1. ΜΥΣΤΙΚΗ ΕΝΑΝΤΙ ΚΡΥΦΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ
Κάνουν όμως τεράστιο λάθος μπερδεύοντας την «Μυστική Διπλωματία» με την «Κρυφή Διπλωματία» η οποία εν πολλοίς γίνεται από ηγέτες κρυφά με δικά τους προσωπικά κανάλια εμπίστων, ακόμη και συγγενών, με «Back Channels».
ΜΥΣΤΙΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ: Έχει διαβαθμίσεις εμπιστευτικότητας (βαθμός απορρήτου) και σχετίζεται με την ανάγκη να διατηρηθεί μυστικό το περιεχόμενο των διαπραγματεύσεων , έως ότου επιτευχθούν συμφωνίες, οπότε μετά θα πρέπει να δημοσιοποιηθούν, είναι θεμιτή αφού εντάσσεται στην στρατηγική του κράτους, είναι θεσμικά εγκεκριμένη και ενασκείται ώστε να επιδιώκει τους στόχους που θεσμικά έχουν τεθεί (απόρρητα είτε εμπιστευτικά). Γι’ αυτό και μπορεί να ελεγχθεί θεσμικά για την συνέπειά της και για τα αποτελέσματά της σε μία Δημοκρατία, από τα αρμόδια δημοκρατικά όργανα ελέγχου, ανάλογα με τον βαθμό εμπιστευτικότητας που έχει καθορισθεί.
ΚΡΥΦΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ: Σχετίζεται με την προσπάθεια ενός ηγέτη ή εκτελεστικού λειτουργού, με μία μικρή προσωποπαγή ομάδα έμπιστων συμβούλων/προσώπων ή και συγγενών ακόμη (Back Channels), να κρατήσει απόλυτα κρυφές τις ενέργειές/διαπραγματεύσεις του επ’ αόριστο, χωρίς να υπάρχει θεσμική έγκριση τους, χωρίς να υπηρετούν οπωσδήποτε συγκεκριμένους και θεσμικά εγκεκριμένους στόχους, όπως έχουν προκύψει από την δημοκρατική λειτουργία του κράτους. Στην ουσία καταλήγει να προωθεί απολύτως αδιαφανώς προσωπικές επιλογές και έξω από κάθε δυνατότητα δημοσίου ελέγχου.
2. ΚΡΥΦΑ ΚΑΝΑΛΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗΣ (Back Channels)
Η κρυφή διπλωματία μέσω προσωπικών καναλιών (Back Channels), επιτρέπει στους συμμετέχοντες να επικοινωνούν με άλλους δρώντες με τους οποίους δεν είναι διατεθειμένοι να μιλήσουν ανοιχτά. Το Back Channel μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί από ηγέτες είτε κυβερνητικά στελέχη για να ξεφύγουν από την επίβλεψη και τον Δημοκρατικό έλεγχο αφού επιδιώκουν να επιτύχουν χωρίς να εκτίθενται, μη θεσμικά εγκεκριμένους, και ακόμη χειρότερα μη ορθολογικούς στόχους.
Ας εξετάσουμε τα θεσμικά, ουσιαστικά / πρακτικά και ηθικά διλήμματα που εγείρονται από την κρυφή διαδικασία του προσωπικού καναλιού (back channel).
Σημαντικό είναι να καταλάβουμε ότι το πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί ένα προσωπικό κρυφό κανάλι - back channel είναι η βασική μεταβλητή του ζητήματος.
Η «διπλωματία του κρυφού καναλιού (Back Channel)» χρησιμοποιείται συνήθως όταν οι δρώντες δεν έχουν σχέσεις ή έχουν ζητήματα για τα οποία δεν μπορούν να διαπραγματευτούν ανοιχτά.
Και φυσικά πολλά ερωτήματα εγείρονται για την κρυφή διπλωματία μέσω back-channel. Για παράδειγμα, σε ποιο βαθμό η προσωποπαγής μικρή ομάδα, η οποία επηρεάζεται καθοριστικά και από την προσωπική ισχύ του επικεφαλής, λαμβάνει υπ’ όψη τις εγκεκριμένες θεσμικά θέσεις και τις διαφορετικές απόψεις ώστε να υπάρξει σύνθεση και εξισορρόπηση και εάν δεν κυριαρχεί αυτό που ονομάζεται «ομαδική σκέψη (group thinking) » μεταξύ του μικρού αριθμού ατόμων που εμπλέκονται.
3. ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΚΡΥΦΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ
Στις αρχές του 1918, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Woodrow Wilson ανακοίνωσε τα δεκατέσσερα σημεία του στο ραδιόφωνο, ως "Διάγγελμα των 14 σημείων", το οποίο εισήγαγε νέες αρχές σε διεθνές επίπεδο για την μεταπολεμική ειρήνη και άλλαξε τον κόσμο ολόκληρο.
Στο πρώτο σημείο δήλωσε ότι πρέπει να υπάρξουν «Ανοικτές- διαφανείς συμφωνίες ειρήνης, μετά τις οποίες δεν θα υπάρχουν ιδιωτικές-κρυφές διεθνείς αντιλήψεις οιουδήποτε είδους, αλλά η διπλωματία θα προχωρήσει πάντα ειλικρινά και υπό την δημόσια-κοινή θέαση».
Ο σκοπός που έβαλε σε πρώτη θέση την αντίθεσή του στην ιδιωτική-κρυφή διπλωματία ήταν η απόρριψη του μέχρι τότε επικρατούντος ευρωπαϊκού συστήματος κρυφής διπλωματίας και μυστικών συμμαχιών, που θεωρήθηκε ότι δημιούργησε έναν αλληλοσυνδεόμενο ιστό μυστικών δεσμεύσεων και εσφαλμένων κατανοήσεων, που οδήγησε σε τραγικούς λανθασμένους υπολογισμούς το καλοκαίρι του 1914 και σε ένα παγκόσμιο πόλεμο.
Πολλοί σήμερα υποστηρίζουν ότι το απόρρητο είναι απαραίτητο για τη διπλωματία.
Εκτός από τη δυσκολία εξερεύνησης των περιπλοκών των επίμαχων θεμάτων σε πλήρη δημόσια θέαση, υπάρχουν θέματα εμπιστοσύνης που τα κράτη μπορεί να μην επιθυμούν να μοιραστούν (π.χ. η ανάγκη να κρατηθούν οι στρατιωτικές και άλλες δυνατότητες μυστικές από πιθανούς αντιπάλους).
Το πραγματικό δίλημμα όμως είναι πόση μυστικότητα και τι είδους μυστικότητα, και πότε μια δουλική προσκόλληση στο απόρρητο και στο κρυφό μπορεί να γίνει αυτοκαταστροφική.
Υπάρχουν διάφοροι τύποι μυστικότητας, που εισάγονται για διαφορετικούς λόγους. Μερικοί έχουν αντιληφθεί τη διπλωματία ως πόλεμο με άλλα μέσα, στα οποία επιτρέπεται οποιοσδήποτε βαθμός και τύπος απορρήτου. Στην υπηρεσία του κράτους δηλαδή δεν είναι μόνο επιτρεπτό, αλλά μάλιστα μερικές φορές είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί το απόρρητο με τόσο επιθετικό και ανταγωνιστικό τρόπο, όπως απαιτείται για να κερδίσει μία χώρα πλεονέκτημα. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει σκόπιμα παραπλάνηση άλλων, αν και θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί σε αυτό.
Πολλοί διπλωμάτες υποστηρίζουν ότι αυτή η προσέγγιση είναι ακατάλληλη. Θα υποστήριζαν την ανάγκη μυστικότητας των οδηγιών προς έναν πρέσβη, καθώς και τις ειλικρινείς αναλύσεις που στέλνει ένας πρέσβης στην δική του κυβέρνηση.
Πέρα από το ζήτημα των διαφορετικών βαθμών μυστικότητας στη διπλωματία, υπάρχει ένα βαθύτερο επίπεδο ανάλυσης: το ζήτημα των διαφόρων ειδών μυστικότητας, για διαφορετικούς σκοπούς.
Υπάρχει η ανάγκη μυστικότητας κατά τη διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων, αλλά και κρυφές διαπραγματεύσεις και απόπειρες προώθησης μίας κρυφής ατζέντας πολιτικής, ευνοϊκής μόνο για την εξουσία.
Η πρώτη είναι αναγκαία για την ομαλή διεξαγωγή των διαπραγματεύσεων, αλλά η δεύτερη είναι μια μη δημοκρατική χρήση του απορρήτου, για την ανάληψη υποχρεώσεων που δεν προορίζονται να αποτελέσουν αντικείμενο δημόσιου ελέγχου ή εποπτείας.
Στην πράξη επίσης θα δούμε πολλές φορές να αξιοποιείται η θεσμική κατοχύρωση που δίνεται στους ηγέτες από την ανάγκη για μυστική διπλωματία, για να προωθήσουν τις δράσεις της κρυφής- ιδιωτικής προσωποπαγούς διπλωματίας με αδιαφανείς σκοπούς.
4. ΟΙ ΗΠΑ ΚΑΙ Η ΚΡΥΦΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ
Αυτό το είδαμε π.χ. στην υπόθεση« Ιράν – Contras »κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης του Ρέιγκαν στη δεκαετία του 1980, όπου μια μικρή ομάδα στον Λευκό Οίκο, με το πρόσχημα της μυστικής διπλωματίας για να επηρεάσει την απελευθέρωση Αμερικανών ομήρων στο Λίβανο, στη συνέχεια κρυφά χρησιμοποίησαν τα έσοδα από το εμπόριο όπλων με το Ιράν για να στηρίξουν τους αντάρτες της Νικαράγουας, την χρηματοδότηση των οποίων είχε διακόψει το Κογκρέσο.
Η διακυβέρνηση Τραμπ επίσης βρίθει από περιπτώσεις αδιαφανούς κρυφής διπλωματίας. Μία από τις πολλές διαμάχες που αφορούν τη διοίκηση του, ήταν για το εάν συζητήθηκαν μυστικές συμφωνίες με την Ρωσία κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Και όπως διαπιστώθηκε μέλη της οικογένειας του και ανώτεροι αξιωματούχοι της εκστρατείας του συναντήθηκαν κρυφά με Ρώσους αξιωματούχους, λειτουργώντας ως Back Channels.
Οι ΗΠΑ μάλιστα, επειδή έχουν πονέσει από την κρυφή διπλωματία πολλών προέδρων που ξεπερνάει τα όρια της διαβαθμισμένης μυστικής διπλωματίας, έχουν υιοθετήσει την παρακάτω διαδικασία ελέγχου:
Οι αξιωματούχοι από το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ (NSC) ενημερώνουν τον πρόεδρο πριν από μια κλήση με έναν ξένο ηγέτη. Στη συνέχεια, οι σύμβουλοι κάθονται στο Oval Office με τον πρόεδρο, ενώ αυτός μιλάει στο τηλέφωνο με τον ξένο ηγέτη. Τουλάχιστον δύο μέλη της NSC είναι πάντα παρόντα. Υπάρχουν επίσης αξιωματούχοι που κάθονται σε ένα ασφαλές δωμάτιο σε άλλο μέρος του Λευκού Οίκου, ακούγοντας το τηλέφωνο του προέδρου και σημειώνοντας. Οι σημειώσεις τους είναι γνωστές ως "μνημόνιο τηλεφωνικής συνομιλίας" (memcon).
Οι κλήσεις του προέδρου γράφονται επίσης σε υπολογιστές. Στη συνέχεια, οι υπεύθυνοι λήψης σημειώσεων συγκρίνουν τις εντυπώσεις τους με την καταγραφή της κλήσης. Οι σημειώσεις από τους υπαλλήλους και από τις μηχανογραφημένες μεταγραφές συνδυάζονται σε ένα έγγραφο.
Έτσι έγινε και η καταγγελία κατά του Τραμπ (στην περίπτωση της επικοινωνίας του με τον πρόεδρο της Ουκρανίας Zelensky), όταν ο Τραμπ προσπάθησε να κρατήσει κρυφό το τι είπαν στην συνδιάλεξη, εκμεταλλευόμενος την διαδικασία της μυστικής διπλωματίας προσφεύγοντας στην λύση των Back Channels, χρησιμοποιώντας συγγενείς του γι΄αυτό. Όμως, κάποιος από τους συμβούλους αντιλήφθηκε την προσπάθεια και την αποκάλυψε, με αποτέλεσμα τον μετέπειτα δημόσιο έλεγχο του Τραμπ.
5. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΡΥΦΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑΣ
Η προσφυγή σε κρυφή διπλωματία με Back Channels μπορεί να προκαλέσει σημαντικά προβλήματα όπως:
Οι κρυφές επαφές να συνεχίσουν να γίνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα, και να αποτελέσουν την προσφορότερη μέθοδο επικοινωνίας και διαπραγμάτευσης με την άλλη πλευρά, δεδομένης της ελευθερίας και της αμεσότητας που εμφανίζουν στην διαπραγμάτευση χωρίς θεσμικό δημοκρατικό έλεγχο.
Μπορεί τα μέρη να βρουν προσφορότερο να κάνουν κρυφές συναντήσεις σε διαφορετικούς τόπους, προκειμένου να κρύψουν την συχνότητα των επαφών και να αποφύγουν τις ενοχλητικές ερωτήσεις σχετικά με το αντικείμενο των επαφών τους.
Υπάρχει κίνδυνος να χρησιμοποιηθεί το Back Channel για να συμφωνηθεί το «τελικό αποτέλεσμα» στις διαπραγματεύσεις και μετά να επιβληθεί ως τελική επιλογή από τον ηγέτη, μη επεξεργασμένο πλήρως και ολοκληρωμένο στο σύνολο των λειτουργιών του κράτους και των εθνικών συμφερόντων.
Ο κίνδυνος γίνεται ακόμη μεγαλύτερος με την ατελή αυτή διαπραγμάτευση, αφού τα μέρη μπορεί να θεωρήσουν ότι δεν χρειάζεται να καταλήξουν σε επίσημες θεσμικά κατοχυρωμένες συμφωνίες, επειδή η διαπραγμάτευση είναι κρυφή, οπότε χάριν της πρόσκαιρης επιθυμίας για συνεννόηση σε προσωποπαγείς και καιροσκοπικούς στόχους, να αποφεύγουν να αντιμετωπίσουν τις βαθύτερες προκλήσεις που μπορεί να προκύψουν για το κράτος και τα εθνικά συμφέροντα.
Μερικές φορές η εγκαθίδρυση ενός Back Channel μπορεί να οδηγήσει και σε άλλα όμοια ακόμη, με παράλληλες και ασυντόνιστες διαδικασίες. Και τότε, επειδή κάποια στιγμή είναι δύσκολο να κρατηθούν όλα αυτά απόλυτα κρυφά, να αρχίσουν οι αποκαλύψεις και οι μεταθέσεις ευθυνών από τους συμμετέχοντες με καταστροφικά αποτελέσματα για τις εθνικές υποθέσεις (όπως μας δείχνει η υπόθεση Contras αλλά και Τραμπ με την καταιγίδα αποκαλύψεων που ακολούθησαν από την κρυφή διπλωματία).
Επίσης ακόμη και αν η κρυφή διπλωματία με Back Channels (που προβάλλεται από τους ηγέτες ως βέλτιστη λόγω της αμεσότητας σε προσωπικό επίπεδο επικοινωνίας μεταξύ τους και της αποφυγής «αχρείαστων» γραφειοκρατικών διαδικασιών και ελέγχων) καταλήξει σε κάποια διαπραγματευτικά αποτελέσματα, τα οποία θα δημοσιοποιηθούν προκειμένου να θεσμοθετηθούν, δεν μπορεί να αποφύγει στη συνέχεια μια ιδιαίτερα έντονη αντίδραση όσων θεσμικών και μη φορέων δεν συμμετείχαν, οι οποίοι θα αντιτίθενται σε πολλά σημεία της πρότασης και θα αντιταχθούν δημόσια πλέον, με κίνδυνο αποσταθεροποίησης της κυβέρνησης και καταστροφικές επιπτώσεις για την χώρα.
Και βέβαια προκύπτει το ερώτημα κατά πόσον η κρυφή διπλωματία με Back Channels μπορεί να είναι θεσμικά και δεοντολογικά ηθική.
Υπάρχουν πολλά ηθικά και πρακτικά ζητήματα που τίθενται από την κρυφή διπλωματία με Back Channels: Ένα που προαναφέραμε είναι ο κίνδυνος του «group thinking – της ομαδικής σκέψης», που δεν έχει επαρκείς πληροφορίες και δεν λαμβάνει υπ΄ όψη και δεν συνεκτιμά τις πολλές διαφορετικές επιλογές (καλύτερες πολλές φορές). Επιτρέπουν στους ηγέτες που πάσχουν από μεγαλομανία και αυταρχισμό να επιβάλλουν την άποψή τους, παρορμητικά πολλές φορές, με τρόπους που θα μπορούσαν να προκαλέσουν καταστροφή.
Η κρυφή διπλωματία επίσης έχει αυξημένο βαθμό εξάρτησης από «αδιαφάνεια, στρεβλώσεις, ψεύδη, και άρνηση» και δημιουργίας παράκεντρων εξουσίας.
6. ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
Αυτά είναι τα σημαντικά ζητήματα της μυστικής και της κρυφής διπλωματίας για τις σύγχρονες κοινοβουλευτικές δημοκρατίες. Το θεμέλιο των δημοκρατικών κοινωνιών είναι ότι διαμορφώνουν πολιτική, ιδίως σε θέματα που έχουν σημασία, μέσω έγκυρης συζήτησης που οδηγεί σε μια ανοιχτή και υπεύθυνη απόφαση των εκπροσώπων του λαού.
Το να επιτρέπεται σε μια μικρή ελίτ να αποφασίζει για σημαντικά θέματα βάσει των προτιμήσεών της, της προνομιακής πρόσβασης σε κρυφή πληροφόρηση και προσωποπαγείς διαβουλεύσεις είναι το αντίθετο της δημοκρατικής θεσμικής λειτουργίας.
Και πολύ σωστά ο Υπουργός Εξωτερικών κ. Δένδιας, τοποθετήθηκε επικριτικά στην Βουλή σχετικά με την κρυφή διπλωματία ερήμην του στο Βερολίνο, με “Back Channel” την κ. Σουρανή εκ μέρους του πρωθυπουργού.
Και δεν έφθανε αυτό, ο κ. Μητσοτάκης συμφώνησε πρόσφατα με τον Ερντογάν να υπάρχει μόνιμο Back Channel μεταξύ Καλίν και κ. Σουρανή (κ. Ελένης κατά τον κ. Ερντογάν), γεγονός που αποδυναμώνει κάθε άλλη θεσμική διαπραγματευτική δράση από το ΥΠΕΞ και άλλους θεσμικούς φορείς, με ορατούς τους περισσότερους κινδύνους από αυτούς που προαναφέρθηκαν.