Οι δύο τους πέτυχαν στην κυριολεξία μια πολιτιστική επανάσταση που οδήγησε τον σλαβικό κόσμο από το στάδιο του προφορικού λόγου σ΄ εκείνον του γραπτού πολιτισμού. Κι όλα αυτά παρά τις συνεχείς συκοφαντίες, κυρίως του γερμανικού κλήρου, που παρεμπόδιζαν συστηματικά την βυζαντινή «διείσδυση» στους Σλάβους, η οποία προφανώς και ενοχλούσε τους αναδυόμενους Φράγκους και τον Πάπα.
Έδρασαν σε μια εποχή που ακολούθησε τον υπερεκατονταετή Εμφύλιο της Εικονομαχίας όταν η Αυτοκρατορία της Μακεδονικής Δυναστείας απέκτησε και πάλι πολιτική και στρατιωτική ισχύ και πέτυχε την άνθηση της οικονομίας, των γραμμάτων και των τεχνών. Έζησαν σε μια κοσμοϊστορική εποχή που ο ισχυρός Πάπας Νικόλαος Α΄ δρομολογούσε την αυτονόμηση της Λατινικής Εκκλησίας με σαφώς κοσμικά στοιχεία και κατ΄ επέκταση την πολιτικο-στρατιωτική άνοδο της φραγκικής Δύσης, έχοντας απέναντί του όμως τον θεμελιωτή του βυζαντινού κλασικισμού, τον πολυσχιδή λόγιο και «πολιτικό», Πατριάρχη Φώτιο Α΄ τον Μέγα!
Τα δύο αδέλφια ήταν γόνοι αριστοκρατικής βυζαντινής οικογένειας της Συμβασιλεύουσας - και κέντρο της ελληνικής Μακεδονίας - με έντονο θρησκευτικό συναίσθημα. Ο πατέρας τους Λέοντας υπήρξε δρουγγάριος (στρατιωτικός διοικητής) στην περιοχή των πηγών του Στρυμόνα, στα σύνορα της σημερινής Σερβίας και Βουλγαρίας. Εξού και οι γνώσεις τους της σλαβικής γλώσσας.
Πρόκειται για ένα πολύτιμο, αλλά και υποτιμημένο κεφάλαιο της Βυζαντινής Ιστορίας, όπου οι αυταπόδεικτα ευεργετηθέντες γείτονές μας Βούλγαροι (πόσο μάλλον οι Σκοπιανοί) διατηρούν διαχρονικά για τους δύο αυτούς Βυζαντινούς Έλληνες μια «ψευδή ιστορική συνείδηση» (Φαίδων Μαλιγκούδης). Ότι δηλαδή είναι Βούλγαροι για τους μεν και, άκουσον – άκουσον, Σκοπιανοί για τους δε.
Ο Θεσσαλονικιός καθηγητής Φαίδων Μαλιγκούδης ήλπιζε πριν από πολλά χρόνια ότι οι πολιτειακές αλλαγές που γίνονταν στους γείτονές μας μετά την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ «θα συμβάλλουν στον επαναπροσδιορισμό και στην αυτονόμηση της ιστορικής έρευνας από τα ασφυκτικά δεσμά της κρατικής σκοπιμότητας». Μάλλον ήταν υπεραισιόδοξος. Άλλωστε και οι Έλληνες ιστορικοί έχουν ως γνωστόν άλλες προτεραιότητες. Με τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο θ΄ ασχολούνται;
ΥΓ.
Κοντάκιον: Ἦχος πλ. δ'. Τὴ ὑπερμάχω.
Τῶν Ἀποστόλων εἰσδεξάμενοι τὴν ἔλλαμψιν, τῶν Σλάβων ὤφθητε φωστῆρες καὶ διδάσκαλοι, τὸν τῆς χάριτος κηρύξαντες πάσι λόγον. Ἀλλὰ ὢ Κύριλλε παμμάκαρ καὶ Μεθόδιε πάσης βλάβης ἐκλυτρώσασθε καὶ θλίψεως τοὺς κραυγάζοντας, χαίροις ζεῦγος μακάριον.