Το ξεχασμένο Mini-Chernobyl: Το 1985, ένα ρωσικό υποβρύχιο εξερράγη στη θάλασσα

Ρόιτερς

Το 1985, ένα σοβιετικό υποβρύχιο που υποβλήθηκε σε μια λεπτή διαδικασία ανεφοδιασμού υπέστη ένα τρομερό ατύχημα που σκότωσε δέκα ναυτικούς. Το εν λόγω καύσιμο δεν ήταν ντίζελ, αλλά πυρηνικό, και η περιβαλλοντική καταστροφή που προέκυψε, μόλυνε την περιοχή με επικίνδυνη, διαρκή ακτινοβολία. Το συμβάν, το οποίο παρέμεινε μυστικό μέχρι την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, ήταν ένα από τα πολλά πυρηνικά ατυχήματα που υπέστη το Σοβιετικό Ναυτικό κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. 

Νationalinterest.org - Kyle Mizokami / Παρουσίαση Freepen.gr

Οι σχεδιαστές πυρηνικών πολέμων της Σοβιετικής Ένωσης αντιμετώπισαν μια δύσκολη στιγμή με στόχο τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν περικυκλώσει ουσιαστικά την τεράστια σοσιαλιστική χώρα με πυρηνικούς πυραύλους σε χώρες όπως η Τουρκία και η Ιαπωνία, το Δυτικό Ημισφαίριο δεν προσέφερε καταφύγιο σε αντίστοιχες σοβιετικές αναπτύξεις.

Μία λύση ήταν η πρώιμη ανάπτυξη πυρηνικών υποβρυχίων πυραύλων. Αυτά τα υποβρύχια, γνωστά ως κλάσεις Echo I και Echo II, ήταν εφοδιασμένα με έξι και οκτώ πυραύλους κρουζ P-5 "Pyatyorka", αντίστοιχα.  Το P-5 είχε κυκλικό σφάλμα πιθανότατα 1,86 μίλια, που σημαίνει ότι οι μισοί από τους πυραύλους που στοχεύουν σε έναν στόχο θα προσγειωθούν σε αυτήν την απόσταση, ενώ οι άλλοι μισοί θα προσγειώνονταν πιο μακριά.

Οι πύραυλοι αποθηκεύονταν σε μεγάλα οριζόντια σιλό κατά μήκος του καταστρώματος του υποβρυχίου. Προκειμένου να εκτοξευθεί ένας πύραυλος P-5, το υποβρύχιο έπρεπε να αναδυθεί και να ενεργοποιήσειένα ραντάρ παρακολούθησης, στη συνέχεια θα τροφοδοτούσε με πληροφορίες καθοδήγησης τον πύραυλο ενώ πετούσε σε μεγάλο υψόμετρο. Το σύστημα ήταν ατελές - ο σύνδεσμος εντολών ήταν ευάλωτος στο ηλεκτρονικό μπλοκάρισμα και το υποβρύχιο έπρεπε να παραμείνει στην επιφάνεια, αβοήθητο ενάντια σε περιπολικά αεροσκάφη και πλοία, έως ότου ο πύραυλος έφτανε στον στόχο. Τελικά, οι πύραυλοι P-5 αποσύρθηκαν και ο πύραυλος P-5 αντικαταστάθηκε με τον P-6, ένα παρόμοιο όπλο, με το δικό του ραντάρ που αναζητούσε αεροπλανοφόρα των ΗΠΑ για επίθεση.

Η εισαγωγή του P-6 έδωσε στο Echo II μια νέα περίοδο ζωής. Μέχρι το 1985, το υποβρύχιο K-431 ήταν ήδη είκοσι ετών αλλά ήταν τεχνικά χρήσιμο. Όπως όλα τα Echo IIs, το K-431 τροφοδοτείτο από δύο αντιδραστήρες υπό πίεση που οδηγούσαν τους ατμοστρόβιλους με συνολικά εξήντα χιλιάδες ιπποδύναμη. Όσο παλιά ήταν, η τροφοδοσία πυρηνικών καυσίμων του K-431 χρειάστηκε να αναπληρωθεί και στις αρχές Αυγούστου η διαδικασία είχε ξεκινήσει στις εγκαταστάσεις του Σοβιετικού Ναυτικού στον Κόλπο Chazhma.

Στις 10 Αυγούστου, το υποβρύχιο ήταν στη διαδικασία ανεφοδιασμού. Σύμφωνα με πληροφορίες, το καπάκι του αντιδραστήρα - γεμάτο με νέες ράβδους πυρηνικού καυσίμου - ανυψώθηκε ως μέρος της διαδικασίας. Τοποθετήθηκε μια ακτίνα πάνω από το καπάκι για να αποφευχθεί η ανύψωσή της σε υψηλότερο επίπεδο, αλλά ένας άστοχο χειρισμός προκάλεσε είχε ως αποτέλεσμα οι ράβδοι να ανυψωθούν πολύ ψηλά στον αέρα (επίσης μια τορπιλάκατος που πέρασε από δίπλα κούνησε το υποβρύχιο στο αγκυροβόλιο του, ανυψώνοντας περαιτέρω τις ράβδους). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο αντιδραστήρας να επιτύχει κρίσιμη μάζα, ακολουθούμενη από αλυσιδωτή αντίδραση και έκρηξη. 

Η έκρηξη ανατίναξε το καπάκι των 12 τόνων του αντιδραστήρα - και τις ράβδους καυσίμου - και έσπασε το κύτος πίεσης. Ο πυρήνας του αντιδραστήρα καταστράφηκε και οκτώ αξιωματικοί και δύο στρατεύσιμοι που στέκονταν κοντά σκοτώθηκαν αμέσως. Περισσότερα συντρίμμια και το ισότοπο Cobalt-60 ρίχθηκαν στη θάλασσα και στις κοντινές αποβάθρες.

Σύμφωνα με το Nuclear Risks, η σκηνή του ατυχήματος ήταν πολύ μολυσμένη με ραδιενέργεια. Η ακτινοβολία γάμμα δεν ήταν ιδιαίτερα κακή. Με ρυθμό έκθεσης πέντε millisieverts ανά ώρα, ισοδυναμούσε με τη λήψη αξονικής τομογραφίας στο στήθος κάθε ώρα. Ωστόσο, η έκρηξη απελευθέρωσε επίσης 259 petabecquerels ραδιενεργών σωματιδίων, συμπεριλαμβανομένων είκοσι εννέα gigabecquel ιωδίου-131, μια γνωστή αιτία καρκίνου. Αυτό σήμαινε πολύ άσχημα νέα για τα πληρώματα εκκαθάρισης έκτακτης ανάγκης, ειδικά για τους πυροσβέστες που έπρεπε να πλησιάσουν στο σημείο έκρηξης και στο κοντινό χωριό Shkotovo-22. Σαράντα εννέα μέλη του πληρώματος καθαρισμού εμφάνισαν συμπτώματα ασθένειας ακτινοβολίας, δέκα από αυτά εμφάνισαν οξέα συμπτώματα.

Ένα φωτεινό σημείο στο περιστατικό ήταν ότι περιλάμβανε τις νέες ράβδους καυσίμου και όχι τις παλαιές, και επομένως δεν υπήρχαν μεγάλες ποσότητες ιδιαίτερα επικίνδυνων ισοτόπων κατά τη λειτουργία της πυρηνικής εγκατάστασης, όπως το στρόντιο-90 και το καίσιο-137. Ενώ η περιοχή του κόλπου Chazhma φαίνεται να είναι μολυσμένη μέχρι σήμερα με ακτινοβολία, είναι άγνωστο πόσο είναι το αποτέλεσμα του συμβάντος K-431 και πόσο το αποτέλεσμα των πολλών πυρηνικών υποβρυχίων που ήταν παροπλισμένα και ξεχασμένα στην περιοχή.

Το περιστατικό K-431 ήταν ένα από τα πολλά που αφορούσαν σοβιετικούς υποβρύχιοι αντιδραστήρες. Δέκα σοβιετικά υποβρύχια υπέστησαν πυρηνικά ατυχήματα, και ένα άλλο, το Κ-11, υπέστη επίσης κρίση ανεφοδιασμού. Αντίθετα, ο πυρηνικός υποβρύχιος στόλος του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ υπέστη μηδενικά πυρηνικά ατυχήματα - όχι μόνο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου αλλά και μέχρι σήμερα. Το ποσοστό ατυχημάτων είναι ακόμη πιο ενοχλητικό όταν κάποιος θεωρεί ότι η απώλεια ενός υποβρυχίου ή πληρώματος από πυρηνικό ατύχημα θα μπορούσε να οδηγήσει ακούσια σε στρατιωτική κρίση μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας. Καθώς οι εντάσεις μεταξύ των δύο δυνάμεων αρχίζουν να φτάνουν στα επίπεδα του Ψυχρού Πολέμου, ατυχήματα όπως το περιστατικό K-431 είναι σημαντικές υπενθυμίσεις ότι τα γεγονότα μπορούν και θα συμβούν απειλώντας να οδηγήσουν σε καταστάσεις εκτός ελέγχου και για αυτό πρέπει οι ψύχραιμες φωνές πάντα να επικρατούν.