Η χώρα μας είναι “καταδικασμένη” (εντός και εκτός εισαγωγικών) από την γεωγραφία. Η γεωγραφία αυτή λοιπόν συμπεριλαμβάνει μεγάλους ορεινούς όγκους, οι οποίοι διακόπτονται από κοιλάδες και κάποιες πεδιάδες, αρχιπελαγική δομή με εκατοντάδες κατοικημένα νησιά και χιλιάδες μικρότερα (μικρονήσοι και βραχονησίδες) και τέλος ανοικτή και βαθιά θάλασσα (deep blue sea). Πέραν από αυτά τα χαρακτηριστικά, η γεωγραφία μας έχει καταδικάσει επίσης σε έναν “γείτονα”, ο οποίος απειλεί (casus belli) με συμβατικό πόλεμο μεγάλης έντασης, στην περίπτωση που η χώρα μας ασκήσει τα δικαιώματα της, έτσι όπως αυτά πηγάζουν από το Διεθνές (και όχι μόνο) δίκαιο. Δύο ακόμη παράγοντες είναι αυτοί που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, ο ένας – ο οποίος έγινε πρόσφατα της μόδας – είναι της “Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης” (ΑΟΖ), ενώ ο δεύτερος είναι ότι πολλά από τα νησιά είναι εξαιρετικά κοντά (από γεωγραφικής άποψης) στην Τουρκική ενδοχώρα.
Από: defence-point.gr - Γράφει ο Σώζων Λεβεντόπουλος
Παρατηρούμε λοιπόν ότι το θέατρο επιχειρήσεων το οποίο θα κληθούν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) να επιχειρήσουν, θα εκτείνεται από το Ορμένιο, μέχρι την Κύπρο, μια απόσταση άνω των 1.400 χλμ., ενώ τα σύγχρονα όπλα επεκτείνουν το βάθος των επιχειρήσεων σε όλη την ελληνική επικράτεια (άρα λοιπόν δεν υπάρχει περιοχή που να μην μπορεί να προσβληθεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο). Πέραν των παραπάνω, το “Αμυντικό Δόγμα” που έχει υιοθετήσει η χώρα μας έχει δώσει στον αντίπαλο, την ευελιξία να επιλέξει εκείνος το πότε και το πού θα εκδηλώσει την όποια επίθεσή του.
Έχοντας όλα αυτά υπόψη, θα γίνει μια προσπάθεια να σκιαγραφηθεί ο τρόπος (ή οι τρόποι) με τον οποίο οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΤΕΔ) θα μπορούσαν να εκδηλώσουν μια επίθεση ενάντια στη χώρα μας. Ο πρώτος τρόπος αφορά σε μια καθόλα συμβατική επιχείρηση, ενώ ο δεύτερος αφορά σε μια υβριδικού τύπου επιχείρηση. Τόσο ο πρώτος όσο και ο δεύτερος τρόπος έχουν ένα κοινό αποτέλεσμα, την κατάληψη ελληνικού χώρου.
Ο πρώτος τρόπος που θα αναλυθεί είναι αυτός μιας συμβατικής επιχείρησης. Με την έννοια συμβατική, εννοούμε ότι θα χρησιμοποιηθούν συμβατικά όπλα, μέθοδοι και αποστολές. Υπό αυτό το πρίσμα εκτιμάται ότι οι ΤΕΔ θα προσπαθήσουν:
– Να αποκτήσουν πλήρη εικόνα περί της κατάστασης των ΕΔ. Αυτή η εικόνα μπορεί να αποκτηθεί από μια ποικιλία υλικών και άυλων μέσων, όπως Unmanned Aerial Vehicles (η Τουρκία θεωρείται από τις πρωτοπόρους χώρες όχι μόνο στην κατασκευή αλλά και στη χρήση, και υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις, ότι τα UAV έχουν ήδη ενσωματωθεί με επιτυχία στον κύκλο στοχοποίησης), από συστήματα Ηλεκτρονικού Πολέμου (οι ΤΕΔ έχουν μια μεγάλη ποικιλία από συστήματα ELINT – ELectronic INTelligence, SIGINT – SIGnal INTelligence, ESM – Electronic Support Measures, κ.λπ., τόσο εγχώρια ανεπτυγμένα, όσο και εισαγόμενα), από δορυφόρους κατόπτευσης (σημειώνεται ότι η Τουρκία έχει ήδη – μέσω του προγράμματος Göktürk – σε λειτουργία 2 σχετικούς δορυφόρους και ετοιμάζει έναν τρίτο), από πολλαπλά συστήματα Ε/Ο (Electro-Optical) και αντίστοιχα ραντάρ, καθώς και από επιχειρήσεις κυβερνοπολέμου (εδώ συμπεριλαμβάνονται και οι σχετικές επιχειρήσεις στα κοινωνικά δίκτυα), καθώς και με άλλους ποικίλους και ευφάνταστους τρόπους. Η λήψη αυτών των πληροφοριών θα οδηγήσει τις ΤΕΔ στο να διαμορφώσουν μια πλήρη “εικόνα” για πολλούς ποιοτικούς και ποσοτικούς παράγοντες που αφορούν στις ΕΔ.
– Να αποκτήσουν τοπική αεροπορική υπεροχή (ή/και κυριαρχία). Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των ΤΕΔ ήταν [1] η “επένδυση” στον αεροπορικό κλάδο, καθώς αυτές ακολουθούσαν το δόγμα των αμερικανικών ΕΔ, όπως αυτό είχε ήδη αναπτυχθεί ήδη από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το οποίο έδινε και δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στο αεροπορικό σκέλος και στις σχετικές επιχειρήσεις που αυτό μπορεί να εκτελέσει.
Οι ΤΕΔ έχουν έναν αριθμό συστημάτων, ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν επαρκώς τις σχετικές επιχειρήσεις. Ενδεικτικά αναφέρονται τα Α/Φ εναέριου ανεφοδιασμού KC-135R Air-to-Air Refuelling, τα αεροσκάφη ΑΣΕΠΕ Ε-7Τ MESA, η ομοιογένεια του στόλου (οικονομίες κλίμακας, ευκολία συντήρησης, κλπ.), ο εξοπλισμός τους με “έξυπνα” πυρομαχικά (πολλά εκ των οποίων είναι εγχώρια κατασκευασμένα ή/και ανεπτυγμένα), κλπ. Εδώ θα πρέπει να σημειωθούν τα παρακάτω όσον αφορά στη χρήση των UAV:
1. Τα UAV μπορούν να περιπολούν σε μια αρκετά μεγάλη περιοχή, για ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία UAV των ΤΕΔ εγγυάται ότι τα UAV θα παραμένουν στις περιοχές ενδιαφέροντος για όσο χρειαστεί.
2. Τα εξοπλισμένα UAV που διαθέτουν οι ΤΕΔ, μπορούν να αναλάβουν ένα μεγάλο αριθμό από τις σχετικές αποστολές προσβολής στόχων εδάφους, αλλά και να εκτελέσουν τις εξαιρετικά επικίνδυνες από αυτές (π.χ. SEAD/DEAD – Suppression/Destruction of Enemy Air Defense), αποδεσμεύοντας με αυτό τον τρόπο πόρους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφορετικά.
– Να επικρατήσουν σε μια “Μονομαχία” Πυροβολικού. Ένα ακόμα πεδίο που οι ΤΕΔ θα προσπαθήσουν να επικρατήσουν είναι αυτό του Πυροβολικού. Θα προσπαθήσουν λοιπόν, τόσο όπου δεν είναι εφικτό να επικρατήσουν στον αέρα, όσο και συμπληρωματικά των αεροπορικών επιχειρήσεων, να οδηγήσουν το ελληνικό ΠΒ μάχης σε μια τακτική “μονομαχίας” ελπίζοντας ότι εκμεταλλευόμενοι το μεγάλο αριθμό τόσο συστημάτων βαλλιστικών πυραύλων, όσο και πυροβόλων με βεληνεκές 40+ χλμ., τα οποία υποστηρίζονται από πληθώρα UAV (βλπ. Παραπάνω), συστημάτων ραντάρ, και C2.
Εφόσον οι ανωτέρω αποστολές υλοποιηθούν με επιτυχία (σημειώνεται εδώ ότι αυτές θεωρούνται ως οι κύριες αποστολές, οι οποίες δεν αποκλείουν τη συνδυαστική χρήση μονάδων ειδικών δυνάμεων – όπως τα Bordo Berelliler – ή τις αντίστοιχες ναυτικές επιχειρήσεις), τότε τα λοιπά όπλα και κλάδοι θα αναλάβουν δράση ώστε να ολοκληρώσουν την κατάληψη του χώρου ενδιαφέροντος [2].
Ο δεύτερος τρόπος αφορά στην εξέλιξη μιας “υβριδικού τύπου” επιχείρησης. Σημειώνεται ότι οι επιχειρήσεις στον κυβερνοχώρο αποτελούν πλέον το 5ο πεδίο μιας ολότητας επιχειρήσεων (all-domain operations) και θα πρέπει να εξετάζονται συνδυαστικά. Με τον όρο λοιπόν “υβριδικού τύπου” θεωρούμε μια επιχείρηση η οποία θα προσπαθήσει να αποπροσανατολίσει και να “καθησυχάσει” τον αμυνόμενο ως προς τους κύριους και πραγματικούς στόχους της.
Υπό αυτό το πρίσμα οι ΤΕΔ μπορούν (όπως προσπάθησαν να κάνουν ήδη το Μάρτιο του 2020) να χρησιμοποιήσουν μια μεγάλη μάζα μεταναστών όπου εξτρεμιστικά στοιχεία (π.χ. στρατολογημένοι Σύριοι μισθοφόροι) θα έχουν ενσωματωθεί και θα διαθέτουν πρόσβαση σε οπλισμό.
Ένα ενδεικτικό σενάριο θα μπορούσε να ήταν η “απόβαση” χιλιάδων ανθρώπων σε κάποια από τις μικρονήσους, όπου ένας αριθμός μισθοφόρων και στελεχών ειδικών δυνάμεων θα εκτελούσε συγκεκριμένες αποστολές (όπως καταστροφή κρίσιμων υποδομών, αποκλεισμό οδών, λήψη ομήρων – φανταστείτε μια ομάδα εξτρεμιστών να καταλάβει ένα σχολείο ή ένα νηπιαγωγείο κάπου, απαιτώντας τον αφοπλισμό και την παράδοση των στρατιωτικών τμημάτων – δολοφονίες, διασπορά ψευδών ειδήσεων, κ.λπ.).
Επιπρόσθετες ενέργειες, όπως κυβερνοεπιθέσεις (ή και επιθέσεις ηλεκτρονικού πολέμου) στα δίκτυα επικοινωνιών ώστε να μην είναι δυνατή η έγκαιρη ενημέρωση, η αεραπόβαση βαρύτερου οπλισμού και προσωπικού, κ.λπ., δύναται να εκτελεστούν σε σύντομο χρονικό διάστημα, ώστε να ολοκληρωθεί η κατάληψη του εδάφους.
Σημειώνεται αντί επιλόγου, ότι τόσο η υπερεκτίμηση όσο και η υποεκτίμηση του αντιπάλου είναι δύο παράγοντες οι οποίοι οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή. Η προσπάθεια οραματισμού μιας μελλοντικής σύρραξης είναι βασική προϋπόθεση για την κατάλληλη προετοιμασία, όχι όμως και για την αντιμετώπισή της.
Εδώ υπεισέρχονται άλλοι παράγοντες, όπως είναι η εμπειρία, η εκπαίδευση, η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα, ειδικά σε χαοτικά και ταχέως εξελισσόμενα περιβάλλοντα. Κρίσιμα στοιχεία για την επιτυχία είναι η αποκόλληση από δογματισμούς και θέσφατα, και η καλλιέργεια κριτικής ικανότητας και αξιολόγησης.
Σημειώσεις:
[1] Η χρησιμοποίηση παρελθόντα χρόνου έχει εξαιρετική σημασία εδώ, καθώς μετά το αποτυχημένο (ή επιτυχημένο) πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, το καθεστώς στράφηκε με μανία κατά του αεροπορικού όπλου. Κρίσιμοι πολλαπλασιαστές ισχύος στη μορφή εξαιρετικά έμπειρων πιλότων και επιτελών “εξαφανίστηκαν” κυριολεκτικά μέσα σε μια νύχτα, αποστερώντας από το γενικότερο σύστημα κρίσιμες λειτουργίες. Επιπρόσθετα με την “ιδιαίτερη” πολιτική του, ο Recep Tayyip Erdoğan κατάφερε να στερήσει την Τ/ΠΑ και από υλικό (όπως τα F-35A Lighting II αλλά και την απρόσκοπτη πρόσβαση σε κρίσιμα ανταλλακτικά για τον στόλο των F-16C/D Fighting Falcon που διαθέτει).
[2] Όπως έχουν δείξει όλες οι συρράξεις (ανεξαρτήτως εμπλεκόμενων δυνάμεων και εφαρμογής τεχνολογίας αιχμής) ο μόνος παράγοντας που επιβεβαιώνει την κατάληψη μιας περιοχής/εδάφους είναι ο πεζός στρατιώτης. Αυτός είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους η παράβλεψη θεμάτων οπλισμού, εξοπλισμού και εκπαίδευσης των στρατιωτών είναι κρίσιμος παράγοντας αποτυχίας, τέτοιος που καμία άλλη δύναμη ή τεχνολογία δεν μπορεί να καλύψει.
Από: defence-point.gr - Γράφει ο Σώζων Λεβεντόπουλος
Παρατηρούμε λοιπόν ότι το θέατρο επιχειρήσεων το οποίο θα κληθούν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) να επιχειρήσουν, θα εκτείνεται από το Ορμένιο, μέχρι την Κύπρο, μια απόσταση άνω των 1.400 χλμ., ενώ τα σύγχρονα όπλα επεκτείνουν το βάθος των επιχειρήσεων σε όλη την ελληνική επικράτεια (άρα λοιπόν δεν υπάρχει περιοχή που να μην μπορεί να προσβληθεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο). Πέραν των παραπάνω, το “Αμυντικό Δόγμα” που έχει υιοθετήσει η χώρα μας έχει δώσει στον αντίπαλο, την ευελιξία να επιλέξει εκείνος το πότε και το πού θα εκδηλώσει την όποια επίθεσή του.
Έχοντας όλα αυτά υπόψη, θα γίνει μια προσπάθεια να σκιαγραφηθεί ο τρόπος (ή οι τρόποι) με τον οποίο οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΤΕΔ) θα μπορούσαν να εκδηλώσουν μια επίθεση ενάντια στη χώρα μας. Ο πρώτος τρόπος αφορά σε μια καθόλα συμβατική επιχείρηση, ενώ ο δεύτερος αφορά σε μια υβριδικού τύπου επιχείρηση. Τόσο ο πρώτος όσο και ο δεύτερος τρόπος έχουν ένα κοινό αποτέλεσμα, την κατάληψη ελληνικού χώρου.
Ο πρώτος τρόπος που θα αναλυθεί είναι αυτός μιας συμβατικής επιχείρησης. Με την έννοια συμβατική, εννοούμε ότι θα χρησιμοποιηθούν συμβατικά όπλα, μέθοδοι και αποστολές. Υπό αυτό το πρίσμα εκτιμάται ότι οι ΤΕΔ θα προσπαθήσουν:
– Να αποκτήσουν πλήρη εικόνα περί της κατάστασης των ΕΔ. Αυτή η εικόνα μπορεί να αποκτηθεί από μια ποικιλία υλικών και άυλων μέσων, όπως Unmanned Aerial Vehicles (η Τουρκία θεωρείται από τις πρωτοπόρους χώρες όχι μόνο στην κατασκευή αλλά και στη χρήση, και υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις, ότι τα UAV έχουν ήδη ενσωματωθεί με επιτυχία στον κύκλο στοχοποίησης), από συστήματα Ηλεκτρονικού Πολέμου (οι ΤΕΔ έχουν μια μεγάλη ποικιλία από συστήματα ELINT – ELectronic INTelligence, SIGINT – SIGnal INTelligence, ESM – Electronic Support Measures, κ.λπ., τόσο εγχώρια ανεπτυγμένα, όσο και εισαγόμενα), από δορυφόρους κατόπτευσης (σημειώνεται ότι η Τουρκία έχει ήδη – μέσω του προγράμματος Göktürk – σε λειτουργία 2 σχετικούς δορυφόρους και ετοιμάζει έναν τρίτο), από πολλαπλά συστήματα Ε/Ο (Electro-Optical) και αντίστοιχα ραντάρ, καθώς και από επιχειρήσεις κυβερνοπολέμου (εδώ συμπεριλαμβάνονται και οι σχετικές επιχειρήσεις στα κοινωνικά δίκτυα), καθώς και με άλλους ποικίλους και ευφάνταστους τρόπους. Η λήψη αυτών των πληροφοριών θα οδηγήσει τις ΤΕΔ στο να διαμορφώσουν μια πλήρη “εικόνα” για πολλούς ποιοτικούς και ποσοτικούς παράγοντες που αφορούν στις ΕΔ.
– Να αποκτήσουν τοπική αεροπορική υπεροχή (ή/και κυριαρχία). Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των ΤΕΔ ήταν [1] η “επένδυση” στον αεροπορικό κλάδο, καθώς αυτές ακολουθούσαν το δόγμα των αμερικανικών ΕΔ, όπως αυτό είχε ήδη αναπτυχθεί ήδη από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το οποίο έδινε και δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στο αεροπορικό σκέλος και στις σχετικές επιχειρήσεις που αυτό μπορεί να εκτελέσει.
Οι ΤΕΔ έχουν έναν αριθμό συστημάτων, ώστε να μπορούν να υποστηρίξουν επαρκώς τις σχετικές επιχειρήσεις. Ενδεικτικά αναφέρονται τα Α/Φ εναέριου ανεφοδιασμού KC-135R Air-to-Air Refuelling, τα αεροσκάφη ΑΣΕΠΕ Ε-7Τ MESA, η ομοιογένεια του στόλου (οικονομίες κλίμακας, ευκολία συντήρησης, κλπ.), ο εξοπλισμός τους με “έξυπνα” πυρομαχικά (πολλά εκ των οποίων είναι εγχώρια κατασκευασμένα ή/και ανεπτυγμένα), κλπ. Εδώ θα πρέπει να σημειωθούν τα παρακάτω όσον αφορά στη χρήση των UAV:
1. Τα UAV μπορούν να περιπολούν σε μια αρκετά μεγάλη περιοχή, για ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία UAV των ΤΕΔ εγγυάται ότι τα UAV θα παραμένουν στις περιοχές ενδιαφέροντος για όσο χρειαστεί.
2. Τα εξοπλισμένα UAV που διαθέτουν οι ΤΕΔ, μπορούν να αναλάβουν ένα μεγάλο αριθμό από τις σχετικές αποστολές προσβολής στόχων εδάφους, αλλά και να εκτελέσουν τις εξαιρετικά επικίνδυνες από αυτές (π.χ. SEAD/DEAD – Suppression/Destruction of Enemy Air Defense), αποδεσμεύοντας με αυτό τον τρόπο πόρους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφορετικά.
– Να επικρατήσουν σε μια “Μονομαχία” Πυροβολικού. Ένα ακόμα πεδίο που οι ΤΕΔ θα προσπαθήσουν να επικρατήσουν είναι αυτό του Πυροβολικού. Θα προσπαθήσουν λοιπόν, τόσο όπου δεν είναι εφικτό να επικρατήσουν στον αέρα, όσο και συμπληρωματικά των αεροπορικών επιχειρήσεων, να οδηγήσουν το ελληνικό ΠΒ μάχης σε μια τακτική “μονομαχίας” ελπίζοντας ότι εκμεταλλευόμενοι το μεγάλο αριθμό τόσο συστημάτων βαλλιστικών πυραύλων, όσο και πυροβόλων με βεληνεκές 40+ χλμ., τα οποία υποστηρίζονται από πληθώρα UAV (βλπ. Παραπάνω), συστημάτων ραντάρ, και C2.
Εφόσον οι ανωτέρω αποστολές υλοποιηθούν με επιτυχία (σημειώνεται εδώ ότι αυτές θεωρούνται ως οι κύριες αποστολές, οι οποίες δεν αποκλείουν τη συνδυαστική χρήση μονάδων ειδικών δυνάμεων – όπως τα Bordo Berelliler – ή τις αντίστοιχες ναυτικές επιχειρήσεις), τότε τα λοιπά όπλα και κλάδοι θα αναλάβουν δράση ώστε να ολοκληρώσουν την κατάληψη του χώρου ενδιαφέροντος [2].
Ο δεύτερος τρόπος αφορά στην εξέλιξη μιας “υβριδικού τύπου” επιχείρησης. Σημειώνεται ότι οι επιχειρήσεις στον κυβερνοχώρο αποτελούν πλέον το 5ο πεδίο μιας ολότητας επιχειρήσεων (all-domain operations) και θα πρέπει να εξετάζονται συνδυαστικά. Με τον όρο λοιπόν “υβριδικού τύπου” θεωρούμε μια επιχείρηση η οποία θα προσπαθήσει να αποπροσανατολίσει και να “καθησυχάσει” τον αμυνόμενο ως προς τους κύριους και πραγματικούς στόχους της.
Υπό αυτό το πρίσμα οι ΤΕΔ μπορούν (όπως προσπάθησαν να κάνουν ήδη το Μάρτιο του 2020) να χρησιμοποιήσουν μια μεγάλη μάζα μεταναστών όπου εξτρεμιστικά στοιχεία (π.χ. στρατολογημένοι Σύριοι μισθοφόροι) θα έχουν ενσωματωθεί και θα διαθέτουν πρόσβαση σε οπλισμό.
Ένα ενδεικτικό σενάριο θα μπορούσε να ήταν η “απόβαση” χιλιάδων ανθρώπων σε κάποια από τις μικρονήσους, όπου ένας αριθμός μισθοφόρων και στελεχών ειδικών δυνάμεων θα εκτελούσε συγκεκριμένες αποστολές (όπως καταστροφή κρίσιμων υποδομών, αποκλεισμό οδών, λήψη ομήρων – φανταστείτε μια ομάδα εξτρεμιστών να καταλάβει ένα σχολείο ή ένα νηπιαγωγείο κάπου, απαιτώντας τον αφοπλισμό και την παράδοση των στρατιωτικών τμημάτων – δολοφονίες, διασπορά ψευδών ειδήσεων, κ.λπ.).
Επιπρόσθετες ενέργειες, όπως κυβερνοεπιθέσεις (ή και επιθέσεις ηλεκτρονικού πολέμου) στα δίκτυα επικοινωνιών ώστε να μην είναι δυνατή η έγκαιρη ενημέρωση, η αεραπόβαση βαρύτερου οπλισμού και προσωπικού, κ.λπ., δύναται να εκτελεστούν σε σύντομο χρονικό διάστημα, ώστε να ολοκληρωθεί η κατάληψη του εδάφους.
Σημειώνεται αντί επιλόγου, ότι τόσο η υπερεκτίμηση όσο και η υποεκτίμηση του αντιπάλου είναι δύο παράγοντες οι οποίοι οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή. Η προσπάθεια οραματισμού μιας μελλοντικής σύρραξης είναι βασική προϋπόθεση για την κατάλληλη προετοιμασία, όχι όμως και για την αντιμετώπισή της.
Εδώ υπεισέρχονται άλλοι παράγοντες, όπως είναι η εμπειρία, η εκπαίδευση, η ευελιξία και η προσαρμοστικότητα, ειδικά σε χαοτικά και ταχέως εξελισσόμενα περιβάλλοντα. Κρίσιμα στοιχεία για την επιτυχία είναι η αποκόλληση από δογματισμούς και θέσφατα, και η καλλιέργεια κριτικής ικανότητας και αξιολόγησης.
Σημειώσεις:
[1] Η χρησιμοποίηση παρελθόντα χρόνου έχει εξαιρετική σημασία εδώ, καθώς μετά το αποτυχημένο (ή επιτυχημένο) πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, το καθεστώς στράφηκε με μανία κατά του αεροπορικού όπλου. Κρίσιμοι πολλαπλασιαστές ισχύος στη μορφή εξαιρετικά έμπειρων πιλότων και επιτελών “εξαφανίστηκαν” κυριολεκτικά μέσα σε μια νύχτα, αποστερώντας από το γενικότερο σύστημα κρίσιμες λειτουργίες. Επιπρόσθετα με την “ιδιαίτερη” πολιτική του, ο Recep Tayyip Erdoğan κατάφερε να στερήσει την Τ/ΠΑ και από υλικό (όπως τα F-35A Lighting II αλλά και την απρόσκοπτη πρόσβαση σε κρίσιμα ανταλλακτικά για τον στόλο των F-16C/D Fighting Falcon που διαθέτει).
[2] Όπως έχουν δείξει όλες οι συρράξεις (ανεξαρτήτως εμπλεκόμενων δυνάμεων και εφαρμογής τεχνολογίας αιχμής) ο μόνος παράγοντας που επιβεβαιώνει την κατάληψη μιας περιοχής/εδάφους είναι ο πεζός στρατιώτης. Αυτός είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους η παράβλεψη θεμάτων οπλισμού, εξοπλισμού και εκπαίδευσης των στρατιωτών είναι κρίσιμος παράγοντας αποτυχίας, τέτοιος που καμία άλλη δύναμη ή τεχνολογία δεν μπορεί να καλύψει.