Τις τελευταίες ημέρες γίναμε μάρτυρες της “επέλασης” (εντός και εκτός εισαγωγικών) των Ταλιμπάν (ναι αυτών που ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης) σε όλη την επικράτεια του Αφγανιστάν, ή όπως γράφτηκε στους New York Times “The surrenders seem to be happening as fast as the Taliban can travel”. Το όνειρο για ένα “δημοκρατικό” Αφγανιστάν βασισμένο σε δυτικού τύπου αξίες έσβησε μέσα σε μερικές ημέρες, σε πολλές περιπτώσεις χωρίς καν να απαιτηθούν εχθροπραξίες.
Από: defence-point.gr - Γράφει ο ΣΩΖΩΝ Α. ΛΕΒΕΝΤΟΠΟΥΛΟΣ
Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κυβερνητικές δυνάμεις είτε έφευγαν χωρίς καν να δώσουν μάχη (καταπατώντας τον όποιο όρκο είχαν δώσει) ή – ακόμα χειρότερα – εισέρχονταν στις τάξεις των Ταλιμπάν, μαζί με τον εξοπλισμό και οπλισμό τους.
Αν και οι Αμερικανοί (κυρίως) είχαν ξοδέψει τεράστια ποσά (περίπου 83 δις δολάρια) για την εκπαίδευση και εξοπλισμό των κυβερνητικών δυνάμεων, οι τελευταίες απέτυχαν να δικαιολογήσουν το σκοπό της ύπαρξής τους. Εδώ θα πρέπει να γίνει μια διευκρίνηση.
Οι κυβερνητικές δυνάμεις ήταν μεν εξοπλισμένες με σύγχρονο εξοπλισμό, αλλά στερούνταν κρίσιμα στοιχεία, όπως δίκτυα συλλογής και επεξεργασίας πληροφοριών (ISTAR ), επαρκή αεροπορία , πυροβολικό ή άρματα μάχης.
Η συγκεκριμένη εξέλιξη μπορεί μόνο να θεωρηθεί ως ήττα, τόσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες (ΗΠΑ), όσο και για το ΝΑΤΟ, την ΕΕ και άλλες χώρες, ενώ κάποιες άλλες τρίβουν τα χέρια τους, και έχουν ξεκινήσει να σκέφτονται την επόμενη ημέρα (βλ. Τουρκία και όχι μόνο).
Λίγη Ιστορία…
Το σκηνικό όμως για την ήττα, είχε τεθεί πολλά χρόνια πριν, συγκεκριμένα τον Οκτώβριο του 2001, οπότε και οι ΗΠΑ επιτέθηκαν στο Αφγανιστάν, καθώς οι Ταλιμπάν αρνήθηκαν την απαίτηση των πρώτων για παράδοση του Οσάμα Μπιν Λάντεν, των οποίων θεωρούσαν ως κύριο υπεύθυνο για την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.
Στις 7 Οκτωβρίου 2001 οι ΗΠΑ επικεφαλής μιας δύναμης από πολλές χώρες ξεκίνησαν εναέριους βομβαρδισμούς εναντίων στόχων των Ταλιμπάν και της Al-Qaeda. Η συγκεκριμένες επιχειρήσεις έδωσαν τη δυνατότητα στις δυνάμεις Northern Alliance/Unified Front, με αρχηγούς τους πολέμαρχους Ustad Atta Mohammad Noor, Mohammad Daud Daud και άλλους να ξεκινήσουν επιχειρήσεις στο έδαφος του Αφγανιστάν και τελικά να εκδιώξουν τους Ταλιμπάν από την εξουσία.
Από εκεί και μετά άρχισαν τα προβλήματα, τα οποία οδήγησαν στην απόφαση των ΗΠΑ ότι η εμπλοκή τους στο Αφγανιστάν έπρεπε να τερματιστεί, και για αυτό ξεκίνησαν την δημιουργία Αφγανικών Ενόπλων Δυνάμεων με σκοπό την υποστήριξη της εκάστοτε νόμιμης κυβέρνησης. Κάθε ομοιότητα και πρόσωπα ή καταστάσεις (βλπ. Βιετνάμ) είναι απόλυτα συγκρίσιμη!
Δυο οι βασικοί παράγοντες
Υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία ή όχι μιας στρατιωτικής επιχείρησης, συμπεριλαμβανομένης και της τύχης. Δύο από αυτούς είναι που συνέβαλαν καθοριστικά στην αποτυχία όχι μόνο των ΗΠΑ, αλλά και του Δυτικού κόσμου γενικότερα. Αυτοί είναι:
– Exit Strategy ή καλύτερα “πότε λέμε ότι νικήσαμε”. Ένα σωστό παράδειγμα από τον Β’ ΠΠ έρχεται από την πλευρά των συμμάχων όταν ζήτησαν την “άνευ όρων παράδοση των δυνάμεων του Άξονα”. Από την άλλη ένα λανθασμένο παράδειγμα είναι η επιχείρηση Barbarossa,της οποίας ο τελικός στόχος ήταν η δημιουργία μιας γραμμής κάπου στα Ουράλια.
– Ποιο είναι το κέντρο βάρους (focal point) του αντιπάλου. Είναι η ηγεσία του, κάποιες πόλεις / βιομηχανικά κέντρα, έδαφος, στρατιωτικές δυνάμεις, ή κάτι άλλο; Αν ανατρέξουμε πάλι στην επιχείρηση Barbarossa διαπιστώνεται ότι υπήρξε αποτυχία στην εύρεση του κέντρου βάρους.
Πιο συγκεκριμένα, ο Χίτλερ θεωρούσε ότι καταστρέφοντας τον Κόκκινο Στρατό – Red Army/Кра́сная армия – που βρισκόταν ανεπτυγμένος στα σύνορα, μέσω ευρέων κυκλωτικών ελιγμών (Kesselschlacht) ήταν αρκετό για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ οι Στρατηγοί του, θεωρούσαν ότι δεν έπρεπε να επιτεθούν σε ευρύ μέτωπο, αλλά να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους με στόχο τη Μόσχα.
Κρίνοντας από το αποτέλεσμα, οι ΗΠΑ απέτυχαν να εκτιμήσουν σωστά τους δυο ανωτέρω παράγοντες, καίτοι είχαν τις τεχνολογικές και άλλες δυνατότητες που απαιτούνταν για να συλλέξουν τις απαραίτητες πληροφορίες προς υποστήριξή τους.
Μια από τις κύριες πηγές που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν είναι η ιστορία (η έκφραση “η ιστορία συνήθως επαναλαμβάνεται ως φάρσα” έχει απόλυτη εφαρμογή στη συγκεκριμένη περίπτωση). Αν κάποιος κοιτάξει την ιστορία της περιοχής, από τα αρχαία κιόλας χρόνια, θα διαπιστώσει ότι η περιοχή θεωρούταν ως “ανυπότακτη”.
Η απόστασή της από τα “κέντρα αποφάσεων” της τότε εποχής (Βαβυλώνα, Πέλλα, κλπ.) ήταν περιοριστικός παράγοντας στην επιβολή των αποφάσεων της κεντρικής εξουσίας. Επιπρόσθετα η περιοχή θεωρούταν ως “στα όρια του τότε γνωστού κόσμου ”…
Συνήθως χρησιμοποιούταν μάλλον ως χώρος που μπορούσε να “απορροφήσει” μια εχθρική ενέργεια από την Ανατολή, πριν φτάσει σε άλλες περιοχές. Αρκετούς αιώνες αργότερα οι Βρετανοί διαπίστωσαν με τον πλέον δραματικό τρόπο, ότι η περιοχή δεν θα δεχόταν εύκολα τη βρετανική κατοχή.
Τρία είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που κάνουν το Αφγανιστάν ιδιαίτερο.
Το πρώτο είναι το εδαφικό ανάγλυφο. Το Αφγανιστάν είναι μια εξαιρετικά ορεινή περιοχή, η οποία διακόπτεται από βαθιές κοιλάδες. Γενικά οι υποδομές μετακίνησης θεωρούνται βασικές και οι οδικές κυρίως αναπτύχθηκαν μετά την επέμβαση των ΗΠΑ.
Αυτό το γεγονός οδήγησε στις διάφορες εθνικές ομάδες να μην μπορούν να επικοινωνήσουν εύκολα και σαν αποτέλεσμα να συσπειρωθούν εντός της γεωγραφικής περιοχής τους, όπου συσπειρώθηκαν γύρω από οικογενειακούς δεσμούς, η οποία έλαβε κύριο ρόλο στην καθημερινότητα των Αφγανών, στη θέση μιας κεντρικής εξουσίας.
Η όλη κατάσταση προσομοιάζει με την Αρχαία Ελλάδα και τους λόγους που οδήγησαν στη δημιουργία των Κρατών-πόλεων, με μια βασική διαφορά: Στην περίπτωση της Αρχαίας Ελλάδας το θαλάσσιο περιβάλλον, το οποίο δεν υφίσταται στην περίπτωση του Αφγανιστάν, βοήθησε στη μείωση των σχετικών επιπτώσεων.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι ότι το Αφγανιστάν θεωρείται ως μια φτωχή χώρα. Η διαπίστωση αυτή είναι 100% λανθασμένη, καθώς οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για ορυκτό πλούτο που περιλαμβάνει, άνθρακα, χαλκό, ουράνιο, σπάνιες γαίες, χρυσό, φυσικό αέριο και πετρέλαιο, αξίας τουλάχιστον 1 τρις δολαρίων.
Από το 2011 ήδη η τότε αφγανική κυβέρνηση υπέγραψε συμβόλαιο με την China National Petroleum Corporation (CNPC) συμβόλαιο για την ανάπτυξη τριών πετρελαϊκών πεδίων κατά μήκος του ποταμού Amu Darya στο Βορρά.
Το θέμα είναι ότι μέχρι τις δραματικές εξελίξεις δεν υπήρξε κάποια σημαντική εξέλιξη στον συγκεκριμένο τομέα, και στη συντριπτική τους πλειοψηφία, τα σχετικά αποθέματα παραμένουν ανεκμετάλλευτα, με αποτέλεσμα η οικονομία του Αφγανιστάν να παραμείνει στάσιμη.
Αυτό είχε σαν συνέπεια να διατηρηθεί η παραδοσιακή αγροτική οικονομία (ειδικά με την παραγωγή οπίου, το οποίο τώρα έβρισκε το δρόμο του προς τις αγορές ευκολότερα, μέσω του οδικού δικτύου που είχαν φτιάξει οι ΗΠΑ) η οποία ήταν στα χέρια κυρίως των Ταλιμπάν.
Πέρα από αυτό η είσοδος πολλών Αφγανών στις ένοπλες δυνάμεις θεωρήθηκε όχι σαν μια συνειδητή επιλογή προς την υπηρεσία της πατρίδας (την οποία έτσι και αλλιώς δεν πολυ-καταλάβαιναν σαν έννοια), αλλά σαν βιοποριστική λύση.
Δεν είναι τυχαίο ότι αριθμός Αφγανών που υπηρετούσαν στις κυβερνητικές δυνάμεις “έφευγαν” (με τον οπλισμό και εξοπλισμό τους) κατά τους θερινούς μήνες για να εργαστούν στην “αγροτική παραγωγή”, και επέστρεφαν κατά τους χειμερινούς μήνες.
Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι ότι αν και δεν διαθέτει πρόσβαση στη θάλασσα, το Αφγανιστάν βρίσκεται σε μια κρίσιμη – γεωγραφικά – θέση. Μια γρήγορη ματιά στο χάρτη δείχνει ότι το Αφγανιστάν βρίσκεται σε κεντρική θέση, “ελέγχοντας” ουσιαστικά όλη την περιοχή. Ενδεικτικά αναφέρονται:
– Το Αφγανιστάν αποτελεί ουσιαστικά το “στρατηγικό βάθος” του Πακιστάν, το οποίο ποτέ δεν έπαψε να θεωρεί την Ινδία την κρισιμότερη απειλή για την υπόστασή του. Δεν είναι τυχαίο ότι το Πακιστάν έχει βοηθήσει με πολλούς και πολλαπλούς τρόπους – κυρίως – τους Ταλιμπάν, με τους οποίους τους συνδέουν και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις.
– Αποτελούσε το “μαλακό υπογάστριο” προς τις τότε ομώνυμες Σοβιετικές Επαρχίες των Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν, και κατ’ επέκταση προς τις βιομηχανικές περιοχές των Ουραλίων.
– Βρίσκεται δίπλα στο Ιράν με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
– Βρίσκεται πάνω στον νέο “δρόμο του μεταξιού”. Σημειώνεται ότι μέχρι στιγμής το Αφγανιστάν ήταν εκτός των προτεινόμενων διαδρομών (China Central Asia West Asia corridor) αν και αυτό μπορεί να αλλάξει στο άμεσο μέλλον.
Ένα επιπλέον σημείο “αστοχίας” ήταν η προσέγγιση που ακολουθήθηκε για την εγκατάσταση μιας “δυτικού-τύπου” κοινωνίας. Ο δυτικός κόσμος απολαμβάνει μια σχετική ευημερία και ανάπτυξη (παρά τα σχετικά προβλήματα ή λανθασμένες επιλογές).
Το γεγονός αυτό επέτρεψε στους κατοίκους, στις κυβερνήσεις αλλά και στις εκάστοτε ελίτ να μιλήσουν ανοιχτά και να εφαρμόσουν πολιτικές ισότητας, πολύ-πολιτισμικότητας, δημοκρατίας και κράτους δικαίου, και για πρώτη φορά να επικεντρωθούν στον άνθρωπο (άσχετα αν κάποιος θα μπορούσε να βάλει αστερίσκους σε αυτές τις διαπιστώσεις).
Η απομάκρυνσή μας όμως από τις τελευταίες συρράξεις (έχουν περάσει πάνω από 75 χρόνια από την έναρξη του Β’ ΠΠ, ενώ ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία δεν επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη συλλογική μνήμη. Όμως ο “δυτικός κόσμος” για να φτάσει σε αυτό το σημείο έπρεπε να περάσει από πολλές, αιματηρές και οδυνηρές καταστάσεις.
Μην ξεχνάμε ότι μέσα σε διάστημα μικρότερο των 30 ετών, η Ευρώπη έγινε πεδίο κάποιων από τις σκληρότερες μάχες και μάρτυρας ατελείωτου πόνου. Όταν λοιπόν εμείς μιλάμε για δημοκρατία, ξεχνάμε ότι η έννοια υπάρχει εδώ και 2500+ χρόνια, και ότι για να μπορέσει να εδραιωθεί έπρεπε να χυθούν ποτάμια αίματος διαμέσου των αιώνων.
Η δημοκρατία δεν είναι κάτι που αγοράζεις σε ένα πολυκατάστημα, και φυσικά δεν είναι κάτι που επιβάλεις σε κάποιον, ειδικά όταν το κάνεις υπό την απειλή όπλου!
Η αδυναμία (ή η μη θέληση) στις ΗΠΑ (και κατ’ επέκταση στις δυτικές κοινωνίες που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ενεπλάκησαν στο Αφγανιστάν) ήταν μια από τις κυριότερες παραμέτρους της αποτυχίας τους. Ο μετασχηματισμός σε ένα δημοκρατικό καθεστώς δεν γίνεται με την απειλή ένοπλης βίας, ούτε επιβάλλεται, ειδικά σε πληθυσμό ο οποίος δεν έχει καν ιδέα έστω και μιας φευγαλέας ιδέας του τι ακριβώς σημαίνει δημοκρατία.
Το αποτέλεσμα είναι λοιπόν ότι οι ΗΠΑ (σε πρώτη ανάγνωση, αλλά και όλοι οι υπόλοιποι) απέτυχαν (ή ποτέ δεν θέλησαν) να “διαβάσουν” τα σημάδια της καταιγίδας που ερχότανε. Έμειναν πίσω από την αδιαμφισβήτητη τεχνολογική υπεροχή τους, χωρίς να καταλάβουν ότι μπορεί να τους κερδίσει τις μάχες, αλλά όχι τον πόλεμο.
Το οποιοδήποτε ηθικό πλεονέκτημα και αν είχαν, ακόμα και ανάμεσα στις τάξεις των Αφγανών, χάθηκε μετά τις πρώτες εβδομάδες που παρέμεναν στο έδαφος του Αφγανιστάν, χωρίς κάποιος να τους το έχει ζητήσει (το αντίθετο μάλιστα). Επιπρόσθετα απέτυχαν να εξαλείψουν προβλήματα όπως η κακοδιαχείριση, η διαφθορά, κλπ., ενώ δεν κατάφεραν να αξιολογήσουν τη νοοτροπία και φιλοσοφία των Αφγανών.
Υπήρξαν περιπτώσεις όπου Αφγανοί φύλαρχοι κατηγορούσαν τον επικεφαλής της διπλανής φατρίας ότι ήταν Ταλιμπάν, απλά και μόνο για να κερδίσουν εδαφικά οφέλη. Πολύ σύντομα το φάντασμα του Βιετνάμ (αλλά και του Ιράκ ή της Λιβύης) άρχισε να πλανάται πάνω από τις επιχειρήσεις τους, απλά τους πήρε (πάλι) 20+ χρόνια για να αντιληφθούν το αδιέξοδο το οποίο είχαν δημιουργήσει, και για μια ακόμα φορά, εξεπλάγην από την ταχύτητα με την οποία κατέρρευσε το οικοδόμημα που είχαν φτιάξει.
Το γεγονός είναι ότι αν και οι ΗΠΑ (και οι λοιποί) φεύγουν (κυνηγημένοι θα ήταν λίγο ίσως) από το Αφγανιστάν, κάποιοι άλλοι έρχονται. Το Πακιστάν είναι από τις πρώτες χώρες που ξεκίνησε να αισθάνεται λίγο πιο ασφαλές καθώς έχει μια “φίλα προσκείμενη χώρα” στα νώτα του.
Η Ρωσία και η Κίνα (οι οποίες έχουν ήδη αποκαταστήσει διαύλους επικοινωνίας με τους Ταλιμπάν) επίσης διαβλέπουν ότι η τρέχουσα κατάσταση ευνοεί τους στρατηγικούς τους στόχους. Η Ρωσία δεν έχει κάτι να ανησυχεί καθώς οι Αμερικανοί δεν βρίσκονται πια εκεί, έχει κερδίσει ήδη σε διπλωματικό επίπεδο, ενώ μαζί με την Κίνα μπορούν να προσβλέπουν σε εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου.
Ειδικά για την Κίνα που είναι πρωτοπόρος σε νέες τεχνολογίες, η πρόσβαση σε “σπάνιες γαίες” είναι κρίσιμη για την υποστήριξη και ανάπτυξη της σχετικής βιομηχανίας, με τελικό στόχο τη διατήρηση της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας στον τομέα.
Επιπρόσθετα μπορεί ήδη να σκέφτεται μια εναλλακτική διαδρομή για τον West China Central Asia West Asia corridor, καθώς το μόνο που τους εμποδίζει είναι το Ιράν, και δεν αποκλείεται να “σπρώξουν” τους Αμερικανούς σε κάποιας μορφής στρατιωτική επιχείρηση εναντίον του, ώστε να κερδίσουν κεκαλυμμένα την πολυπόθητη διαδρομή.
Μην ξεχνάμε ότι η Συρία είναι στα χέρια των Ρώσων, το Β. Ιράκ δεν αποτελεί ιδιαίτερο πρόβλημα, ενώ τώρα και το Αφγανιστάν – φαίνεται – ότι είναι φίλα προσκείμενο. Φυσικά δεν αποκλείεται να δούμε έναν νέο εμφύλιο, υποκινούμενο αυτή τη φορά από τους Ρώσους (ή/και τους Κινέζους) αν οι Ταλιμπάν επιλέξουν το δρόμο της σύγκρουσης.
Κλείνοντας θα χρησιμοποιήσω τα λόγια του κωμικού Robin Williams, ο οποίος – σε ανύποπτο χρόνο – σε μια από τις παραστάσεις του ανέφερε τον παρακάτω διάλογο σχετικά με τους αρχικούς βομβαρδισμούς που είχαν διαταχθεί από τον George W. Bush: “And he (σ.σ.: ο George W. Bush) kept bombing the Afghani back to the stone age, cause they will go “Upgrade – Fun!”
Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κυβερνητικές δυνάμεις είτε έφευγαν χωρίς καν να δώσουν μάχη (καταπατώντας τον όποιο όρκο είχαν δώσει) ή – ακόμα χειρότερα – εισέρχονταν στις τάξεις των Ταλιμπάν, μαζί με τον εξοπλισμό και οπλισμό τους.
Αν και οι Αμερικανοί (κυρίως) είχαν ξοδέψει τεράστια ποσά (περίπου 83 δις δολάρια) για την εκπαίδευση και εξοπλισμό των κυβερνητικών δυνάμεων, οι τελευταίες απέτυχαν να δικαιολογήσουν το σκοπό της ύπαρξής τους. Εδώ θα πρέπει να γίνει μια διευκρίνηση.
Οι κυβερνητικές δυνάμεις ήταν μεν εξοπλισμένες με σύγχρονο εξοπλισμό, αλλά στερούνταν κρίσιμα στοιχεία, όπως δίκτυα συλλογής και επεξεργασίας πληροφοριών (ISTAR ), επαρκή αεροπορία , πυροβολικό ή άρματα μάχης.
Η συγκεκριμένη εξέλιξη μπορεί μόνο να θεωρηθεί ως ήττα, τόσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες (ΗΠΑ), όσο και για το ΝΑΤΟ, την ΕΕ και άλλες χώρες, ενώ κάποιες άλλες τρίβουν τα χέρια τους, και έχουν ξεκινήσει να σκέφτονται την επόμενη ημέρα (βλ. Τουρκία και όχι μόνο).
Λίγη Ιστορία…
Το σκηνικό όμως για την ήττα, είχε τεθεί πολλά χρόνια πριν, συγκεκριμένα τον Οκτώβριο του 2001, οπότε και οι ΗΠΑ επιτέθηκαν στο Αφγανιστάν, καθώς οι Ταλιμπάν αρνήθηκαν την απαίτηση των πρώτων για παράδοση του Οσάμα Μπιν Λάντεν, των οποίων θεωρούσαν ως κύριο υπεύθυνο για την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001.
Στις 7 Οκτωβρίου 2001 οι ΗΠΑ επικεφαλής μιας δύναμης από πολλές χώρες ξεκίνησαν εναέριους βομβαρδισμούς εναντίων στόχων των Ταλιμπάν και της Al-Qaeda. Η συγκεκριμένες επιχειρήσεις έδωσαν τη δυνατότητα στις δυνάμεις Northern Alliance/Unified Front, με αρχηγούς τους πολέμαρχους Ustad Atta Mohammad Noor, Mohammad Daud Daud και άλλους να ξεκινήσουν επιχειρήσεις στο έδαφος του Αφγανιστάν και τελικά να εκδιώξουν τους Ταλιμπάν από την εξουσία.
Από εκεί και μετά άρχισαν τα προβλήματα, τα οποία οδήγησαν στην απόφαση των ΗΠΑ ότι η εμπλοκή τους στο Αφγανιστάν έπρεπε να τερματιστεί, και για αυτό ξεκίνησαν την δημιουργία Αφγανικών Ενόπλων Δυνάμεων με σκοπό την υποστήριξη της εκάστοτε νόμιμης κυβέρνησης. Κάθε ομοιότητα και πρόσωπα ή καταστάσεις (βλπ. Βιετνάμ) είναι απόλυτα συγκρίσιμη!
Δυο οι βασικοί παράγοντες
Υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχία ή όχι μιας στρατιωτικής επιχείρησης, συμπεριλαμβανομένης και της τύχης. Δύο από αυτούς είναι που συνέβαλαν καθοριστικά στην αποτυχία όχι μόνο των ΗΠΑ, αλλά και του Δυτικού κόσμου γενικότερα. Αυτοί είναι:
– Exit Strategy ή καλύτερα “πότε λέμε ότι νικήσαμε”. Ένα σωστό παράδειγμα από τον Β’ ΠΠ έρχεται από την πλευρά των συμμάχων όταν ζήτησαν την “άνευ όρων παράδοση των δυνάμεων του Άξονα”. Από την άλλη ένα λανθασμένο παράδειγμα είναι η επιχείρηση Barbarossa,της οποίας ο τελικός στόχος ήταν η δημιουργία μιας γραμμής κάπου στα Ουράλια.
– Ποιο είναι το κέντρο βάρους (focal point) του αντιπάλου. Είναι η ηγεσία του, κάποιες πόλεις / βιομηχανικά κέντρα, έδαφος, στρατιωτικές δυνάμεις, ή κάτι άλλο; Αν ανατρέξουμε πάλι στην επιχείρηση Barbarossa διαπιστώνεται ότι υπήρξε αποτυχία στην εύρεση του κέντρου βάρους.
Πιο συγκεκριμένα, ο Χίτλερ θεωρούσε ότι καταστρέφοντας τον Κόκκινο Στρατό – Red Army/Кра́сная армия – που βρισκόταν ανεπτυγμένος στα σύνορα, μέσω ευρέων κυκλωτικών ελιγμών (Kesselschlacht) ήταν αρκετό για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ οι Στρατηγοί του, θεωρούσαν ότι δεν έπρεπε να επιτεθούν σε ευρύ μέτωπο, αλλά να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους με στόχο τη Μόσχα.
Κρίνοντας από το αποτέλεσμα, οι ΗΠΑ απέτυχαν να εκτιμήσουν σωστά τους δυο ανωτέρω παράγοντες, καίτοι είχαν τις τεχνολογικές και άλλες δυνατότητες που απαιτούνταν για να συλλέξουν τις απαραίτητες πληροφορίες προς υποστήριξή τους.
Μια από τις κύριες πηγές που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν είναι η ιστορία (η έκφραση “η ιστορία συνήθως επαναλαμβάνεται ως φάρσα” έχει απόλυτη εφαρμογή στη συγκεκριμένη περίπτωση). Αν κάποιος κοιτάξει την ιστορία της περιοχής, από τα αρχαία κιόλας χρόνια, θα διαπιστώσει ότι η περιοχή θεωρούταν ως “ανυπότακτη”.
Η απόστασή της από τα “κέντρα αποφάσεων” της τότε εποχής (Βαβυλώνα, Πέλλα, κλπ.) ήταν περιοριστικός παράγοντας στην επιβολή των αποφάσεων της κεντρικής εξουσίας. Επιπρόσθετα η περιοχή θεωρούταν ως “στα όρια του τότε γνωστού κόσμου ”…
Συνήθως χρησιμοποιούταν μάλλον ως χώρος που μπορούσε να “απορροφήσει” μια εχθρική ενέργεια από την Ανατολή, πριν φτάσει σε άλλες περιοχές. Αρκετούς αιώνες αργότερα οι Βρετανοί διαπίστωσαν με τον πλέον δραματικό τρόπο, ότι η περιοχή δεν θα δεχόταν εύκολα τη βρετανική κατοχή.
Τρία είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που κάνουν το Αφγανιστάν ιδιαίτερο.
Το πρώτο είναι το εδαφικό ανάγλυφο. Το Αφγανιστάν είναι μια εξαιρετικά ορεινή περιοχή, η οποία διακόπτεται από βαθιές κοιλάδες. Γενικά οι υποδομές μετακίνησης θεωρούνται βασικές και οι οδικές κυρίως αναπτύχθηκαν μετά την επέμβαση των ΗΠΑ.
Αυτό το γεγονός οδήγησε στις διάφορες εθνικές ομάδες να μην μπορούν να επικοινωνήσουν εύκολα και σαν αποτέλεσμα να συσπειρωθούν εντός της γεωγραφικής περιοχής τους, όπου συσπειρώθηκαν γύρω από οικογενειακούς δεσμούς, η οποία έλαβε κύριο ρόλο στην καθημερινότητα των Αφγανών, στη θέση μιας κεντρικής εξουσίας.
Η όλη κατάσταση προσομοιάζει με την Αρχαία Ελλάδα και τους λόγους που οδήγησαν στη δημιουργία των Κρατών-πόλεων, με μια βασική διαφορά: Στην περίπτωση της Αρχαίας Ελλάδας το θαλάσσιο περιβάλλον, το οποίο δεν υφίσταται στην περίπτωση του Αφγανιστάν, βοήθησε στη μείωση των σχετικών επιπτώσεων.
Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι ότι το Αφγανιστάν θεωρείται ως μια φτωχή χώρα. Η διαπίστωση αυτή είναι 100% λανθασμένη, καθώς οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για ορυκτό πλούτο που περιλαμβάνει, άνθρακα, χαλκό, ουράνιο, σπάνιες γαίες, χρυσό, φυσικό αέριο και πετρέλαιο, αξίας τουλάχιστον 1 τρις δολαρίων.
Από το 2011 ήδη η τότε αφγανική κυβέρνηση υπέγραψε συμβόλαιο με την China National Petroleum Corporation (CNPC) συμβόλαιο για την ανάπτυξη τριών πετρελαϊκών πεδίων κατά μήκος του ποταμού Amu Darya στο Βορρά.
Το θέμα είναι ότι μέχρι τις δραματικές εξελίξεις δεν υπήρξε κάποια σημαντική εξέλιξη στον συγκεκριμένο τομέα, και στη συντριπτική τους πλειοψηφία, τα σχετικά αποθέματα παραμένουν ανεκμετάλλευτα, με αποτέλεσμα η οικονομία του Αφγανιστάν να παραμείνει στάσιμη.
Αυτό είχε σαν συνέπεια να διατηρηθεί η παραδοσιακή αγροτική οικονομία (ειδικά με την παραγωγή οπίου, το οποίο τώρα έβρισκε το δρόμο του προς τις αγορές ευκολότερα, μέσω του οδικού δικτύου που είχαν φτιάξει οι ΗΠΑ) η οποία ήταν στα χέρια κυρίως των Ταλιμπάν.
Πέρα από αυτό η είσοδος πολλών Αφγανών στις ένοπλες δυνάμεις θεωρήθηκε όχι σαν μια συνειδητή επιλογή προς την υπηρεσία της πατρίδας (την οποία έτσι και αλλιώς δεν πολυ-καταλάβαιναν σαν έννοια), αλλά σαν βιοποριστική λύση.
Δεν είναι τυχαίο ότι αριθμός Αφγανών που υπηρετούσαν στις κυβερνητικές δυνάμεις “έφευγαν” (με τον οπλισμό και εξοπλισμό τους) κατά τους θερινούς μήνες για να εργαστούν στην “αγροτική παραγωγή”, και επέστρεφαν κατά τους χειμερινούς μήνες.
Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι ότι αν και δεν διαθέτει πρόσβαση στη θάλασσα, το Αφγανιστάν βρίσκεται σε μια κρίσιμη – γεωγραφικά – θέση. Μια γρήγορη ματιά στο χάρτη δείχνει ότι το Αφγανιστάν βρίσκεται σε κεντρική θέση, “ελέγχοντας” ουσιαστικά όλη την περιοχή. Ενδεικτικά αναφέρονται:
– Το Αφγανιστάν αποτελεί ουσιαστικά το “στρατηγικό βάθος” του Πακιστάν, το οποίο ποτέ δεν έπαψε να θεωρεί την Ινδία την κρισιμότερη απειλή για την υπόστασή του. Δεν είναι τυχαίο ότι το Πακιστάν έχει βοηθήσει με πολλούς και πολλαπλούς τρόπους – κυρίως – τους Ταλιμπάν, με τους οποίους τους συνδέουν και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις.
– Αποτελούσε το “μαλακό υπογάστριο” προς τις τότε ομώνυμες Σοβιετικές Επαρχίες των Ουζμπεκιστάν και Τουρκμενιστάν, και κατ’ επέκταση προς τις βιομηχανικές περιοχές των Ουραλίων.
– Βρίσκεται δίπλα στο Ιράν με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
– Βρίσκεται πάνω στον νέο “δρόμο του μεταξιού”. Σημειώνεται ότι μέχρι στιγμής το Αφγανιστάν ήταν εκτός των προτεινόμενων διαδρομών (China Central Asia West Asia corridor) αν και αυτό μπορεί να αλλάξει στο άμεσο μέλλον.
Ένα επιπλέον σημείο “αστοχίας” ήταν η προσέγγιση που ακολουθήθηκε για την εγκατάσταση μιας “δυτικού-τύπου” κοινωνίας. Ο δυτικός κόσμος απολαμβάνει μια σχετική ευημερία και ανάπτυξη (παρά τα σχετικά προβλήματα ή λανθασμένες επιλογές).
Το γεγονός αυτό επέτρεψε στους κατοίκους, στις κυβερνήσεις αλλά και στις εκάστοτε ελίτ να μιλήσουν ανοιχτά και να εφαρμόσουν πολιτικές ισότητας, πολύ-πολιτισμικότητας, δημοκρατίας και κράτους δικαίου, και για πρώτη φορά να επικεντρωθούν στον άνθρωπο (άσχετα αν κάποιος θα μπορούσε να βάλει αστερίσκους σε αυτές τις διαπιστώσεις).
Η απομάκρυνσή μας όμως από τις τελευταίες συρράξεις (έχουν περάσει πάνω από 75 χρόνια από την έναρξη του Β’ ΠΠ, ενώ ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία δεν επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη συλλογική μνήμη. Όμως ο “δυτικός κόσμος” για να φτάσει σε αυτό το σημείο έπρεπε να περάσει από πολλές, αιματηρές και οδυνηρές καταστάσεις.
Μην ξεχνάμε ότι μέσα σε διάστημα μικρότερο των 30 ετών, η Ευρώπη έγινε πεδίο κάποιων από τις σκληρότερες μάχες και μάρτυρας ατελείωτου πόνου. Όταν λοιπόν εμείς μιλάμε για δημοκρατία, ξεχνάμε ότι η έννοια υπάρχει εδώ και 2500+ χρόνια, και ότι για να μπορέσει να εδραιωθεί έπρεπε να χυθούν ποτάμια αίματος διαμέσου των αιώνων.
Η δημοκρατία δεν είναι κάτι που αγοράζεις σε ένα πολυκατάστημα, και φυσικά δεν είναι κάτι που επιβάλεις σε κάποιον, ειδικά όταν το κάνεις υπό την απειλή όπλου!
Η αδυναμία (ή η μη θέληση) στις ΗΠΑ (και κατ’ επέκταση στις δυτικές κοινωνίες που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο ενεπλάκησαν στο Αφγανιστάν) ήταν μια από τις κυριότερες παραμέτρους της αποτυχίας τους. Ο μετασχηματισμός σε ένα δημοκρατικό καθεστώς δεν γίνεται με την απειλή ένοπλης βίας, ούτε επιβάλλεται, ειδικά σε πληθυσμό ο οποίος δεν έχει καν ιδέα έστω και μιας φευγαλέας ιδέας του τι ακριβώς σημαίνει δημοκρατία.
Το αποτέλεσμα είναι λοιπόν ότι οι ΗΠΑ (σε πρώτη ανάγνωση, αλλά και όλοι οι υπόλοιποι) απέτυχαν (ή ποτέ δεν θέλησαν) να “διαβάσουν” τα σημάδια της καταιγίδας που ερχότανε. Έμειναν πίσω από την αδιαμφισβήτητη τεχνολογική υπεροχή τους, χωρίς να καταλάβουν ότι μπορεί να τους κερδίσει τις μάχες, αλλά όχι τον πόλεμο.
Το οποιοδήποτε ηθικό πλεονέκτημα και αν είχαν, ακόμα και ανάμεσα στις τάξεις των Αφγανών, χάθηκε μετά τις πρώτες εβδομάδες που παρέμεναν στο έδαφος του Αφγανιστάν, χωρίς κάποιος να τους το έχει ζητήσει (το αντίθετο μάλιστα). Επιπρόσθετα απέτυχαν να εξαλείψουν προβλήματα όπως η κακοδιαχείριση, η διαφθορά, κλπ., ενώ δεν κατάφεραν να αξιολογήσουν τη νοοτροπία και φιλοσοφία των Αφγανών.
Υπήρξαν περιπτώσεις όπου Αφγανοί φύλαρχοι κατηγορούσαν τον επικεφαλής της διπλανής φατρίας ότι ήταν Ταλιμπάν, απλά και μόνο για να κερδίσουν εδαφικά οφέλη. Πολύ σύντομα το φάντασμα του Βιετνάμ (αλλά και του Ιράκ ή της Λιβύης) άρχισε να πλανάται πάνω από τις επιχειρήσεις τους, απλά τους πήρε (πάλι) 20+ χρόνια για να αντιληφθούν το αδιέξοδο το οποίο είχαν δημιουργήσει, και για μια ακόμα φορά, εξεπλάγην από την ταχύτητα με την οποία κατέρρευσε το οικοδόμημα που είχαν φτιάξει.
Το γεγονός είναι ότι αν και οι ΗΠΑ (και οι λοιποί) φεύγουν (κυνηγημένοι θα ήταν λίγο ίσως) από το Αφγανιστάν, κάποιοι άλλοι έρχονται. Το Πακιστάν είναι από τις πρώτες χώρες που ξεκίνησε να αισθάνεται λίγο πιο ασφαλές καθώς έχει μια “φίλα προσκείμενη χώρα” στα νώτα του.
Η Ρωσία και η Κίνα (οι οποίες έχουν ήδη αποκαταστήσει διαύλους επικοινωνίας με τους Ταλιμπάν) επίσης διαβλέπουν ότι η τρέχουσα κατάσταση ευνοεί τους στρατηγικούς τους στόχους. Η Ρωσία δεν έχει κάτι να ανησυχεί καθώς οι Αμερικανοί δεν βρίσκονται πια εκεί, έχει κερδίσει ήδη σε διπλωματικό επίπεδο, ενώ μαζί με την Κίνα μπορούν να προσβλέπουν σε εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου.
Ειδικά για την Κίνα που είναι πρωτοπόρος σε νέες τεχνολογίες, η πρόσβαση σε “σπάνιες γαίες” είναι κρίσιμη για την υποστήριξη και ανάπτυξη της σχετικής βιομηχανίας, με τελικό στόχο τη διατήρηση της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας στον τομέα.
Επιπρόσθετα μπορεί ήδη να σκέφτεται μια εναλλακτική διαδρομή για τον West China Central Asia West Asia corridor, καθώς το μόνο που τους εμποδίζει είναι το Ιράν, και δεν αποκλείεται να “σπρώξουν” τους Αμερικανούς σε κάποιας μορφής στρατιωτική επιχείρηση εναντίον του, ώστε να κερδίσουν κεκαλυμμένα την πολυπόθητη διαδρομή.
Μην ξεχνάμε ότι η Συρία είναι στα χέρια των Ρώσων, το Β. Ιράκ δεν αποτελεί ιδιαίτερο πρόβλημα, ενώ τώρα και το Αφγανιστάν – φαίνεται – ότι είναι φίλα προσκείμενο. Φυσικά δεν αποκλείεται να δούμε έναν νέο εμφύλιο, υποκινούμενο αυτή τη φορά από τους Ρώσους (ή/και τους Κινέζους) αν οι Ταλιμπάν επιλέξουν το δρόμο της σύγκρουσης.
Κλείνοντας θα χρησιμοποιήσω τα λόγια του κωμικού Robin Williams, ο οποίος – σε ανύποπτο χρόνο – σε μια από τις παραστάσεις του ανέφερε τον παρακάτω διάλογο σχετικά με τους αρχικούς βομβαρδισμούς που είχαν διαταχθεί από τον George W. Bush: “And he (σ.σ.: ο George W. Bush) kept bombing the Afghani back to the stone age, cause they will go “Upgrade – Fun!”