Είναι ασφαλές να πούμε ότι στην ιστορία της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1973, η πρώτη θεαματική αποτυχία είναι η υποψηφιότητα της Τουρκίας. Είναι επίσης ασφαλές να πούμε ότι αυτή η χαμένη ευκαιρία είναι η δημιουργία ενός συνασπισμού των απρόθυμων μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών.
Παρουσίαση Freepen.gr
Για την ΕΕ, η χαμένη ευκαιρία περιλαμβάνει τη συνέργεια και τη συνύπαρξη του Ισλάμ με τον υπόλοιπο κόσμο. Για την Τουρκία, οι επιπτώσεις υπερβαίνουν μια απλή αποτυχημένη υποψηφιότητα. Αποκλίνουσα από την πορεία της ΕΕ, η Τουρκία εδραιώνει και σφραγίζει την προσπάθειά της για απο-δυτικοποίηση για να ξεκινήσει να πλέει προς αχαρτογράφητα νερά.
Η Τουρκία υπέβαλε για πρώτη φορά επίσημη αίτηση σύνδεσης με την τότε αποκαλούμενη Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) στις 31 Ιουλίου 1959. Η Συμφωνία Σύνδεσης, γνωστή και ως η συμφωνία της Άγκυρας, υπεγράφη στις Σεπτ. 12, 1963, και τέθηκε σε ισχύ στις 1 Δεκ. του 1964.
Η δεύτερη απόφαση ορόσημο στο τουρκικό ταξίδι ήταν η Τελωνειακή Ένωση, ένας κρίσιμος δεσμός μεταξύ των μερών από τον Ιανουάριο του 1996 όταν τέθηκε σε ισχύ. Το 2019, το εμπόριο μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ ανήλθε σε 138.065 δισ.ευρώ, καθιστώντας την Τουρκία τον έκτο μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της ΕΕ με 3,4 τοις εκατό.
Η τρίτη απόφαση ορόσημο λήφθηκε το 1999 στο Ελσίνκι, όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έθεσε την Τουρκία στην ίδια βάση με τα νέα ανεξάρτητα κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης για να ενταχθούν στο μπλοκ.
Η υποψηφιότητα της Τουρκίας αναθεωρήθηκε στη συνέχεια, σύμφωνα με τους νέους κανόνες της πολιτικής διεύρυνσης που απορρέουν από το ξαφνικό τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης ενός τετελεσμένου γεγονότος. Η Αγκυρα ήταν η παλαιότερη υποψήφια μεταξύ όλων, ωστόσο της ζητήθηκε να συμμορφωθεί με τα νέα κριτήρια που σχεδιάστηκαν για το "πέρα από το Σιδηρούν Παραπέτασμα". Κατά συνέπεια, η χώρα έχει τοποθετηθεί ως μέρος της Νέας Ευρώπης, που διαμορφώνεται στη μετασοβιετική εποχή.
Έτσι, η απόφαση να συμπεριληφθεί η Τουρκία στο τελευταίο κύμα διεύρυνσης και να προσκληθεί να ενταχθεί στην ευρωπαϊκή οικογένεια δεν ήταν πράξη φιλανθρωπίας. Ήταν μια πραγματική πολιτική πράξη που έλαβε πλήρως υπόψη τα αμοιβαία συμφέροντα.
Μέσω της διαδικασίας ένταξης, η ΕΕ είχε ως στόχο να θέσει τα θεμέλια για βιώσιμη οικονομική, πολιτική και κοινωνική σταθερότητα στην Τουρκία. Με τη σειρά του, η εξομάλυνση στην Τουρκία (και ομοίως στις πρώην υποψήφιες χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης) θεωρήθηκε ως η καλύτερη εγγύηση για την ελευθερία, την ειρήνη, την ασφάλεια και τη σταθερότητα στο σύνολο της ηπείρου.
Στο Ελσίνκι, οι πολιτικοί ηγέτες της ΕΕ έλαβαν μια πολιτικά θαρραλέα απόφαση να επιδείξουν ότι η" μεγάλη Ευρώπη", ως μελλοντική παγκόσμια δύναμη, θα είναι σε θέση να ενσωματώσει διαφορετικές χώρες με βάση κοινές αξίες, ανεμπόδιστες από τις διαφορές στους πολιτισμούς.
Η Τουρκία ήταν μια σημαντική υπόθεση, δεδομένου ότι προσωποποιεί αξίες που αντικρούουν τους ισχυρισμούς της Ευρώπης, και η επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήματος θα ήταν χωρίς αμφιβολία ένα παράδειγμα για Μουσουλμανικές χώρες γύρω από τη Μεσόγειο, αποδεικνύοντας ότι ο μοντερνισμός ήταν εφικτός για τις κοσμικές μουσουλμανικές κοινωνίες.
Η Τουρκία θα είχε επίσης πολλά να κερδίσει από τη διαδικασία ένταξης στην ΕΕ, και μάλιστα από την ευκαιρία να επωφεληθεί από τις εμπειρίες και τις τεχνικές των εταίρων της για να επιτύχει μια διαδικασία εκσυγχρονισμού εμπνευσμένη από τη Δύση. Μια διαδικασία στην οποία βρισκόταν πάντα στα μισά της πορείας προς την επίτευξη μιας πραγματικά σταθερής και ευημερούσας Δημοκρατίας.
Η Άγκυρα θα προσαρμοζόταν επίσης σε μια ζωή χωρίς εχθρούς που περιβάλλουν τη χώρα και θα συμφιλιωνόταν πρώτα με τον εαυτό της, στη συνέχεια με τους προαιώνιους εχθρούς της.
Η χώρα θα ξαναέβρισκε το παρελθόν της, θα αντιμετώπιζε τη μνήμη και την ιστορία της και θα ανακτούσε ορισμένα έθιμα που έπρεπε να θυσιάσει στην προσπάθειά της να αποκτήσει μια "σύγχρονη ευρωπαϊκή εμφάνιση". Όλα αυτά θα πραγματοποιούνταν σε ένα περιβάλλον αμοιβαίας εμπιστοσύνης που θα επέτρεπε στην Τουρκία να αισθάνεται σαν στο σπίτι της στην Ευρώπη.
Και το στοίχημα ήταν νικηφόρο, τουλάχιστον εν μέρει, μεταξύ 1999 και 2005. Σήμερα, αυτό το παραμύθι έχει τελειώσει και η ευθύνη βαρύνει και τα δύο μέρη.
Η αντίληψη της ΕΕ για την Τουρκία και η προοπτική ένταξης της, παρά τις τεράστιες αλλαγές μετά το 1999, ήταν πάντα σε αρνητικό έδαφος. Το μέγεθος της Τουρκίας και η σχετική αδυναμία της αποτελούν συνεχή αιτία ανησυχίας. Κατά βάθος, τα θρησκευτικά και ιστορικά χαρακτηριστικά του συνεχώς προβλημάτιζαν. Έχουν διατυπωθεί αμέτρητα επιχειρήματα κατά της ένταξης της Τουρκίας από όλο το ευρωπαϊκό πολιτικό φάσμα, από την απώτατη δεξιά έως την πιο ακραία αριστερά.
Ενόψει της απογοητευτικής στρατηγικής και τακτικής της ΕΕ, οι τουρκικές κυβερνήσεις αντέδρασαν διαφορετικά ως προς το περιεχόμενο και τον στόχο τους όλα αυτά τα χρόνια. Στην αρχή, υπήρξε ένα είδος απογοήτευσης, ενώ μετά το 2007 η Άγκυρα ακολούθησε μια ολοένα και πιο αποκλίνουσα πορεία όσον αφορά τις προενταξιακές προσπάθειες και τελικά απέρριψε τον στόχο της ΕΕ μετά το 2013.
Μια αξιοσημείωτη υποχώρηση από τους κανόνες, τα πρότυπα και τις αρχές της ΕΕ ξεκίνησε το 2013 και συνεχίστηκε από τότε. Σήμερα, Τούρκοι αξιωματούχοι εκμεταλλεύονται κάθε ευκαιρία για να αγνοήσουν τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ προκειμένου να διεκδικήσουν την ιδιαιτερότητα της Τουρκίας – αν όχι την ανωτερότητα.
Στην πραγματικότητα, το παράδειγμα της ΕΕ και το περιεχόμενό της έχουν καταστεί υποχρεώσεις μπροστά σε ένα ολοένα και πιο αυταρχικό καθεστώς στο οποίο η αυθαίρετη φύση της ατομικής κυριαρχίας έχει γίνει ο κανόνας. Αυτή η τάση σημείωσε άνοδο μετά το λεγόμενο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016, όταν το καθεστώς "ευλογημένα" εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία να καταστείλει οποιαδήποτε ουσιαστική διαφωνία.
Σήμερα, ο βαθιά ριζωμένος αντι-Δυτικισμός της τουρκικής πολιτικής καβαλά τα κύματα, και η επίθεση κατά της Ευρώπης έχει γίνει αγαπημένο άθλημα.
Η κατάσταση αυτή αντικατοπτρίζεται σε μια απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η οποία έλαβε γνώση της στασιμότητας και δήλωσε στις 26 Ιουνίου 2018 ότι η Τουρκία είχε "απομακρυνθεί περισσότερο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Συνεπώς, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας έχουν ουσιαστικά σταματήσει και δεν μπορούν να εξεταστούν περαιτέρω κεφάλαια για το άνοιγμα ή το κλείσιμο και δεν προβλέπεται περαιτέρω εργασία για τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας".
Από τεχνικής απόψεως, η Τουρκία αποτελεί μοναδική περίπτωση αποτυχίας ένταξης στην ΕΕ. Η Ευρώπη δεν έχει καμία θεσμική μνήμη για το πώς να το αντιμετωπίσει αυτό, όπως και το Brexit. Η ανίσχυρη συμπεριφορά της ΕΕ έναντι της αυταρχικής κίνησης του τουρκικού καθεστώτος δείχνει πόσο αδιάφορο είναι το μπλοκ σε αυτήν την εποχή μετά την υποψηφιότητα. Το μεγαλύτερο δίδαγμα εδώ είναι ότι η ΕΕ δεν μπορεί να κλείσει καλοπροαίρετα ad hoc συμφωνίες που αφορούν τα συμφέροντα και την ασφάλειά της με την Τουρκία, η οποία δεν αισθάνεται δεσμευμένη από υποχρεώσεις μέλους ή/και εταιρικής σχέσης. Θα ήταν δύσκολο να ποντάρουμε στους δεσμούς της ΕΕ (και του ΝΑΤΟ), για παράδειγμα, για την άμβλυνση των εντάσεων με τους γείτονες, ή να καλέσουμε την Αγκυρα να συμμορφωθεί με το κοινοτικό κεκτημένο όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και την πρόληψη καταστροφών.
Με τον ορίζοντα της ΕΕ να έχει εξαφανιστεί, η Τουρκία έχει εισέλθει σε αχαρτογράφητα ύδατα. Η δυναμική της ΕΕ που απαιτείται τόσο για τον μετασχηματισμό όσο και για τη μεταρρύθμιση έχει ξεθωριάσει, αφήνοντας πίσω παλιές, κακές συνήθειες. Η πολιτική τάξη, η κυβέρνηση και η αντιπολίτευση έχουν εγκαταλείψει την προοπτική της ΕΕ, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια για την κοινωνία των πολιτών να συνεχίσει να υποστηρίζει τη διαδικασία. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Η Τουρκία όχι μόνο ακύρωσε την υποψηφιότητά της, αλλά προχώρησε προς την αντίθετη κατεύθυνση, σε ένα νέο καθεστώς καταφανών αυταρχικών, αντιευρωπαϊκών χαρακτηριστικών, που αγωνίζονται για τη στήριξη περίπου του μισού πληθυσμού της.
Φαίνεται σαν το παραμύθι έχει τελειώσει, το ιστορικό ραντεβού χάθηκε.