Από τη στιγμή που η κυβέρνηση αποφάσισε την υλοποίηση του προγράμματος των νέων φρεγατών μέσω διακρατικής συμφωνίας (G-G: Government-to-Government), η αποστολή της LOR είναι διαδικαστικός μονόδρομος, καθώς αυτή αποτελεί την επίσημη γνωστοποίηση προς τις αμερικανικές Αρχές της απαίτησης και ενεργοποιεί τον μηχανισμό, ώστε να συνταχθεί ως απάντηση συγκεκριμένη πρόταση.
Με βάση τη διαδικασία των στρατιωτικών πωλήσεων εξωτερικού (FMS: Foreign Military Sales), δεν υφίσταται καθορισμένη μορφή για μια LOR. Μπορεί να είναι μια επίσημη επιστολή, ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή ακόμη και υπογεγραμμένα πρακτικά συναντήσεων από αναγνωρισμένο επίσημο εκπρόσωπο της κυβέρνησης της χώρας που την αποστέλλει. Είναι όμως αυτονόητο ότι όσο πιο λεπτομερώς περιγράφεται η απαίτηση, αντίστοιχα λεπτομερής θα είναι και η απάντηση.
Η ίδια διαδικασία προβλέπει τρεις γενικούς τύπους LOR:
- LOR για τιμή και διαθεσιμότητα (P&A: Price and Availability). Χρησιμοποιείται για να ληφθούν βασικές πληροφορίες για τον περαιτέρω σχεδιασμό και δεν συνιστά δέσμευση για την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Απαιτούνται περίπου 45 μέρες για να αποσταλεί απάντηση, η οποία αποτελεί πρόχειρη εκτίμηση του κόστους του είδους ή και των υπηρεσιών ενδιαφέροντος αλλά και του εκτιμώμενου χρόνου παράδοσης.
- LOR για επιστολή προσφοράς και αποδοχής (LOA: Letter of Offer and Acceptance). Ο συγκεκριμένος τύπος θεωρείται από την κυβέρνηση των ΗΠΑ επίσημη έκφραση ενδιαφέροντος και σε απάντησή της συντάσσεται μια LOA, στην οποία γίνονται λεπτομερής καταγραφή του είδους ή των υπηρεσιών ενδιαφέροντος και η μέγιστη δυνατή ακριβής εκτίμηση του κόστους. Αποτελεί συνήθη πρακτική μια χώρα να αποστέλλει αρχικά μια LOR για τιμή και διαθεσιμότητα και στη συνέχεια, αφού πληροφορηθεί το γενικό κόστος και το χρονοδιάγραμμα παράδοσης, να ακολουθεί η LOR για LOA.
- LOR για τροποποίηση υφιστάμενης LOA (δεν εφαρμόζεται στη συγκεκριμένη περίπτωση).
Θολό τοπίο
Σύμφωνα με πληροφορίες, η LOR που απεστάλη από το ΓΕΝ δεν αναφέρει αν ζητούνται ως απάντηση τιμή και διαθεσιμότητα ή LOA και ορίζει χρονικό διάστημα 60 ημερών για τη λήψη της απάντησης.
Ας σημειωθεί ότι τον Ιούλιο του 2019 το ΓΕΝ είχε αποστείλει LOR για τιμή και διαθεσιμότητα τεσσάρων πλοίων MMSC, συμπεριλαμβανομένων συστήματος διαχείρισης μάχης (CMS: Combat Management System), οπλικών συστημάτων και εξοπλισμού, πυρομαχικών, εκπαίδευσης και εν συνεχεία λογιστικής υποστήριξης (ανταλλακτικά και τεχνική βοήθεια).
Στην απάντηση, η οποία είχε χρονική ισχύ έως τον περασμένο Οκτώβριο, το κόστος κάθε πλοίου MMSC ως πλατφόρμας προσδιορίζεται σε περίπου 650.000.000 δολάρια ΗΠΑ (550.000.000 ευρώ) και το συνολικό κόστος σε 4,36 δισ. δολάρια ΗΠΑ (3,7 δισ. ευρώ), συμπεριλαμβανομένων όλων των προαναφερόμενων και των διαχειριστικών εξόδων.
Τι διαφαίνεται
Με βάση αυτό το δεδομένο και την «ασάφεια» που προαναφέρθηκε, αποκτά βασιμότητα η υπόθεση πηγών, οι οποίες γνωρίζουν τη διαδικασία, ότι είναι δυνατά όλα τα ενδεχόμενα, δηλαδή ως απάντηση να ληφθεί και το σχέδιο μιας LOA. Σε αυτή την περίπτωση, με βάση τη διαδικασία FMS, η LOA αποστέλλεται στον ενδιαφερόμενο σε διάστημα (ενδεικτικά) 100 έως 150 ημερών, με την προϋπόθεση ότι η LOR θα αναφέρει με λεπτομέρεια το προς προμήθεια είδος / υπηρεσίες και σε συνάρτηση με την πολυπλοκότητα του είδους (π.χ. η σύνταξη LOA για ένα μαχητικό ή μια φρεγάτα θα απαιτήσει περισσότερο χρόνο από την περίπτωση ενός οχήματος τακτικών μεταφορών).
Βέβαια, στην περίπτωση των φρεγατών, είναι δυνατή η λήψη απάντησης από τις αμερικανικές Αρχές και σε διάστημα μικρότερο των προαναφερόμενων, καθώς σε πολλές κατά τους τελευταίους μήνες επαφές μεταξύ υπουργείου Εθνικής Αμυνας, ΓΕΝ και της κατασκευάστριας Lockheed Martin δόθηκε η δυνατότητα αποσαφήνισης πολλών επιχειρησιακών και τεχνικών θεμάτων.
Καθυστερεί η υποβολή επίσημων προσφορών
Πλέον αναμένεται να διαπιστωθεί εάν και πώς θα ενεργοποιήσει τις διαδικασίες η ελληνική πλευρά σε σχέση με τις υπόλοιπες προσφορές για τις νέες φρεγάτες, που στο σύνολό τους είναι ευρωπαϊκές.
Στην περίπτωση αυτή, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται ενιαία εσωτερική αγορά, δεν τίθεται θέμα διακρατικής συμφωνίας. Μόνο η «ενδιάμεση λύση», δηλαδή τα πλοία που θα παραχωρηθούν για την ικανοποίηση των άμεσων αναγκών του Πολεμικού Ναυτικού, πιθανόν να αποτελέσουν αντικείμενο διακρατικής συμφωνίας, χωρίς να αποκλείεται και η πρακτική που ακολουθήθηκε για την αγορά των 18 μαχητικών Rafale από τη Γαλλία.
Παρότι 12 από τα 18 μαχητικά προέρχονται από το απόθεμα της γαλλικής αεροπορίας, η σχετική σύμβαση υπεγράφη μεταξύ του υπουργείου Εθνικής Άμυνας και της κατασκευάστριας Dassault για το σύνολο των αεροσκαφών, που σημαίνει ότι με κάποιου είδους συμφωνία τα 12 μεταχειρισμένα μαχητικά περιήλθαν στην κυριότητα της Dassault για πώληση στην Ελλάδα. Παρεμπιπτόντως, στις 29 Ιανουαρίου 2021 το υπουργείο Άμυνας της Γαλλίας ανέθεσε σύμβαση στη Dassault για την προμήθεια 12 αεροσκαφών, που θα αντικαταστήσουν αυτά που πωλήθηκαν στη χώρα μας.
Είναι αυτονόητο ότι, εφόσον η κυβέρνηση συνεχίζει να επιθυμεί τη συνεξέταση των ευρωπαϊκών προσφορών, η έως τώρα διαδικασία «άτυπου» διαλόγου θα πρέπει να αποκτήσει τυπική υπόσταση και οι προσφέροντες να κληθούν στο άμεσο σχετικά μέλλον να υποβάλουν νομικά δεσμευτικές τεχνικές και οικονομικές προσφορές, αντίστοιχες της αμερικανικής. Μόνο τότε θα δημιουργηθεί μια ολοκληρωμένη εικόνα των προσφορών, που θα αποτελέσει τη βάση για την τελική επιλογή.
Φυσικά, το ερώτημα γιατί τόσο η αποστολή της LOR όσο και η πρόσκληση στους υπόλοιπους κατασκευαστές να υποβάλουν επίσημες, νομικά δεσμευτικές, τεχνικές και οικονομικές προσφορές καθυστέρησαν μένει αναπάντητο και επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες.
Δυσαρέσκεια του Μακρόν;
Περίπου την ίδια περίοδο με την αποστολή της LOR στις ΗΠΑ, έγιναν γνωστές η πρόσκληση του Α/ΓΕΕΘΑ από τον Αμερικανό ομόλογό του στην Ουάσιγκτον και η… αντικατάσταση στις τελετές για τον εορτασμό των 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821 του Προέδρου Μακρόν από την υπουργό Άμυνας της Γαλλίας Φλοράνς Παρλί.
Άραγε σχετίζονται οι δύο ειδήσεις με το πρόγραμμα των νέων φρεγατών; Το ερώτημα δεν μπορεί να απαντηθεί με βεβαιότητα, αλλά μάλλον είναι κοινά αποδεκτό ότι πρόκειται για ενδιαφέρουσες… συμπτώσεις.
Μια αξιολόγηση που επιτρέπει όλες τις επιλογές
Σε κάθε περίπτωση, το Πολεμικό Ναυτικό, εκμεταλλευόμενο τις επαφές με τους κατασκευαστές το διάστημα των τελευταίων μηνών, έχει προετοιμαστεί για κάθε ενδεχόμενο. Με βάση πληροφορίες, έχει συνταχθεί κατάλογος αξιολόγησης των επιχειρησιακών και τεχνικών χαρακτηριστικών των προσφερόμενων σχεδιάσεων, ο οποίος όμως δεν περιέχει κάποιου είδους κατάταξη.
Περιλαμβάνει τα επιχειρησιακά και τεχνικά χαρακτηριστικά των προσφερόμενων σχεδιάσεων, συστήματα (οπλικά και μη) που θεωρούνται απαραίτητα από το Πολεμικό Ναυτικό για την εκτέλεση των αποστολών που πρόκειται να αναλάβουν τα πλοία και επιπλέον συστήματα (οπλικά και μη) που είναι επιθυμητά, αλλά η ενσωμάτωση τους εξαρτάται από το τελικό ύψος της διαμόρφωσης της τιμής και φυσικά, το ύψος των πιστώσεων που τελικά θα διαθέσει η κυβέρνηση για το πρόγραμμα.
Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι μια τέτοιου τύπου αξιολόγηση καθιστά σε γενικές γραμμές όλες τις υποψηφιότητες κατά βάση κατάλληλες, επιτρέποντας στην κυβέρνηση, που θα λάβει και την τελική απόφαση, τη χωρίς περιορισμούς (απόρριψη κάποιας σχεδίασης ως ακατάλληλης ή κατάταξή της σε χαμηλότερη θέση στον κατάλογο) συνεκτίμηση των γεωπολιτικών και βιομηχανικών παραμέτρων, με όση βαρύτητα το επιθυμεί ή απαιτείται για να στηρίξει την επιλογή της.
Η ανωτέρω πρακτική δεν είναι πρωτόγνωρη, έχει εφαρμοστεί και στο παρελθόν. Όμως σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις ο αρμόδιος κλάδος είχε τη δυνατότητα να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα αξιολόγησης, με βαθμολογούμενα κριτήρια και συντελεστές βαρύτητάς τους στην τελική βαθμολογία, να το χαρακτηρίσουμε γενικά, να εκτελέσει μια τεχνοκρατική διαδικασία. Στην παρούσα περίπτωση όλες οι ενδείξεις συνηγορούν ότι αυτό δεν στάθηκε δυνατό και μάλλον δεν στερούνται βάση οι πληροφορίες που θέλουν τον κλάδο να αισθάνεται «πιεσμένος».
Παρασκήνιο με την παράκαμψη της ΓΔΑΕΕ
Σημείο ενδιαφέροντος αποτελεί και η αποστολή, κατόπιν έγκρισης του υπουργού Εθνικής Αμυνας, της επιστολής αίτησης (LOR) από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού και όχι από τη Γενική Διεύθυνση Αμυντικών Επενδύσεων και Εξοπλισμών (ΓΔΑΕΕ) του υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Ας σημειωθεί εδώ ότι το ίδιο συνέβη και επί ΣΥΡΙΖΑ (υπουργός Εθνικής Αμυνας: Ευάγγελος Αποστολάκης) με ένα άλλο πρόγραμμα του Πολεμικού Ναυτικού, την προμήθεια τεσσάρων ελικοπτέρων ναυτικών αποστολών Sikorsky (από το 2015 εταιρία του ομίλου Lockheed Martin) MH-60R.
Με δεδομένο ότι η ΓΔΑΕΕ, με βάση το υφιστάμενο διαδικαστικό και θεσμικό πλαίσιο, είναι βέβαιο ότι θα εμπλακεί στη διαδικασία και εφόσον καταλήξει σε συμφωνία, θα εξουσιοδοτηθεί να την υπογράψει, η παράκαμψή της δίνει βάση σε πολλά σενάρια που διακινούνται τους τελευταίους μήνες.
Διακλαδική κόντρα
Αυτά περιλαμβάνουν από την «αντίσταση στους αεροπόρους που προωθούν τον κλάδο τους» (ο νυν γενικός διευθυντής της ΓΔΑΕΕ είναι απόστρατος αντιπτέραρχος), τη «δυσαρμονία» μεταξύ ΓΔΑΕΕ και υπουργείου λόγω της εμμονής της πρώτης στην αυστηρή («τυπολατρική», κατά τους επικριτές) τήρηση των διαδικασιών ή ακόμη και την προς το παρόν υφέρπουσα τάση επιστροφής της αρμοδιότητας της υλοποίησης των εξοπλιστικών προγραμμάτων στα Γενικά Επιτελεία.
Το τελευταίο αποτελεί σοβαρή θεσμική οπισθοχώρηση, αλλά είναι μάλλον αποδοτικότερο να ληφθεί η όποια απόφαση, παρά να υπονομεύεται το θεσμικό κύρος της ΓΔΑΕΕ.
Άναψε φωτιές ο πλοίαρχος Ρόμπερτ Παλμ: «Οι ζητιάνοι δεν μπορούν να επιλέγουν»
Λίγα εικοσιτετράωρα μετά τη «διαρροή» της αποστολής της LOR, η επιεικώς απαράδεκτη ανάρτηση στο twitter του πρώην ακόλουθου Αμυνας των ΗΠΑ στην Ελλάδα, πλοιάρχου (ε.α.) Ρόμπερτ Παλμ, «Βeggars can’t be choosers» («Οι ζητιάνοι δεν μπορούν να επιλέγουν») πρόσθεσε μια ενδιαφέρουσα… χροιά στις εξελίξεις.
Μετά τις αρνητικές αντιδράσεις χρηστών του twitter η ανάρτηση διεγράφη και αντικαταστάθηκε από μια νέα ανάρτηση-ανασκευή, η οποία αναφέρει: «Συγγνώμη σε όλους, δεν ήθελα να προσβάλω -αναφερόμουν στην ενδιάμεση λύση-, το ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμα (σ.σ.: αντιτορπιλικά τύπου Arleigh Burke) DDG-51 (σ.σ.: Arleigh Burke) σημαίνει ότι κάτι λιγότερο καλό είναι διαθέσιμο. Συγγνώμη και χαρούμενη διακοσαετία (σ.σ. από την Επανάσταση του 1821)».
Παρότι ο Παλμ από την αποστρατεία του (2018) δεν έχει πλέον επίσημη ιδιότητα και κατά συνέπεια εκφράζει προσωπική άποψη, η αναφορά στη μη διαθεσιμότητα για παραχώρηση των αντιτορπιλικών κατευθυνόμενων βλημάτων τύπου Arleigh Burke DDG-51 έχει άμεση συσχέτιση με το πρόγραμμα των νέων φρεγατών του Πολεμικού Ναυτικού.
Τα αντιτορπιλικά του παραπάνω τύπου αποτελούν διακαή πόθο του Πολεμικού Ναυτικού από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, όταν η τότε ηγεσία του ΓΕΕΘΑ είχε συστηματικά προωθήσει την προσπάθεια παραχώρησης άνευ κόστους ή μακροπρόθεσμου δανεισμού δύο πλοίων. Δυστυχώς, η τότε προσπάθεια δεν στέφθηκε από επιτυχία και έκτοτε, από καιρού εις καιρόν, το ζήτημα αναδύεται, με τελευταία φορά τη σημερινή «ενδιάμεση» λύση για το πρόγραμμα των νέων φρεγατών.
Με βάση τα πιο πρόσφατα δεδομένα για τη δομή δυνάμεων του ναυτικού των ΗΠΑ, το υφιστάμενο πρόγραμμα ναυπηγήσεων, τον αυξανόμενο ανταγωνισμό των ΗΠΑ με την Κίνα και παρότι η νέα προεδρία των ΗΠΑ δεν έχει ακόμα επισημοποιήσει τη στρατηγική της, οι πιθανότητες είναι σχεδόν μηδενικές. Ας σημειωθεί εδώ ότι η παραχώρηση αντιτορπιλικών του συγκεκριμένου τύπου ως «ενδιάμεση» παρουσιαζόταν ως πολύ ισχυρό πλεονέκτημα της αμερικανικής πρότασης.
Εδώ θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί ότι τον Ιούνιο του 2018 το υπουργείο Εθνικής Αμυνας ανακοίνωσε ότι «με ομόφωνη απόφαση του ΣΑΓΕ (σ.σ.: Συμβούλιο Αρχηγών Γενικών Επιτελείων), κατόπιν εισηγήσεως του υπουργού Εθνικής Αμυνας Πάνου Καμμένου, απονεμήθηκε η Διαμνημόνευση Αστέρα Αξίας και Τιμής στον ακόλουθο Αμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής στην Ελλάδα, πλοίαρχο Ρόμπερτ Παλμ, για τις όλως εξαιρετικές ενέργειες, δραστηριότητες και πράξεις, που απέβησαν επ’ ωφελεία των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, προήγαγαν το επίπεδο συνεργασίας με τις δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και συνετέλεσαν στην περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών».
Ας σημειωθεί ότι η Διαμνημόνευση Αστέρα Αξίας και Τιμής απονέμεται μόνο στους αρχηγούς των Γενικών Επιτελείων και ότι μάλλον από ατυχή σύμπτωση η αναζήτηση σήμερα στον ιστότοπο του υπουργείου Εθνικής Αμυνας της σχετικής ανακοίνωσης Τύπου και του φωτογραφικού υλικού που είχε διανεμηθεί στα μέσα ενημέρωσης επιστρέφει το μήνυμα… «Η σελίδα δεν βρέθηκε».
Το διά ταύτα
Από το 2018, που το πρόγραμμα των νέων φρεγατών απέκτησε δυναμική (δικαιολογημένα, αφού η οικονομική κρίση διέκοψε για μία δεκαετία τον εκσυγχρονισμό των Ενόπλων Δυνάμεων), ήταν εμφανές ότι η γεωπολιτική παράμετρος θα είχε πολύ μεγάλη βαρύτητα στη διαδικασία.
Η ανάπτυξη των διεθνών σχέσεων και συμμαχιών της χώρας εμπεριέχει μια διαδικασία «δούναι και λαβείν», καθώς έτσι οικοδομείται σε πρακτικό επίπεδο η σύμπτωση συμφερόντων. Τα έως τώρα πεπραγμένα δείχνουν ότι η ελληνική πλευρά δεν έχει καταγράψει ουσιαστικές επιτυχίες στο «λαβείν» και δυστυχώς, οι χειρισμοί που ακολουθούνται δεν προμηνύουν κάποια σημαντική διαφοροποίηση.