Από: history-point.gr
Το ιππικό, ελαφρύ και βαρύ, εξοπλίστηκε με ακόντια και ασπίδα. Έτσι συγκροτημένος ο στρατός της Συμπολιτείας, υπό τον Άρατο, υπέστη σειρά ηττών από τον Κλεομένη της Σπάρτης. Το 207 π.Χ. στρατηγός της Συμπολιτείας ανέλαβε ο Φιλοποίμην. Αυτός αναδιοργάνωσε εκ νέου τον στρατό επανεξοπλίζοντας τον όγκο του πεζικού με σάρισσες. Το βαρύ ιππικό επίσης εγκατέλειψε τις ασπίδες και τα ακόντια και εφοδιάστηκε με μακριά λόγχη (ξυστόν), αλλάζοντας ταυτοχρόνως και τον ρόλο του, από ιππικό μάχης σε ιππικό κρούσης. Το ελαφρύ ιππικό ήταν ταραντινικού τύπου, ασπιδοφόροι ιππακοντιστές. Έτσι συγκροτημένος ο στρατός της συμπολιτείας πολέμησε κατά των Σπαρτιατών τυράννων Μαχανίδα και Νάβη και κατά των Ρωμαίων.
H πορεία προς το τέλος
Το 148 π.Χ. ο στρατός των Αχαιών διαλύθηκε από τους Ρωμαίους στα Σκάρφια της Φθιώτιδας και ο διοικητής του Κριτόλαος έπεσε στη μάχη. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη μάχη αυτή, ούτε για τις δυνάμεις που συμμετείχαν, ούτε για την εξέλιξή της. Μετά τον θάνατο του Κριτόλαου στα Σκάρφεια, τη διοίκηση ανέλαβε ο Δίαιος από τη Μεγαλόπολη. Ο Δίαιος, ενώπιον της καταστροφής, προχώρησε στη λήψη εκτάκτων μέτρων. Κατ’ αρχήν χρειάζονταν έναν νέο στρατό για να αντικαταστήσει αυτόν που καταστράφηκε στα Σκάρφεια.
Οι περιορισμένες δημογραφικές δυνατότητες της Συμπολιτείας όμως δεν επέτρεπαν παρά περιορισμένη στρατολόγηση. Έτσι αποφάσισε να διατάξει την απελευθέρωση 12.000 δούλων, τους οποίους εξόπλισε ως σαρισσοφόρους και τους εκπαίδευσε πρόχειρα, όσο ο διαθέσιμος χρόνος επέτρεπε. Παράλληλα συγκέντρωσε άλλους 2.000 ελαφρύτερα οπλισμένους στρατιώτες και 500 μόλις ιππείς. Ο στρατό αυτός συγκεντρώθηκε στην Κόρινθο. Εκεί δόθηκε και η τελική μάχη. Ο Ρωμαίος ύπατος Μόμμιος διέθετε στρατό 23.000 πεζών και 3.500 ιππέων, έναντι των 14.500 ανδρών που ο Δίαιος είχε καταφέρει να συγκεντρώσει.
Λευκόπτρα, ο ηρωικός θάνατος ενός κράτους
Η ώρα της κρίσης ήρθε τελικά το καλοκαίρι του 146 π.Χ. στη Λευκόπετρα, έξω από την αρχαία Κόρινθο. Εκεί ο Δίαιος έταξε τον στρατό του καλύπτοντας το αριστερό του στα τείχη της πόλης, με τη φάλαγγα των σαρισσοφόρων στο κέντρο και τους λίγους ιππείς του στο δεξιό του πλευρό. Ο Μόμμιος έταξε και αυτός τις δυνάμεις του συμβατικά, με τις λεγεώνες στο κέντρο και τους ιππείς του στο αριστερό του πλευρό, έναντι των λιγοστών Ελλήνων ιππέων. Οι δύο στρατοί παρέμειναν παραταγμένοι έτσι ολόκληρη τη μέρα χωρίς να συγκρούονται.
Όταν νύχτωσε οι Ρωμαίοι αποσύρθηκαν για να αναπαυτούν. Τότε ο Δίαιος εξαπέλυσε μια άκρως επιτυχημένη νυκτερινή καταδρομή κατά του ρωμαϊκού στρατοπέδου, σκοτώνοντας αρκετούς εχθρούς και παίρνοντας τις ασπίδες τους. Ήταν οι τελευταίες ασπίδες εχθρών που έπεφταν στα χέρια ενός αρχαίου Έλληνα στρατηγού, επί ελληνικού εδάφους. Οι Ρωμαίοι πανικοβλήθηκαν αλλά σύντομα συνήλθαν και απέκρουσαν τους εισβολείς. Την επομένη ο Μόμμιος, οργισμένος, αποφάσισε να πολεμήσει τον «θρασύ» Έλληνα στρατηγό. Οι δύο στρατοί βρέθηκαν και πάλι αντιμέτωποι. Οι Ρωμαίοι επιτέθηκαν με το πεζικό τους. 23.000 λεγεωνάριοι βρέθηκαν απέναντι σε 12.000 φαλαγγίτες. Τότε συνάφθηκε μάχη πεισματώδης.
Οι Ρωμαίοι εξαπέλυσαν τα βαριά τους ακόντια (pila) προκαλώντας απώλειες στους Έλληνες σαρισσοφόρους, το μεγάλο βάθος του σχηματισμού των οποίων όμως δεν επέτρεψε την διάσπαση του σχηματισμού τους. Κάθε απόπειρα των Ρωμαίων να διασπάσουν τη φάλαγγα αντιμετωπίστηκε με επιτυχία και κάθε φορά δεκάδες κουφάρια Ρωμαίων απέμεναν πάνω στις αιχμές των ελληνικών σαρισών, κατατρυπημένα. Όσο η φάλαγγα είχε τα πλευρά της καλυμμένα ήταν αδύνατο να διασπαστεί από τους λεγεωνάριους. Το Μόμμιος είχε φρενιάσει. Διέτασσε νέες επιθέσεις που είχαν όμως πάντα το ίδιο αποτέλεσμα. Ο Δίαιος από την πλευρά του είχε κάθε λόγο να είναι ευχαριστημένος, κρατώντας τον πολλαπλάσιο εχθρό και προξενώντας του απώλειες.
Τότε ο Μόμμιος αποφάσισε να ρίξει στη μάχη το ιππικό του. Αν και υστερούσαν σε αναλογία 7:1 οι Έλληνες ιππείς αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν αρχικά όχι μόνο να αποκρούσουν, αλλά και να υποχρεώσουν σε υποχώρηση τους Ρωμαίους ιππείς. Σύντομα όμως βάρυνε η αριθμητική υπεροχή του εχθρού. Ο ένας μετά τον άλλον οι Έλληνες ιππείς έπεφταν, μέχρι που οι ελάχιστοι που είχαν απομείνει ζωντανοί τράπηκαν σε φυγή. Το πλευρό της φάλαγγας έμεινε τώρα ακάλυπτο και ο Μόμμιος διέταξε τις λεγεώνες να αγκιστρώσουν κατά μέτωπο τη φάλαγγα και το ιππικό του να την πλαγιοκοπήσει. Ήταν το τέλος. Ο ελληνικός στρατός διαλύθηκε. Οι άνδρες πολέμησαν μέχρις ενός και έπεσαν ηρωικά στις θέσεις τους. Ο Στρατός της Αχαϊκής Συμπολιτείας δεν υπήρχε πια. Η Ελλάδα είχε καταληφθεί.