, ανεξάρτητα από το πόσο απειλεί ο δεσποτισμός του Ερντογάν.
Αλλά, κάποιος θα ρωτούσε, είμαστε πραγματικά τόσο κοντά στον πόλεμο;
Ναι και ΟΧΙ. Αυτό που βλέπουμε στη Μεσόγειο είναι μια αντιπαράθεση μεταξύ μιας ομάδας δημοκρατιών και μη δημοκρατιών - με την Τουρκία να βρίσκεται στο επίκεντρο της κλιμάκωσης, ακολουθούμενη από την Αίγυπτο, την Ελλάδα και τη Γαλλία ως αντιδραστικές δυνάμεις. Αυτή η προβολή δεν προσφέρει πολλές ελπίδες για αποκλιμάκωση.
Σε αντίθεση με ό, τι υποστηρίζεται στο τελευταίο τεύχος του The Economist, ο Ερντογάν δε χαίρει πλέον ιδιαίτερης εκτίμησης, ούτε καν στον ισλαμικό κόσμο, επειδή έχει καταστεί σαφές ότι το «μεγαλείο» δεν μπορεί ποτέ να επιτευχθεί με μια αποτυχημένη οικονομία. Είναι στην πιο μοναχική του φάση. Όσον αφορά την «εξωτερική» υποστήριξη, ή ακόμα και την κατανόηση, τα χέρια του είναι δεμένα.
Αυτό, σωστά υποστηρίζουν οι παρατηρητές, είναι πολύ επικίνδυνο καθαυτό. Στριμωγμένος στη γωνία, ο Ερντογάν μεταβαίνει τώρα σε μια διαφορετική φάση: ελπίζοντας σε μια παρορμητική στρατιωτική κίνηση από την Ελλάδα - ένα περιστατικό με τα τουρκικά πλοία, για παράδειγμα - που θα δημιουργήσει ένα πρόσχημα για να προχωρήσει σε μια στρατιωτική αντίδραση.
Ο Ερντογάν υπολογίζει ότι από αυτό θα ωφεληθεί όσον αφορά την εξασθένιση της εσωτερικής εικόνας του, θα συσσωρεύσει εκ νέου την εξουσία γύρω από το πρόσωπό του ως αρχηγός, θα βοηθηθεί με την υποστήριξη της κύριας αντιπολίτευσης (η οποία έχει ήδη δηλώσει ότι είναι «πίσω από την κυβέρνηση») και θα επιτύχει βαθύτερο έλεγχο του στρατού. Επομένως, είναι λογικό να μη χαλαρώνει τις εντάσεις στις ανοιχτές θάλασσες.
Ωστόσο, ο «έλεγχος του στρατού» είναι μια δύσκολη υπόθεση. Είναι γνωστό ότι το πιο αδύναμο σημείο του Ερντογάν είναι η διαστρεβλωμένη αντίληψή του για τις παγκόσμιες υποθέσεις, τις περίπλοκες διεθνείς σχέσεις και το πώς η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας θα επιτύχει το «μεγαλείο». Βλέπει όλα αυτά τα ζητήματα ως ένα απλό παιχνίδι πάλης, ένα είδος μάχης για την «επιβίωση του πιο κατάλληλου».
Δεδομένης της χρονικής συγκυρίας του τρόπου με τον οποίο ξαφνικά ξέσπασε η διαμάχη Ελλάδας-Τουρκίας, υπάρχουν αρκετά δεδομένα και ισχυρός λόγος για να πιστέψουμε ότι ο Ερντογάν «πείστηκε» σε μεγάλο βαθμό από μια ομάδα αντι-νατοϊκών κι αντι-δυτικών θαυμαστών σχετικά με το τολμηρό έργο τους, το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας.
Εσωτερικά εξασθενημένος και πληγωμένος από τις ακανόνιστες κινήσεις του στη Συρία, και αναμφισβήτητα και στη Λιβύη, αποφάσισε να στοιχηματίσει στο δόγμα, αγνοώντας τη διάσταση των συνεχιζόμενων διαπραγματεύσεων με την Αθήνα. Ο βαθύτερος Ερντογάν μεταφέρθηκε στα θυελλώδη νερά της «Γαλάζιας Πατρίδας». Θα μπορούσε απλώς να οφείλεται στο γεγονός ότι ο πρόεδρος μπορεί να έχει εξαπατηθεί από ένα τμήμα του τουρκικού στρατού που μισεί βαθιά τις ισλαμιστικές του πολιτικές και έφτασε σε ένα σημείο όπου δεν έχει σχεδόν κανένα περιθώριο ελιγμών για να «υποχωρήσει».
Αν το έκανε τώρα, θα έχανε ακόμη περισσότερο στο εσωτερικό της Τουρκίας. Σαν ποδηλάτης, πρέπει τώρα να κάνει πετάλι για να μην μπερδευτεί, αλλά το μονοπάτι είναι πολύ επικίνδυνο και εξαιρετικά επικίνδυνο για την Τουρκία. Σε περίπτωση μείζονος αποτυχίας, ο Ερντογάν μπορεί να μην έχει κανέναν να κατηγορήσει. Το τρέχον αδιέξοδο λέει: Ο Ερντογάν πλησιάζει την άκρη της άβυσσου και σέρνει ολόκληρη τη χώρα μαζί του.
Εν τω μεταξύ, όλοι οι (πρώην;) σύμμαχοι της Τουρκίας στη Δύση, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, λαμβάνουν προφυλάξεις και επιλέγουν να περιμένουν πέρα από την προθεσμία της 23-24 Σεπτεμβρίου. Όλοι γνωρίζουν ότι ο πραγματικός παίκτης που θα αλλάξει το παιχνίδι μπορεί να έρθει αν ο Joe Biden κερδίσει τις επερχόμενες εκλογές των ΗΠΑ.
Τι γίνεται όμως αν δεν το κάνει; Λοιπόν, δεδομένου του φόβου της Δύσης για τη Ρωσία, πέρα από την Τουρκία, οι τρέχουσες «προφυλάξεις» στην ανατολική Μεσόγειο είναι αυτονόητες, έτσι δεν είναι;