Άγνωστες ιστορίες από το Μοναστηράκι

Πολλοί θα πουν πως η καρδιά της Αθήνας χτυπάει στο Σύνταγμα ή σε γειτονιές όπως το Παγκράτι, ο Βύρωνας, τα Εξάρχεια. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι πως αν θέλει κάποιος να νιώσει τον πραγματικό παλμό αυτής της πόλης, δεν έχει παρά να πάει στο Μοναστηράκι.

Από: newsbeast.gr

Και ναι, μπορεί η τουριστική ανάπτυξη να αλλοίωσε την εικόνα αυτής της γωνιάς της Μητρόπολης αλλά κάθε δρόμος, κάθε σοκάκι και σχεδόν κάθε κτίριο έχει να διηγηθεί και μια ιστορία. Από μια εποχή αλλοτινή. Πιο δύσκολη; Ναι. Αλλά ταυτόχρονα πιο αγνή, πιο αθώα, πιο καθάρια.

Το Μοναστηράκι δεν έχει μυστικά. Τα αποκαλύπτει όλα στον επισκέπτη του αρκεί αυτός να σκύψει από πάνω και να ακούσει τους ψιθύρους και τις ξεχασμένες από το πέρασμα του χρόνου ιστορίες.

Τα πρώτα ονόματα της πλατείας και η τελική επικράτηση του Μοναστηρακίου

Αμπατζήδικα, Πλατεία της Παλιάς Στρατώνας, Τζιερτζίδικα. Αυτά ήταν κάποια από τα ονόματα με τα οποία οι Αθηναίοι προσπάθησαν να «βαπτίσουν» την πλατεία που βρίσκεται απλωμένη στα πόδια της Ακρόπολης.

Κάθε ένα από αυτά τα ονόματα έχει την δική του ιστορία και όλα μαζί δείχνουν σε αυτόν που πραγματικά ενδιαφέρεται, την πορεία που ακολούθησε μέσα στον χρόνο η περιοχή.

Το όνομα «Αμπατζήδικα» το οφείλει στα μαγαζιά με τα υφάσματα που υπήρχαν στην περιοχή την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το οποία λέγονταν και αμπάδες. Επί βασιλείας του Όθωνα υπήρχε πολύ κοντά στην πλατεία ένας στρατώνας, εξ ου και η «πλατεία της Παλιάς Στρατώνας. Τέλος το «Τζιερτζίδικα» προέκυψε από τη λέξη τζιέρι (συκώτι, σπλάχνο), που συνδέεται άμεσα (με τι άλλο) με τα ταβερνάκια της περιοχής που από τότε φρόντιζαν για το γεμάτο στομάχι των επισκεπτών και τις ικανοποιημένες από τις μυρωδιές που πλημμύριζαν τον τόπο, μύτες των περαστικών. Και μπορεί, πλέον, σήμερα ο «Σάββας» και ο «Μπαϊρακτάρης» να κεντρίζουν το ενδιαφέρον των καλοφαγάδων, τότε όμως η καλύτερη επιλογή ήταν το τζιερτζίδικο του «Τασούλα» που δέσποζε ανάμεσα σε ένα τσαρουχάδικο και ένα μπακάλικο.

Τελικά, το μικρό εκκλησάκι της Παναγίας της Παντάνασσας, ό,τι απέμεινε από το γυναικείο μοναστήρι των βυζαντινών χρόνων, που λειτουργούσε και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, είναι αυτό που έδωσε το όνομα στην ιστορική πλατεία. Χτίστηκε τον 10ο αιώνα, στη μεταβυζαντινή εποχή αποκαλούταν Μεγάλο Μοναστήρι. Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας λειτουργούσε ως καθολικός ναός και αποτελούσε προσωπική ιδιοκτησία ενός Ενετού ευγενή, του Νικολάου Μπονεφατσή.

Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας αναφέρεται ως μετόχι της Μονής Τίμιου Προδρόμου Καρέα που βρίσκεται στον Υμηττό. Η ονομασία «Μοναστηράκι» καθιερώθηκε μετά την Επανάσταση του 1821.

Το «καταραμένο» τζαμί του Τζισταράκη

Στο βόρειο μέρος της πλατείας βρίσκεται ένα τζαμί. Για την ακρίβεια δεσπόζει στην περιοχή με την ομορφιά του. Αποκλείεται να φτάσεις μέχρι εκεί και να μην κάτσεις για λίγο να το χαζέψεις. Κι όμως, αυτό το υπέροχο δημιούργημα, που στέκει στην σκιά του Παρθενώνα κρύβει μια… τρομερή «κατάρα»!

Είναι το τζαμί Τζισταράκη γνωστό και ως Κουρσουνού τζαμί (μολυβδοσκέπαστο) ή το τζαμί του «Κάτω Παζαριού» ή του «Κάτω Σιντριβανιού» (λόγω του μαρμάρινου σιντριβανιού που βρισκόταν μπροστά του και το οποίο τροφοδοτούσε ο Ηριδανός). Κτίστηκε το 1759 από τον Οθωμανό Βοεβόδα της πόλης, Μουσταφά Αγά Τζισταράκη.

Το τζαμί, ωστόσο, «κουβαλάει» μια σκοτεινή ιστορία στις «πλάτες» του. Οι παλιοί Αθηναίοι το συνέδεαν με το γκρέμισμα, κατ’ εντολή του Τζισταράκη, της δέκατης έβδομης κολώνας του Ναού του Ολυμπίου Διός, προκειμένου να προμηθευτούν ασβέστη για το μαρμαροκονίαμα των τοίχων του τζαμιού. 

Έλληνες και Τούρκοι απέδωσαν στον βανδαλισμό της αρχαίας κολόνας το ξέσπασμα της επιδημίας της πανούκλας που έπληξε την Αθήνα εκείνη τη χρονιά! Σύμφωνα με μια δοξασία που επικρατούσε, κάθε αρχαία κολόνα που πέφτει απελευθερώνει και μια κατάρα, μια συμφορά που είναι θαμμένη από κάτω της και αυτό φέρνει «θανατικά» στους κατοίκους της. Ο Τζισταράκης τιμωρήθηκε από τον Πασά του Ευρίπου, έχασε τον τίτλο του και εκδιώχθηκε από την πόλη.

Η πρώτη επισκευή του τζαμιού έγινε το 1915 και τότε ήταν που ξεκίνησε και η χρήση του ως μουσείου χειροτεχνιών. Από το 1975 στεγάζει μια αξιόλογη συλλογή κεραμικής από την Ελλάδα, την Κύπρο, την Οθωμανική και τη νεότερη Τουρκία. Σήμερα είναι το μοναδικό επισκέψιμο τζαμί της Αθήνας.

Κάτω από το τζαμί, εκεί που τώρα υπάρχουν τα μαγαζιά με τα σουβενίρ για τους τουρίστες, παλιά στεγάζονταν τα τσαγκαράδικα. 

Ο σταθμός του ΗΣΑΠ, η Ηφαίστου, του Γιουσουρούμ και η πλατεία Αβησσυνίας

Απέναντι από το θρυλικό τζαμί, υπάρχει ένας από τους πιο παλιούς σταθμούς του ΗΣΑΠ. Κατασκευάστηκε για να συνδέσει το κέντρο της Αθήνας με το λιμάνι του Πειραιά. Εγκαινιάστηκε το 1895 ως έργο για τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Μια από τις σημερινές εξόδους του σταθμού, «βγάζει» τον επισκέπτη στην οδό Ηφαίστου. Οι πρώτες αποδράσεις των πιτσιρικάδων, οι κυριακάτικοι οικογενειακοί περίπατοι, η έρευνα για παλιά αντικείμενα. Όλα γίνονται εκεί. Εκεί θεωρείται πως είναι η αρχή του, τραγουδισμένου από τον Νικόλα Άσιμο, Γιουσουρούμ. Εκεί που «ξεπουλήσαμε τη φαντασία μας, για ένα κουστούμ… για ένα κουστούμ», που λένε και οι στίχοι.

Το πιο σημαντικό σημείο στο Μοναστηράκι είναι βέβαια το παζάρι της οδού Ηφαίστου και των παρακείμενων στενών ή αλλιώς Γιουσουρούμ, από το όνομα ενός Εβραίου ιδιοκτήτη παλαιοπωλείου της περιοχής.

Όπως λένε οι παλιοί και αυτοί που γνωρίζουν την ιστορία της πόλης, η περιοχή των παλαιοπωλείων πήρε το όνομά της από τον Εβραίο έμπορο, Ηλία Γιουσουρούμ, πρώτου ιδιοκτήτη παλαιοπωλείου σε όλη την Αθήνα και πρόεδρο του σωματείου στα τέλη του 19ου αιώνα.

Η οδός Ηφαίστου είναι ίσως ο πιο χιλιοπερπατημένος δρόμος της ευρύτερης περιοχής. Γεμάτος μικρά μαγαζάκια που βρίσκονται «σφηνωμένα» το ένα δίπλα στο άλλο, τα περισσότερα από αυτά στα ισόγεια κτιρίων που χρονολογούνται από τον 19^ο αιώνα. Και τι δεν μπορεί να βρει κανείς σε αυτά τα μαγαζιά, σε αυτόν τον δρόμο.

Από μοντέρνα ρούχα μέχρι παλιές στρατιωτικές στολές. Παπούτσια, κοσμήματα, καπέλα, παλαιά αντικείμενα για το σπίτι, κοσμήματα, μπλουζάκια συγκροτημάτων, σημαίες, τουριστικά είδη, συλλογές χαρτονομισμάτων και δισκάδικα. Ποιος δεν έχει κάνει τη βόλτα του μέσα στα «εφτάρια» ή τον «Ζαχαρία» για να ψάξει μέσα σε χιλιάδες βινύλια αυτά που του αρέσουν;

Το ταξίδι «ολοκληρώνεται» λίγο πιο κάτω. Εκεί που η Ηφαίστου συναντά την Πλατεία Αβησσυνίας, που προοριζόταν να φιλοξενήσει το πρώτο δημοπρατήριο της νέας πρωτεύουσας της Ελλάδας. Σήμερα είναι γνωστή για τα παλαιοπωλεία και τα επιπλάδικα που επισκευάζουν παλιά κομμάτια, αλλά και κατασκευάζουν αντίγραφα εμπνευσμένα από τα παλιά αθηναϊκά σπίτια. Η πλατεία που πλέον φιλοξενεί και πολλούς μετανάστες από κάθε γωνιά του πλανήτη, φέρεται να πήρε το όνομα της από την ανθρωπιστική βοήθεια που κατέφτασε από την σημερινή Αιθιοπία, για τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας.