Η έκδοση προκαλεί ήδη πολιτική αντιπαράθεση, καθώς ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής απάντησε χθες με μακροσκελή δήλωσή του στον προκάτοχό του Κώστα Σημίτη για όλα όσα υποστηρίζει με το κείμενό του σε αυτήν. Θεωρώ ωστόσο ότι το βιβλίο αυτό παρουσιάζει γενικότερο ενδιαφέρον γιατί σε αυτό κατατίθενται οι απόψεις των χειριστών κορυφαίων θεμάτων της εξωτερικής μας πολιτικής σε μια κρίσιμη περίοδο της ελληνικής Ιστορίας και ξεδιπλώνεται αναλυτικώς η φιλοσοφία και ενός ολόκληρου μπλοκ σκέψης της εξωτερικής μας πολιτικής: του λεγόμενου εκσυγχρονιστικού. Έχω ήδη μελετήσει τα κείμενα των πρώην πρωθυπουργών Κώστα Σημίτη και Γιώργου Παπανδρέου, καθώς και την ανάλυση του πρέσβη Παύλου Αποστολίδη, ο οποίος ορίστηκε μετά το Ελσίνκι επικεφαλής διερευνητικών συνομιλιών, αλλά και τώρα.
Εκκρεμεί η μελέτη κειμένων των επίσης αρμόδιων χειριστών, όπως του κυρίου Τάσου Γιαννίτση και του κυρίου Χρήστου Ροζάκη. Δεν θα πω πολλά σήμερα για την τοποθέτηση Αποστολίδη, ο οποίος, καίτοι επικεφαλής της αντιπροσωπίας μας στις διερευνητικές επαφές με την Τουρκία, πράττει κάτι διπλωματικά αδιανόητο: Υποστηρίζει δημοσίως ότι έχει αδυνατίσει η θέση της χώρας λόγω της κατάθεσης των τουρκικών συντεταγμένων στον ΟΗΕ και λόγω του τουρκολιβυκού μνημονίου. Ακόμη και αν ίσχυε αυτό -η Ελλάς έχει τα διπλωματικά όπλα για να μην ισχύει-, δεν λέγεται ποτέ δημοσίως από επικεφαλής διαπραγματευτή!
Θα επικεντρωθώ, λοιπόν, στο καλογραμμένο και ευανάγνωστο κείμενο του Γιώργου Παπανδρέου, ο οποίος αποκαλύπτει τον τρόπο σκέψης ολόκληρου αυτού του μπλοκ την επίμαχη περίοδο. Θα εξαιρέσω από την ανάλυση την επιτυχία της ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε., η οποία, όπως αποκαλύπτει ο Παπανδρέου, ευνοήθηκε από την αδημονία της Κομισιόν να προχωρήσει την ένταξη εννέα κρατών της τέως ανατολικής Ευρώπης στους κόλπους της. Αυτονοήτως η Ελλάς προειδοποίησε ότι η διεύρυνση δεν θα προχωρούσε, αν η Κύπρος μας δεν γινόταν δεκτή στους κόλπους της Ένωσης. Η συγκυρία ευνόησε τη στρατηγική. Ο πρώην πρωθυπουργός κύριος Παπανδρέου, αποφεύγοντας όπως ο διάβολος το λιβάνι να κάνει αναφορές στη συμφωνία απεμπλοκής των Ιμίων που οδήγησε στο γκριζάρισμά τους, αποφεύγοντας να κάνει αναφορές στη Μαδρίτη και, το κυριότερο, αποφεύγοντας να κάνει αναφορές στους ειδικότερους όρους του Ελσίνκι («συνοριακές διαφορές και συναφή θέματα»), εξηγεί γιατί η Ελλάς θέλησε να «βάλει» τότε την Τουρκία σε ευρωπαϊκή τροχιά.
Σταχυολογώ επιλεκτικώς ορισμένες σκέψεις του που δείχνουν πως, όταν κολυμπάς στη θάλασσα των ψευδαισθήσεων, όταν πολιτική σου είναι ο βολονταρισμός και όχι η ανάλυση πραγματικών δεδομένων και όταν εντάσσεις ιδεολογικά την ελληνική εξωτερική πολιτική στο γεωπολιτικό άρμα της εξαγωγής δημοκρατίας της Μαντλίν Ολμπράιτ, έρχεται μια ωραία μέρα που ανακαλύπτεις τα εξής: Προσπαθείς να κάνεις Δύση την Ανατολή και να την εντάξεις στους αταίριαστους με την κουλτούρα της ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ματαίως. Προσπαθείς να επιβάλεις την Ανατολή στη Δύση, τους Ευρωπαίους εταίρους μας, τη στιγμή που οι ίδιοι ουδέποτε θέλησαν ειλικρινώς να εντάξουν την Τουρκία στους κόλπους της. Επίσης ματαίως.
Γι’ αυτό όπως ομολογεί ο ίδιος ο κύριος Παπανδρέου παραμονές του Ελσίνκι οι Ευρωπαίοι ομόλογοί του τού έλεγαν ότι θα εγκρίνουν εκεί «εικονική υποψηφιότητα της γείτονος»! Με άλλα λόγια, στην πολυμερή εξίσωση Ευρώπη – Ελλάς – Τουρκία ο μόνος που ήλπιζε ως γητευτής ότι θα αλλάξει το πρόσωπο της Τουρκίας ήταν η Ελλάς και προς τούτο έκανε αδιανόητες παραχωρήσεις. Βρυξέλλες και Αγκυρα δεν έδωσαν όμως ποτέ τίποτε σε εμάς!
Κατά τον κύριο Παπανδρέου η ευρωπαϊκή προοπτική έθετε στην Τουρκία το δίλημμα «αναφορικά με το τι χώρα ήθελε να είναι. Άνοιγε προοπτικές για ριζικές αλλαγές εντός της πέριξ επικράτειάς της, αν πράγματι τις επιθυμούσε. Επιθυμεί να είναι ένα κράτος δικαίου, σεβόμενη τα ανθρώπινα και θρησκευτικά δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών της που με βάση αυτές τις αρχές θα μπορούσε να προσφέρει λύση στο Κουρδικό αλλά και σε προβλήματα άλλων μειονοτήτων, όπως των Ελλήνων και της χριστιανικής κοινότητας; Ενα κράτος που σέβεται τα σύνορα που έχουν καθιερώσει οι διεθνείς συνθήκες, την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα άλλων κρατών-μελών του ΟΗΕ και ειδικότερα των κρατών-μελών της οικογένειας στην οποία επιθυμεί να ενταχθεί;».
Ο Παπανδρέου συμφωνεί ότι «η Τουρκία για να συμπεριληφθεί στις ευρωπαϊκές δημοκρατίες πρέπει να κάνει σημαντικές αλλαγές». Μεταξύ των οποίων «ο διαφορετικός ρόλος του Στρατού», «η απόσυρση των στρατευμάτων από την Κύπρο» και η επίλυση διαφορών «χωρίς προσφυγή στη χρήση βίας». Σύμφωνα με τον πρώην πρωθυπουργό, «η χορήγηση της υποψηφιότητας ήταν δυνητικός καταλύτης για τον εκσυγχρονισμό της Τουρκίας». Το ιδεολόγημα ότι η Ελλάς θα ρυμουλκήσει την Τουρκία μέσω Ευρώπης στον εκδημοκρατισμό και στην εγκατάλειψη του αναθεωρητισμού που επεδείκνυε ήδη από το 1997 (γκρίζες ζώνες) ενισχυόταν από τον μεγαλοϊδεατισμό της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής του 2000. Σύμφωνα με τον κύριο Παπανδρέου, «η Ελλάς έγινε κινητήριος δύναμη του εξευρωπαϊσμού της Βαλκανικής Χερσονήσου».
Στην ουσία επρόκειτο για το ιδεολόγημα της Ολμπράιτ περί εξαγωγής της δημοκρατίας σε όλες τις αναπτυσσόμενες χώρες του κόσμου, το οποίο απέτυχε παντού (Αφγανιστάν, Αραβική Άνοιξη, Βαλκάνια – είναι σήμερα προτεκτοράτα) και αμφισβητήθηκε στο εσωτερικό των ΗΠΑ από τον Ρόμπερτ Κάπλαν. «Οι λαοί μάς ζητούσαν ψωμί κι εμείς τους δίναμε δημοκρατία» έγραψε σχετικώς στην «Επερχόμενη Αναρχία». Αν προσεγγίσουμε λοιπόν σήμερα τον υπουργό του Σημίτη κύριο Παπανδρέου ως ιδεαλιστή της πολιτικής και όχι όπως ο ίδιος αυτοδιαφημιζόταν στις ΗΠΑ ως «άνθρωπό» τους (τηλεγραφήματα WikiLeaks), πού καταλήγουμε; Με την πλέον ευγενική εκδοχή αποδεικνύεται ότι εισηγήθηκε τις αυταπάτες του στον πρωθυπουργό του κι εκείνος, ανήκων στο ίδιο μπλοκ -γι’ αυτό και του παρέδωσε με το δαχτυλίδι την αρχηγία του ΠΑΣΟΚ- τις έκανε σημαία.
Γιατί αυταπάτες; Αυταπάτες γιατί τίποτε από όσα ονειρεύτηκε ο Παπανδρέου δεν συνέβη. Η Τουρκία παραμένει Ανατολή με κακή σχέση με τη δημοκρατία και επί κεμαλικών και επί ισλαμιστών. Αυταπάτες γιατί σεβάστηκε τόσο πολύ τις μειονότητες και τις θρησκευτικές ελευθερίες ώστε μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε τζαμί.
Αυταπάτες γιατί παραμένει χώρα αναθεωρητική: Μετέτρεψε την ανατολική Μεσόγειο σε μια θάλασσα έντασης και αμφισβητήσεων στο πλαίσιο ενός δόγματος που σχεδίασαν στρατιωτικοί. Αυταπάτες γιατί πριν και πάνω από όλα έλαβε μαζί με τον κύριο Σημίτη την απόφασή του «να τα συζητήσουμε όλα» πάνω σε λάθος δεδομένα. Ποντάρισε στον Ισμαήλ Τζεμ, όταν ο τότε πρέσβης μας στην Τουρκία Ιωάννης Κοραντής τον προειδοποιούσε με απόρρητες εκθέσεις του ότι «έρχεται» ο Ερντογάν. Αυταπάτες γιατί πίστευε ότι οι Ευρωπαίοι θα βοηθήσουν στη ρυμούλκηση της Τουρκίας στους κόλπους της Ενωσης, όταν ο ίδιος ομολογεί ότι οι ομόλογοί του τού έλεγαν παραμονές του Ελσίνκι το εξής: «Μα, πράγματι θέλετε να κάνετε την Τουρκία υποψήφια; Ας τους δώσουμε τον τίτλο της υποψήφιας χωρίς να το εννοούμε. Μια εικονική υποψηφιότητα». Αυταπάτες, τέλος, γιατί δεν κατάλαβε ούτε την ατμόσφαιρα στην Τουρκία, η οποία ήταν τότε στο έλεος του ΔΝΤ.
Ο λαός της ήθελε πρώτα ανάπτυξη και μετά εκδημοκρατισμό. Αυτό που του έδωσε για σχεδόν είκοσι χρόνια μέχρι να μπει στην κρίση που διανύει ο Ερντογάν. Αν μιλάμε λοιπόν για ρεαλισμό στην εξωτερική πολιτική, το Ελσίνκι ήταν μια ουτοπία. Τελευταίο αλλά όχι έλασσον.
Ο πρώην πρωθυπουργός κύριος Παπανδρέου γράφει στην κατακλείδα του άρθρου ότι «η άμυνά μας πάντα ισχυρή δεν πρέπει να είναι αυτοσκοπός», ενώ αποκαλύπτει και κάτι συγκλονιστικό: Ο πρόεδρος Κλίντον χρησιμοποίησε τα Ελληνοτουρκικά ως πρόσχημα σε διάγγελμά του για την επέμβαση στη Γιουγκοσλαβία με στόχο «τη νομική προστασία αυτών που αποφάσισαν την επέμβαση, καλύπτοντας τον λόγο της πολεμικής εμπλοκής στο Κόσοβο»! Αυτό γράφει! Ανευ περαιτέρω σχολίων. Στον κύριο Αποστολίδη θα επανέλθω.