 |
| The Erechtheum by Donald Witte |
Γράφει ο Κώστας Κουρούνης*
Την πρώτη μεγάλη τομή στην οικιστική πολιτική της μεταπολίτευσης δεν την τόλμησε ο Τρίτσης όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά ο 40χρονος υφυπουργός Στέφανος Μάνος με τον οικιστικό νόμο 947/1979, εισάγοντας μεταρρυθμίσεις όπως την «εισφορά σε γη και χρήμα» και τον ενιαίο σχεδιασμό χρήσεων γης εντός και εκτός σχεδίου.
Ο νόμος του Μάνου από την ώρα που ψηφίστηκε προκάλεσε τρικούβερτες αντιδράσεις. Από κάθε πλευρά. Όμως, τι ζήτησε τότε ο Μάνος με τον νόμο 947; Ζήτησε να εφαρμοστεί η παράγραφος 3 του άρθρου 24 του Συντάγματος (που μόλις πριν 4 χρόνια είχε ψηφιστεί) και όριζε ότι «Για να αναγνωριστεί μία περιοχή ως οικιστική οι ιδιοκτησίες συμμετέχουν υποχρεωτικά, χωρίς αποζημίωση στη διάθεση των εκτάσεων που είναι απαραίτητες για να δημιουργηθούν δρόμοι, πλατείες και χώροι για κοινωφελείς γενικά χρήσεις και σκοπούς, καθώς και στις δαπάνες για την εκτέλεση των βασικών κοινόχρηστων πολεοδομικών έργων». Απλό, νόμιμο αλλά βαρύτατο πολιτικά.
Ο νόμος 947 τελικά δεν εφαρμόσθηκε. Μετά από λίγα χρόνια τον ανέτρεψε το ΠΑΣΟΚ με τον νόμο 1337/83 του Τρίτση, ο οποίος ανθολόγησε τις καινοτομίες του 947 και τις έκανε πολιτικά πιο εύπεπτες, λ.χ. μειώνοντας το ποσοστό εισφοράς σε γη (έβαλε κλιμακωτό συντελεστή) για να ικανοποιηθούν οι μικροϊδιοκτήτες. Τι κατάφερε; Απλά καταδίκασε τις περιοχές με μικρά οικόπεδα σε μια ιδιότροπη και πλημμελή πολεοδόμηση, σε όσες τέλος πάντων περιπτώσεις κατάφερε να την υλοποιήσει.
Αυτή ήταν πρώτη ΕΠΑ της περιόδου ’82 – ‘84 και αφορούσε περί τις 430 μεγάλες πόλεις ενώ την επόμενη τριετία προστέθηκε άλλη μια ΕΠΑ πάνω στην παλιά, βάζοντας στην ίδια συνταγή ακόμα άλλες 150 κωμοπόλεις. Ας προσπεράσουμε τις καλές και τις κακές λεπτομέρειες του εγχειρήματος του Τρίτση, για να φτάσουμε στο 2000 στον νέο νόμο 2508 του 1997, με τον οποίο «έτρεξε» σχεδόν ως τις μέρες μας η τελευταία απόπειρα οικιστικής ανασυγκρότησης μέσω των νέων Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΓΠΣ) για τους δήμους με μεγάλες πόλεις, καθώς και των Σχεδίων Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ) για τους δήμους με μικρούς οικισμούς.
Φτάνουμε στο σήμερα όπου σε διάφορες περιοχές της Ελλάδα ισχύουν τα «παλιά ΓΠΣ του ν.1337» και τα «νέα ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ του ν. 2508», τα οποία θα τα διαδεχθούν τα «Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια του νέου ν. 4447/2016».
Αλλά, ποιος είναι ο νόμος 4447; Από τα πρώτα κείμενα του νέου νόμου, τις προδιαγραφές εφαρμογής, τις προσθήκες και τροποποιήσεις που αναμένονται το φθινόπωρο του 2020, αλλά και από την γενικότερη φιλοσοφία που τον διέπει, προκύπτει ότι πρόκειται για μια φιλόδοξη επιχείρηση πολεοδομικής ανασυγκρότησης, σαφώς πιο ευσταθής από τις παλαιότερες. Αν μη τι άλλο, διότι, για πρώτη ίσως φορά, ο νομοθέτης δείχνει να έχει έχει λάβει υπόψη του την νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας και στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σχετικά με σειρά θεμάτων που βασανίζουν πολεοδομικά τις εντός και εκτός σχεδίου περιοχές.
Ο νέος νόμος διακρίνεται για ορισμένες καινοτομίες ουσίας για τις οποίες η χώρα ήταν έτοιμη από καιρό αλλά απλά έμενε να βρεθεί η συγκυρία με την απαραίτητη πολιτική ευστάθεια (και την πολιτική τόλμη) για να τις εισάγει.
Πρώτο παράδειγμα είναι οι νέες «Χρήσεις Γης». Στα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια του νέου νόμου είναι υποχρεωτικό να εφαρμόζεται το προεδρικό διάταγμα του 2018 που αποτελεί διάδοχο του πεπαλαιωμένου διατάγματος του 1987. Το νέο διάταγμα συμπληρώθηκε και επεκτάθηκε προκειμένου να περιληφθεί η δυνατότητα ρύθμισης των χρήσεων γης και έξω από τις πόλεις, αλλά και για να ενσωματωθούν νέες κατηγορίες χρήσεων που διαμορφώθηκαν με την εξέλιξη της επιχειρηματικότητας, της τεχνολογίας και της καινοτομίας στις τρεις και πλέον δεκαετίες που μεσολάβησαν μέχρι την κατάργησή του.
Δεύτερο παράδειγμα, ο νέος νόμος παράγει προεδρικά διατάγματα και όχι διοικητικές πράξεις. Σύμφωνα με το νόμο, για την έγκριση των νέων Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων απαιτείται έκδοση προεδρικού διατάγματος. Με αυτό το «αβγό του Κολόμβου», ισχυροποιείται ο στρατηγικός χαρακτήρας των σχεδίων, αναβαθμίζεται η ρυθμιστική ισχύς τους και, το κυριότερο, αίρονται σοβαρότατες εκκρεμότητες για τις περισσότερες περιοχές της χώρας αφού πλέον, παρέχεται λ.χ. η δυνατότητα αναθεώρησης των παλιών Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) καθώς και οι διατάξεις για για τους Παραδοσιακούς Οικισμούς.
Τρίτο παράδειγμα, είναι η εισαγωγή θεμάτων που βελτιώνουν το επενδυτικό κλίμα. Ο νέος νόμος ευθυγραμμίζεται με τις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας, δημιουργεί προϋποθέσεις ασφάλειας δικαίου τόσο για τους επενδυτές όσο και για τους πολίτες, προστατεύει το φυσικό περιβάλλον και αναδεικνύει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας. Τα νέα Σχέδια πλέον αποσκοπούν στην εξασφάλιση επαρκούς και φθηνής κατοικίας, επαγγελματικής απασχόλησης, ποιότητας ζωής και στον εξορθολογισμό της έντασης των μετακινήσεων με ιδιωτικά μέσα και την προώθηση εναλλακτικών ήπιων τρόπων μετακίνησης με συγκεκριμένες ρυθμίσεις.
Τέταρτο παράδειγμα είναι, επιτέλους, ο εκσυγχρονισμός της «βιώσιμης ανάπτυξης» που τώρα πλέον ορίζεται σαν η ανάπτυξη που συνθέτει κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς στόχους με σκοπό την επίτευξη διατηρήσιμης οικονομικής ανάπτυξης, την δημιουργία ισχυρής παραγωγικής βάσης, την έμφαση στην καινοτομία και την αύξηση της απασχόλησης. Δηλαδή να προάγονται οι παράγοντες που ξεδιπλώνουν τις ευκαιρίες επιχειρηματικότητας, που επισπεύδουν τις επενδύσεις και που διαχέουν ισόρροπα τις ευκαιρίες ανάπτυξης.
Με δυο λόγια, τα νέα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια του ν. 4447/16 θα είναι το πρώτο «ορατό σε όλους» στάδιο του πολεοδομικού σχεδιασμού. Και σαν τέτοιο θα υποστεί την ισχυρότερη κριτική. Και έτσι πρέπει να γίνει, διότι η εφαρμοσιμότητα ενός σχεδίου εξαρτάται κατά κύριο λόγο από την αξιοπιστία, την εμπειρία και την αποτελεσματικότητα των μελετητικών ομάδων που θα αναλάβουν την σύνταξή τους. Και το έργο των ομάδων αυτών, δεν θα είναι άλλο από το να μετουσιώσουν το νόημα του «κανόνα δικαίου» σε «απτή πραγματικότητα».
Κώστας Κουρούνης,
Πολιτικός μηχανικός, MEng,
χωροτάκτης
– πολεοδόμος, τάξης Γ’