Από: menshouse.gr
Η αλήθεια είναι ότι η σύλληψη του σχεδίου για το περίφημο «Χωριό του Ήλιου» στην Πεύκη συνιστά εκείνη τη μία από τις λίγες φορές που το ελληνικό κράτος λειτούργησε με όρους που θα μπορούσαν να περιγράφουν ως «μπροστά από την εποχή του». Όπως αποδείχτηκε όμως μόνο σε επίπεδο προθέσεων. Διότι το πείραμα του Ηλιακού Χωριού, που «υποσχόταν» ενεργειακή αυτονομία και εξοικονόμηση ενέργειας κατά 90%, εξελίχθηκε σε παταγώδη αποτυχία. Ή… καλύτερα παροιμιώδη, καθώς πολύ σύντομα επιστρατεύτηκαν σόμπες, θερμοσίφωνες και αερόθερμα προκειμένου να ζεστάνουν την… απόγνωση των κατοίκων του.
Ο σχεδιασμός ενός πρότυπου ενεργειακού οικισμού στην Ελλάδα ξεκίνησε πριν ακόμα αναλάβει ο Ανδρέας Παπανδρέου την εξουσία. Ρεπορτάζ εφημερίδων του 1981 ανέφεραν ότι το έργο, που βρισκόταν στα σκαριά, θεωρούταν μοναδικό στον κόσμο από πλευράς μεγέθους στον τομέα των ηλιακών εφαρμογών και η εξοικονόμηση ενέργειας θα έφτανε το 90% σε σύγκριση με τις υπάρχουσες συνθήκες.
Για τη μελέτη και κατασκευή συνεργάστηκαν ο ΟΕΚ (πρώην Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας), το υπουργείο Βιομηχανίας, Έρευνας και Τεχνολογίας και το αντίστοιχο υπουργείο της Γερμανίας, καθώς η γερμανική κυβέρνηση ενδιαφερόταν για το ερευνητικό κομμάτι του έργου. Τα θεμέλια του οικισμού μπήκαν το 1984 και μέσα σε μια πενταετία ήταν έτοιμος να στεγάσει 435 οικογένειες δικαιούχων του ΟΕΚ.
Το Ηλιακό Χωριό ήταν θεωρητικά η επιτομή του εκσυγχρονισμού, χτισμένο πάνω στις αρχές της οικολογίας και της βιωσιμότητας, έννοιες ριζοσπαστικές εκείνη την εποχή, που δεν ήταν ακόμη τόσο διαδεδομένες.
Οι ταράτσες των σπιτιών εξοπλίστηκαν με ηλιακούς συλλέκτες, ενώ αντί για συμβατικά εγκαταστάθηκαν συγκεντρωτικά ενεργειακά κέντρα παροχής θέρμανσης και ζεστού νερού. Τα κτίρια διατάχθηκαν με τρόπο ώστε να λειτουργούν σαν «φράγμα» προστασίας από τους χειμερινούς ανέμους και να εξασφαλίζουν το μέγιστο χειμερινό ηλιασμό, αλλά και τον θερινό σκιασμό. Τοποθετήθηκαν μονώσεις πάχους 10 εκατοστών, νυχτερινές μονώσεις και διπλά τζάμια, καθώς και νότιες μεγάλες γυάλινες προσόψεις. Σύμφωνα με τις διαβεβαιώσεις των υπεύθυνων του έργου, τα εφεδρικά συμβατικά συστήματα θέρμανσης και νερού που είχαν εγκατασταθεί θα λειτουργούσαν ως back up, σε περίπτωση αποτυχίας των πειραματικών, προηγμένων συστημάτων, εξασφαλίζοντας ενεργειακή ομαλότητα.
Ωστόσο, τίποτα τέτοιο δεν συνέβη. Το «Ηλιακό Χωριό» δεν δικαίωσε στην πραγματικότητα ποτέ τον τίτλο του. Μόλις λίγους μήνες μετά την εγκατάσταση των ενοίκων φάνηκε ότι τα ενεργειακά συστήματα ήταν προβληματικά. Τα περισσότερα διαμερίσματα αντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα με τη θέρμανση και το ζεστό νερό και το χειρότερο απ’ όλα ήταν ότι τα εφεδρικά συμβατικά σώματα δεν λειτουργούσαν. Για την ακρίβεια δεν έχουν λειτουργήσει 30 χρόνια μετά, διότι, όπως καταγγέλλουν οι κάτοικοι, «δεν υπήρξαν ποτέ»! Οι ένοικοι δεν είχαν καν πρόσβαση στα μηχανοστάσια, ούτε γνώριζαν το οτιδήποτε για την κατάσταση των ενεργειακών εξοπλισμών τους.
Άλλωστε, όπως παραδεχόταν από το 1998 και ο ίδιος ο ΟΕΚ, σε εισήγηση προς το διοικητικό συμβούλιό του, τα ενεργειακά συστήματα του Ηλιακού Χωριού δεν έχουν καμία σχέση με εγκαταστάσεις άλλων εργατικών κατοικιών και, σε περίπτωση βλάβης, ακόμη και «οι τεχνικοί της ελεύθερης αγοράς αδυνατούν να δώσουν λύση».
Από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του οικισμού, αρκετοί κάτοικοι κατέφυγαν αναπόφευκτα στη λύση της ξυλόσομπας, του αερόθερμου και του ηλεκτρικού καλοριφέρ. Πολλοί εγκατέστησαν δικούς τους ηλιακούς θερμοσίφωνες ανάμεσα στα δυσλειτουργικά ηλιακά πάνελ. Αντί για εξοικονόμηση ενέργειας, το project ταυτίστηκε με την αλόγιστη σπατάλη. Οι εγκαταστάσεις και η συντήρηση τους ήταν πολυδάπανα. Όταν τα προβλήματα συσσωρεύτηκαν, η διαχείρισή τους κατέστη εντελώς ασύμφορη.
Το 2011, το πειραματικό μηχανοστάσιο, που είχε κατασκευαστεί σε κεντρικό σημείο του χωριού, σταμάτησε να λειτουργεί πλήρως. Για μια δεκαετία, οι κάτοικοι με επανειλημμένες εκκλήσεις στους αρμόδιους φορείς πάσχιζαν να δοθεί μια λύση. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, αποτελούσε κοινή παραδοχή ότι μοναδική λύση για τον οικισμό είναι η ενεργειακή αυτονόμηση των κτιρίων, κάτι για το οποίο υπήρξε και νομοθετική πρωτοβουλία, το 1994, αλλά και σχετικές εισηγήσεις, τα επόμενα χρόνια, από τον ΟΕΚ και από την εταιρεία «Ηλιακό Χωριό Α.Ε.». Στα τέλη της δεκαετίας του ‘10 υπήρξαν μελέτες και συμφωνία με εταιρεία, προκειμένου το Χωριό να συνδεθεί με το δίκτυο φυσικού αερίου. Το έργο, ωστόσο, «ναυάγησε» το 2010, ενώ με την κατάργηση του ΟΕΚ – λόγω Τρόικας – και την υπαγωγή του οικισμού στον ΟΑΕΔ η κατάσταση έγινε ακόμη πιο χαοτική.
Χρειάστηκε να περάσουν άλλα εννέα χρόνια ταλαιπωρίας των κατοίκων για να εκπληρωθεί τελικά το πάγιο αίτημά τους. Το 2019 ξεκίνησαν τα έργα σύνδεσης του Ηλιακού Χωριού με δίκτυο φυσικού αερίου – ο τυπικός επίλογος ενός project που σχεδιάστηκε για να προσελκύσει τα διεθνή βλέμματα και εξελίχθηκε στο απόλυτο φιάσκο.
Η αλήθεια είναι ότι η σύλληψη του σχεδίου για το περίφημο «Χωριό του Ήλιου» στην Πεύκη συνιστά εκείνη τη μία από τις λίγες φορές που το ελληνικό κράτος λειτούργησε με όρους που θα μπορούσαν να περιγράφουν ως «μπροστά από την εποχή του». Όπως αποδείχτηκε όμως μόνο σε επίπεδο προθέσεων. Διότι το πείραμα του Ηλιακού Χωριού, που «υποσχόταν» ενεργειακή αυτονομία και εξοικονόμηση ενέργειας κατά 90%, εξελίχθηκε σε παταγώδη αποτυχία. Ή… καλύτερα παροιμιώδη, καθώς πολύ σύντομα επιστρατεύτηκαν σόμπες, θερμοσίφωνες και αερόθερμα προκειμένου να ζεστάνουν την… απόγνωση των κατοίκων του.
Ο σχεδιασμός ενός πρότυπου ενεργειακού οικισμού στην Ελλάδα ξεκίνησε πριν ακόμα αναλάβει ο Ανδρέας Παπανδρέου την εξουσία. Ρεπορτάζ εφημερίδων του 1981 ανέφεραν ότι το έργο, που βρισκόταν στα σκαριά, θεωρούταν μοναδικό στον κόσμο από πλευράς μεγέθους στον τομέα των ηλιακών εφαρμογών και η εξοικονόμηση ενέργειας θα έφτανε το 90% σε σύγκριση με τις υπάρχουσες συνθήκες.
Για τη μελέτη και κατασκευή συνεργάστηκαν ο ΟΕΚ (πρώην Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας), το υπουργείο Βιομηχανίας, Έρευνας και Τεχνολογίας και το αντίστοιχο υπουργείο της Γερμανίας, καθώς η γερμανική κυβέρνηση ενδιαφερόταν για το ερευνητικό κομμάτι του έργου. Τα θεμέλια του οικισμού μπήκαν το 1984 και μέσα σε μια πενταετία ήταν έτοιμος να στεγάσει 435 οικογένειες δικαιούχων του ΟΕΚ.
Το Ηλιακό Χωριό ήταν θεωρητικά η επιτομή του εκσυγχρονισμού, χτισμένο πάνω στις αρχές της οικολογίας και της βιωσιμότητας, έννοιες ριζοσπαστικές εκείνη την εποχή, που δεν ήταν ακόμη τόσο διαδεδομένες.
Οι ταράτσες των σπιτιών εξοπλίστηκαν με ηλιακούς συλλέκτες, ενώ αντί για συμβατικά εγκαταστάθηκαν συγκεντρωτικά ενεργειακά κέντρα παροχής θέρμανσης και ζεστού νερού. Τα κτίρια διατάχθηκαν με τρόπο ώστε να λειτουργούν σαν «φράγμα» προστασίας από τους χειμερινούς ανέμους και να εξασφαλίζουν το μέγιστο χειμερινό ηλιασμό, αλλά και τον θερινό σκιασμό. Τοποθετήθηκαν μονώσεις πάχους 10 εκατοστών, νυχτερινές μονώσεις και διπλά τζάμια, καθώς και νότιες μεγάλες γυάλινες προσόψεις. Σύμφωνα με τις διαβεβαιώσεις των υπεύθυνων του έργου, τα εφεδρικά συμβατικά συστήματα θέρμανσης και νερού που είχαν εγκατασταθεί θα λειτουργούσαν ως back up, σε περίπτωση αποτυχίας των πειραματικών, προηγμένων συστημάτων, εξασφαλίζοντας ενεργειακή ομαλότητα.
Ωστόσο, τίποτα τέτοιο δεν συνέβη. Το «Ηλιακό Χωριό» δεν δικαίωσε στην πραγματικότητα ποτέ τον τίτλο του. Μόλις λίγους μήνες μετά την εγκατάσταση των ενοίκων φάνηκε ότι τα ενεργειακά συστήματα ήταν προβληματικά. Τα περισσότερα διαμερίσματα αντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα με τη θέρμανση και το ζεστό νερό και το χειρότερο απ’ όλα ήταν ότι τα εφεδρικά συμβατικά σώματα δεν λειτουργούσαν. Για την ακρίβεια δεν έχουν λειτουργήσει 30 χρόνια μετά, διότι, όπως καταγγέλλουν οι κάτοικοι, «δεν υπήρξαν ποτέ»! Οι ένοικοι δεν είχαν καν πρόσβαση στα μηχανοστάσια, ούτε γνώριζαν το οτιδήποτε για την κατάσταση των ενεργειακών εξοπλισμών τους.
Άλλωστε, όπως παραδεχόταν από το 1998 και ο ίδιος ο ΟΕΚ, σε εισήγηση προς το διοικητικό συμβούλιό του, τα ενεργειακά συστήματα του Ηλιακού Χωριού δεν έχουν καμία σχέση με εγκαταστάσεις άλλων εργατικών κατοικιών και, σε περίπτωση βλάβης, ακόμη και «οι τεχνικοί της ελεύθερης αγοράς αδυνατούν να δώσουν λύση».
Από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του οικισμού, αρκετοί κάτοικοι κατέφυγαν αναπόφευκτα στη λύση της ξυλόσομπας, του αερόθερμου και του ηλεκτρικού καλοριφέρ. Πολλοί εγκατέστησαν δικούς τους ηλιακούς θερμοσίφωνες ανάμεσα στα δυσλειτουργικά ηλιακά πάνελ. Αντί για εξοικονόμηση ενέργειας, το project ταυτίστηκε με την αλόγιστη σπατάλη. Οι εγκαταστάσεις και η συντήρηση τους ήταν πολυδάπανα. Όταν τα προβλήματα συσσωρεύτηκαν, η διαχείρισή τους κατέστη εντελώς ασύμφορη.
Το 2011, το πειραματικό μηχανοστάσιο, που είχε κατασκευαστεί σε κεντρικό σημείο του χωριού, σταμάτησε να λειτουργεί πλήρως. Για μια δεκαετία, οι κάτοικοι με επανειλημμένες εκκλήσεις στους αρμόδιους φορείς πάσχιζαν να δοθεί μια λύση. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, αποτελούσε κοινή παραδοχή ότι μοναδική λύση για τον οικισμό είναι η ενεργειακή αυτονόμηση των κτιρίων, κάτι για το οποίο υπήρξε και νομοθετική πρωτοβουλία, το 1994, αλλά και σχετικές εισηγήσεις, τα επόμενα χρόνια, από τον ΟΕΚ και από την εταιρεία «Ηλιακό Χωριό Α.Ε.». Στα τέλη της δεκαετίας του ‘10 υπήρξαν μελέτες και συμφωνία με εταιρεία, προκειμένου το Χωριό να συνδεθεί με το δίκτυο φυσικού αερίου. Το έργο, ωστόσο, «ναυάγησε» το 2010, ενώ με την κατάργηση του ΟΕΚ – λόγω Τρόικας – και την υπαγωγή του οικισμού στον ΟΑΕΔ η κατάσταση έγινε ακόμη πιο χαοτική.
Χρειάστηκε να περάσουν άλλα εννέα χρόνια ταλαιπωρίας των κατοίκων για να εκπληρωθεί τελικά το πάγιο αίτημά τους. Το 2019 ξεκίνησαν τα έργα σύνδεσης του Ηλιακού Χωριού με δίκτυο φυσικού αερίου – ο τυπικός επίλογος ενός project που σχεδιάστηκε για να προσελκύσει τα διεθνή βλέμματα και εξελίχθηκε στο απόλυτο φιάσκο.