Αν και το φαινόμενο του ακορντεόν (accordion effect) όντως χαρακτηρίζει αυτήν την σχέση, όταν χρησιμοποίησαν την έκφραση ως μέθοδο, προφανώς δεν γνώριζαν την αντίφαση στην οποία έπεφταν λόγω της ύπαρξης του φαινομένου στην ροή και λειτουργικότητα διαδεχόμενων δράσεων στην φυσική, στην οργάνωση (organizational management) και στην σχέση αιτίου και αιτιατού.
1. ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΚΟΡΝΤΕΟΝ ΣΤΗΝ ΦΥΣΙΚΗ
Στην Φυσική, το φαινόμενο ακορντεόν (accordion effect - γνωστό επίσης ως slinky effect, concertina effect, elastic band effect, and string instability), συμβαίνει όταν οι διακυμάνσεις στην κίνηση ενός κινούμενου σώματος προκαλούν διαταραχές στη ροή των στοιχείων που το ακολουθούν.
Αυτό ακριβώς συμβαίνει στην οδική κυκλοφορία , στην ποδηλασία στους αγώνες αυτοκινήτων και γενικά, σε διαδικασίες όπου υφίσταται ροή η οποία διακόπτεται η παρεμποδίζεται για διάφορους λόγους. Αυτά είναι παραδείγματα μη γραμμικών διαδικασιών . Το φαινόμενο ακορντεόν μειώνει γενικά την απόδοση του συστήματος στο οποίο συμβαίνει.
Το φαινόμενο του ακορντεόν στην οδική κυκλοφορία αναφέρεται στις τυχόν επιβραδύνσεις και επιταχύνσεις ενός οχήματος όταν το εμπρός όχημα επιβραδύνει είτε επιταχύνει και κυρίως απρόσμενα και ξαφνικά. Αυτές οι διακυμάνσεις της ταχύτητας εξαπλώνονται προς τα πίσω και τυπικά γίνονται όλο και μεγαλύτερες ακόμη πιο πίσω, με αποτέλεσμα την μειωμένη απόδοση της οδικής κυκλοφορίας.
Στο Grand Prix της Τοσκάνης της Formula 1 το 2020, έγινε διαδοχική σύγκρουση μεγάλου αριθμού αυτοκινήτων, η οποία αποδόθηκε στο φαινόμενο του ακορντεόν. Η ανάλυση δεδομένων της συντριβής έδειξε ότι το αυτοκίνητο ασφαλείας έμεινε στην πίστα περισσότερο από ότι έπρεπε κινούμενο πιο αργά και κάθε οδηγός για να το προσπεράσει επιτάχυνε πιο γρήγορα, δημιουργώντας τρομερά επικίνδυνη κατάσταση αφού κάθε οδηγός που ακολουθούσε, με την ξαφνική επιτάχυνση των προπορευόμενων, έβρισκε απρόσμενα μπροστά του ένα όχημα κινούμενο με πολύ μικρότερη ταχύτητα, πέφτοντας επάνω του ή στρίβοντας βεβιασμένα για να το αποφύγει, με αποτέλεσμα να πέφτουν πάνω του όσα αυτοκίνητα ακολουθούσαν.
Οι συνέπειες της κυκλοφοριακής συμφόρησης είναι σαφείς σε όλους μας. Ο χρόνος που χάνεται και το προκύπτον κόστος ευκαιρίας (η κυκλοφοριακή συμφόρηση δεν είναι παραγωγική δραστηριότητα), οι καθυστερήσεις, η αδυναμία πρόβλεψης του χρόνου και του κόστους ταξιδιού, η σπατάλη καυσίμου, η πρόσθετη ρύπανση και η φθορά των οχημάτων που προκαλείται από συχνή επιτάχυνση και φρενάρισμα, και τελικά το άγχος ο εκνευρισμός και η απογοήτευση των οδηγών και των επιβατών είναι τεράστιας.
Το 2008, μια ομάδα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο της Ναγκόγια στην Ιαπωνία έδειξε την επίδραση του ακορντεόν στην κυκλοφορία. Στο πείραμά τους, που περιγράφεται σε μια δημοσίευση που δημοσιεύθηκε στο New Journal of Physics, τοποθέτησαν 22 αυτοκίνητα σε κυκλική τροχιά μήκους 230 μέτρων με μόνο μία λωρίδα.
Όλα ξεκίνησαν ταξιδεύοντας με την ίδια σταθερή ταχύτητα. Ξαφνικά, χωρίς προφανή λόγο, ένα από τα οχήματα επιβράδυνε. Στον πραγματικό κόσμο, αυτή η επιβράδυνση μπορεί να οφείλεται, μεταξύ άλλων, σε απόσπαση της προσοχής, απροσδόκητη κατάσταση ή κακές οδικές συνθήκες. Τα αυτοκίνητα πίσω από το όχημα αυτό άρχισαν να φρενάρουν. Η απόσταση μεταξύ τους άρχισε να κλείνει έως ότου ένας από αυτούς σταμάτησε εντελώς. Από εκεί και πέρα, οι υπόλοιποι υποχρεώθηκαν να σταματήσουν δημιουργώντας κίνδυνο σύγκρουσης σε όσους δεν πρόλαβαν να σταματήσουν, καταλήγοντας τελικά σε μία τεράστια κυκλοφοριακή συμφόρηση.
Η λύση στο πρόβλημα είναι να διατηρείς μία σταθερή ροή στην κίνηση, έτσι ώστε η ροή των να είναι συνεχής και αδιάλειπτη, που απεικονίζεται έξοχα με το φαινόμενο του φερμουάρ.
Εάν δηλαδή π.χ. μία από τις δύο λωρίδες μπλοκαριστεί από οιοδήποτε λόγο, η καλύτερη λύση είναι να εναλλάσσεται το δικαίωμα διέλευσης μεταξύ των οχημάτων και στις δύο λωρίδες, όπως τα δόντια του φερμουάρ.
2. ACCORDION EFFECT ΣΤΗΝ ΣΧΕΣΗ ΑΙΤΙΟΥ ΑΙΤΙΑΤΟΥ
Το 1949 ο L.A. Hart δημοσίευσε μια εργασία με τίτλο «Η Απόδοση Ευθύνης και Δικαιωμάτων» στην οποία τόνισε ότι οι προτάσεις που αναφέρονται σε μία δράση και στο αποτέλεσμά της (σχέσης αιτίου και αιτιατού), έχουν την πρωταρχική λειτουργία της απόδοσης και της ανάληψης της ευθύνης. Ανταποκρινόμενος στη διατριβή του Hart, ο Feinberg, με τη σειρά του, έδωσε ένα όνομα στο πολύ γνωστό φαινόμενο, το οποίο έκτοτε αναφέρεται ως “accordion effect”. Η βασική ιδέα είναι ότι κάποιος μπορεί να αποδώσει σε έναν δρώντα, τις συνέπειες που προκαλούνται από τις δράσεις του με διαφορετικό τρόπο.
Π.χ. Αν ο Πέτρος ανοίξει μια πόρτα και τρομάξει τον Παύλο που πάσχει από την καρδιά του και αυτός πεθάνει, τότε μπορούμε να πούμε ότι «το άνοιγμα της πόρτας του Πέτρου προκάλεσε το θάνατό του», ή ότι «ο Πέτρος τον τρόμαξε και προκάλεσε το θάνατό του», ή χειρότερα ότι «ο Πέτρος τον σκότωσε (κάνοντας αυτά τα πράγματα)» κλπ (Feinberg 1970, 134).
Η διαφορετική ένταση στην απόδοση της ευθύνης αυτών των προτάσεων που αναφέρονται σε κάποια δράση και στο αποτέλεσμά της, εντοπίζεται στην διαφορά με την οποία αποτυπώνεται η αιτιώδης συνάφεια δύο καταστάσεων (στο μεταβαλλόμενο δηλαδή τρόπο συσχετισμού του αιτίου με το αιτιατό) που μοιάζει με την κίνηση του ακορντεόν.
Και η κυβέρνηση το κάνει κατά κόρον αυτό, επιλέγοντας να αποδώσει τις ευθύνες των αδυναμιών διαχείρισης πάντα σε κάποιον άλλον και με διαφορετική ένταση, δημιουργώντας όντως ανεπιθύμητο accordion effect.
3. ΩΣ ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
Ας δούμε τώρα μετά της παράθεση της θεωρίας και των παραδειγμάτων γιατί είναι λάθος η τακτική του ακορντεόν όπως χρησιμοποιείται από την κυβέρνηση για την διαχείριση των μέτρων για την Πανδημία.
Όλοι οι πολίτες ανάλογα με τις δραστηριότητες τους υπόκεινται στις επιπτώσεις των περιοριστικών μέτρων με διαφορετικό τρόπο.
Π.χ. Οι φοιτητές ναι μεν δεν πάνε στα Πανεπιστήμια μπορούν όμως να συνεχίσουν να παρακολουθούν διαδικτυακά και να συνεχίζουν τις σπουδές τους χωρίς σημαντικές χρονικές καθυστερήσεις. Δηλαδή δημιουργήθηκε μία αρκετά σταθερή ροή στην διαδοχή των δράσεων τους για να συνεχίζουν τις σπουδές, που εάν η πολιτική του ακορντεόν μειώσει π.χ. την πρόσβαση στις βιβλιοθήκες τότε θα υπάρξει υστέρηση τόσο στην μελέτη, στην εμβάθυνση, όσο και στις εργασίες και στους χρόνους παράδοσης, καθώς και αποφοίτησης κλπ. Δηλαδή θα αλλάξει δραματικά η ροή των αλληλεξαρτώμενων διαδοχικών ενεργειών δράσης και υποστήριξης λόγω του φαινομένου το ακορντεόν.
Το ίδιο και ακόμη χειρότερα συμβαίνει και στην μέση κι κατώτερη εκπαίδευση, όπου εκεί το φαινόμενο του ακορντεόν επιτείνεται και από έλλειψη υποδομών, εκπαιδευτικής εμπειρίας για τέτοιας μορφής τηλε-εκπαίδευσης, υλικοτεχνικής υποδομής κλπ. Εάν δε τα σχολεία κλείνουν και ανοίγουν με την διαχειριστική τακτική του ακορντεόν από την κυβέρνηση, τότε δεν θα υπάρχει καμία σταθερή ροή, αποτελεσματική για την ολοκλήρωση του προγράμματος σπουδών και το φαινόμενο του ακορντεόν θα επηρεάσει εξαιρετικά άσχημα την ποιότητα της εκπαίδευσης.
Το ίδιο παρατηρείται και σε κάθε δραστηριότητα της οποίας η οιαδήποτε ροή μπορεί να επιτευχθεί διακόπτεται συχνά και ξαφνικά. Πόσον μάλιστα όταν όλες οι παραγωγικές δραστηριότητες, υπηρεσίες κλπ αλληλοεξαρτώνται από τις ροές και τον συγχρονισμό πολλών άλλων συναφών και υποστηρικτικών δράσεων. Το φαινόμενο του ακορντεόν θα καθηλώσει όλον τον εργασιακό τομέα δημιουργώντας τεράστιες καθυστερήσεις στην ροή αλλά και αναγκάζοντας πολλές δράσεις να σταματήσουν.
4. ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
Συνεπώς η λύση σε αυτήν την περίπτωση δεν είναι η πολιτική του ακορντεόν, βλέποντας και κάνοντας δηλαδή, αλλά η προσπάθεια να δημιουργηθεί μία έστω και μικρή αλλά σταθερή ροή δράσεων σε όλο το εργασιακό περιβάλλον και των συναφών και υποστηρικτικών υπηρεσιών οπωσδήποτε. ‘
Όμως θα υπάρχουν οπωσδήποτε bottlenecks, αυτό που λέμε στενώσεις στην ροή λόγω αναγκαιοτήτων, τυχαίων είτε απρόσμενων και νέων ανασχετικών καταστάσεων, που δημιουργούν το φαινόμενο του ακορντεόν που μειώνει είτε καθηλώνει την ροή των δράσεων (όπως περιγράφηκε με τα παραδείγματα).
Στις περιπτώσεις αυτές δεν ωφελεί η σπασμωδική αντίδραση του να βάζεις και άλλα περιοριστικά μέτρα γενικού χαρακτήρα, τα οποία λόγω του φαινομένου του ακορντεόν θα έχουν πολλαπλασιαστικό καθηλωτικό αποτέλεσμα ακόμη και εκεί που δεν υπήρχε πριν.
Η λύση είναι αφενός οι περιορισμοί να μην είναι καθολικοί που να κλείνουν όλα τα κανάλια ροής, αλλά να είναι στοχευμένοι, συγκεκριμένοι, ελεγχόμενοι, με συνεχή τεκμηρίωση και ακριβή στατιστικά στοιχεία για κάθε τομέα που περιορίζεται και αφετέρου να διατηρηθεί ή ακόμη και να ενισχυθεί η ροή στα κανάλια συναφών δράσεων που λειτουργούν, όπως γίνεται με την πρακτική εφαρμογή του φερμουάρ που αναλύσαμε.
Γιατί η μέθοδος του ακορντεόν που προβάλλεται από την κυβέρνηση στην διαχείριση των μέτρων είναι απλή τακτική, δεν εντάσσεται σε κάποια συνεκτική και καλά σχεδιασμένη στρατηγική που χρειάζεται η χώρα για το σύνολο των εργασιακών, παραγωγικών δραστηριοτήτων, των εκπαιδευτικών αναγκαιοτήτων και της συνεκτικής τους αλληλεπίδρασης.
Μία τέτοια στρατηγική οφείλει να προσμετρά διεπιστημονικά, αξιόπιστα, με τεκμηρίωση και ακριβή στοιχεία την εξέλιξη της πανδημίας, να εμπεριέχει δυσμενή σενάρια και εκτίμηση του ρίσκου για καλύτερο risk management με κατάλληλο σχεδιασμό, και κατανομή πόρων.
Η επιδοματική πολιτική δίνει μεν πρόσκαιρη ελάφρυνση σε συγκεκριμένους κάθε φορά κλάδους, όμως δεν βοηθάει στην διατήρηση μίας σταθερής λειτουργικής ροής όλης της οικονομικής ζωής, ούτε εγκαθιδρύει αξιόπιστες δυνατότητες στρατηγικού σχεδιασμού για την χώρα μας.
Αντίθετα δημιουργεί σε ολόκληρη την οικονομική ζωή τις αρνητικές επιπτώσεις του φαινομένου του ακορντεόν (accordion effect)!