Περικλής Νεάρχου,
Πρέσβυς ε. τ.
Προέβη στη μεγάλη παραχώρηση της αποδοχής της περιφερειακής ομοσπονδίας, κατά τη συνάντησή του με τον Ντενκτάς, το 1977, με τη λεγόμενη Συμφωνία Κορυφής, αλλά έθεσε ως προϋπόθεση την εφαρμογή των λεγομένων τριών ελευθεριών: την ελεύθερη δηλαδή διακίνηση, την ελεύθερη εγκατάσταση και το δικαίωμα περιουσίας. Με την εφαρμογή των τριών αυτών αρχών, μετριαζόταν ο εδαφικός διαχωρισμός, διασφαλιζόταν η ενότητα του κράτους και κατοχυρώνονταν οι ελευθερίες και τα δικαιώματα των εκτοπισμένων. Εάν εφαρμόζονταν οι τρεις ελευθερίες, η Τουρκική πλευρά θα έπρεπε να μειώσει σημαντικά το κατεχόμενο έδαφος, ώστε να διατηρήσει την πλειοψηφία σ ' ένα μέρος από αυτό. Ασφαλώς, η Τουρκική πλευρά δεν είχε καμιά πρόθεση να τις εφαρμόσει. Υπέγραψε τη Συμφωνία Κορυφής για να εξασφαλίσει, ως θέμα αρχής, τον εδαφικό διαχωρισμό και είχε κατά νου να παρασπονδήσει, στη συνέχεια, σε ο, τι αφορούσε την εφαρμογή των τριών ελευθεριών, υπολογίζοντας ότι η Ελληνική πλευρά δεν θα οδηγούσε σε ναυάγιο τον διακοινοτικό διάλογο, αλλά θα υποχωρούσε και στο θέμα των τριών ελευθεριών.
Η Τουρκική πλευρά όμως γνώριζε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να προβεί σε μια τέτοια παραχώρηση ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, με τον οποίο είχε υπογράψει τη Συμφωνία Κορυφής. Το γνώριζε, όχι μόνο από την ιστορία και τους αγώνες του, αλλά και από τα μηνύματα που μερίμνησε να στείλει στον Κυπριακό λαό και την πολιτική που εξήγγειλε. Καθοριστικής σημασίας είναι από την άποψη αυτή η τελευταία ομιλία του από τον προμαχώνα των Ενετικών τειχών της Λευκωσίας, στην πλατεία Ελευθερίας, λίγους μήνες μετά την υπογραφή με τον Ντενκτάς της Συμφωνίας Κορυφής. Δυο είναι τα κύρια μηνύματα, που έστειλε με την ομιλία αυτή. Με το πρώτο, κάλεσε τον Κυπριακό λαό να είναι έτοιμος για μακροχρόνιο αγώνα, εάν χρειασθεί. Καμία σχέση με τη σημερινή σπουδή για δήθεν "λύση", χωρίς να υπάρχουν οι αναγκαίες προϋποθέσεις, με μόνιμο πρόσχημα το επιχείρημα ότι η διαρροή του χρόνου παγιώνει τα τετελεσμένα.
Ασφαλώς, η παρέλευση του χρόνου ενισχύει τα τετελεσμένα, αλλά δεν είναι λόγος για την αναγνώριση και τη νομιμοποίησή τους, εάν δεν προσφέρονται αποδεκτοί όροι συμβιβαστικής λύσεως. Με το δεύτερο μήνυμα, επέσυρε την προσοχή της Ελληνικής πλευράς στη διεξαγωγή των διακοινοτικών συνομιλιών. Δεν πρέπει, είπε, να διεξάγονται επί μακρόν και να διαιωνίζονται, γιατί υπάρχει κίνδυνος να αλλάξουν την εικόνα του Κυπριακού ως διεθνούς θέματος Τουρκικής εισβολής και κατοχής και να το παρουσιάζουν ως διακοινοτικό πρόβλημα. Οι διακοινοτικές συνομιλίες, υπεγράμμισε, πρέπει να διεξάγονται, όταν ενδείκνυνται, για σύντομο χρόνο, ικανό να δείξει αν έχει νόημα η διεξαγωγή τους και ενδεχόμενη μικρή παράτασή τους.
Ο άμεσος διάδοχός του Μακαρίου Σπύρος Κυπριανού παρέμεινε στη ίδια πολιτική. Η Προεδρία του τελευταίου συνέπεσε με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία στην Ελλάδα και την πολιτική της επανατοποθετήσεως του Κυπριακού ως θέματος εισβολής και κατοχής. Η εγκατάλειψη της πολιτικής Μακαρίου έγινε με την αποδοχή της διζωνικής ομοσπονδίας από τον Πρόεδρο Γιώργο Βασιλείου, υποστηριζόμενο από το ΑΚΕΛ, και με τη ψεύτικη σημαία ότι τη διζωνική ομοσπονδία την είχε δήθεν δεχθεί ο Μακάριος. Ο Μακάριος δεν δέχθηκε ποτέ τη διζωνική, όπως και ο Σπύρος Κυπριανού, γιατί ακριβώς εκτιμούσαν ότι η διζωνική παραπέμπει σε σύνορα και σε άλλο κράτος και αποκλείει εκ των πραγμάτων την εφαρμογή των τριών ελευθεριών. Ως αποτέλεσμα της αποδοχής της διζωνικής ομοσπονδίας, άρχισε ένας κατήφορος Ελληνικών υποχωρήσεων. Ουσιαστικά, ακυρώθηκαν οι Συμφωνίες Κορυφής Μακαρίου - Ντενκτάς, 1977, και Κυπριανού - Ντενκτάς, 1979, που αναφέρονταν σε διπεριφερειακή ομοσπονδία και στις τρεις ελευθερίες. Οι Ελληνικές υποχωρήσεις και η διαιώνιση των διακοινοτικών οδήγησαν, σταδιακά, στο σχέδιο Ανάν, στη σημερινή κατάσταση και στη μετατροπή του Κυπριακού σε διακοινοτικό πρόβλημα από πρόβλημα εισβολής και κατοχής.
Η παρουσίαση του Μακαρίου ως δήθεν σημαιοφόρου της διζωνικής ομοσπονδίας, συμβάδισε με μια γενικότερη πολιτική φθοράς και υπονομεύσεως του κύρους και της εικόνας του ως αγωνιστικού συμβόλου του Κυπριακού λαού. Χρησιμοποιήθηκαν και προεβλήθησαν για το σκοπό αυτό ετερόκλητες φωνές, από καταγγελίες ως δήθεν υπευθύνου για την Κυπριακή τραγωδία, γιατί δεν συνέπλευσε με τους Αμερικανούς, γιατί απέρριψε το σχέδιο Άτσεσον, που προέβλεπε δήθεν την Ένωση με την Ελλάδα, γιατί εναντιωνόταν συνεχώς στις Ελληνικές Κυβερνήσεις και γιατί, τέλος, δεν μπόρεσε να συνεννοηθεί με τον στρατηγό Γρίβα, που ανέλαβε εκστρατεία εναντίον του με την ΕΟΚΑ Β. Μια άλλη μορφή υπονομεύσεως ήταν η παραχάραξη και ο προσεταιρισμός της πολιτικής του, για λόγους πολιτικής καπηλείας και για τη συγκάλυψη των τραγικών υποχωρήσεων προς την Τουρκική πλευρά, με τον ισχυρισμό ότι αυτές ήταν δήθεν στο πλαίσιο της πολιτικής Μακαρίου. Έχει ιδιαίτερη σημασία γι' αυτό η περιφρούρηση του Μακαρίου ως συμβόλου αγώνα και σωστού προσανατολισμού, στις κρισιμότατες στιγμές που βρίσκεται η Κύπρος.
Δεν είναι σήμερα οι αντικειμενικές συνθήκες, που καθιστούν κρισιμότατη την κατάσταση στην Κύπρο. Με αντικειμενικούς όρους, η Κύπρος σήμερα, παρά την κατοχή μέρους του εδάφους της, είναι σχετικά σε ισχυρή θέση, γιατί έχει ισχυρούς στρατηγικούς περιφερειακούς συμμάχους, γιατί έχει αλλάξει το στρατηγικό σκηνικό στην Ανατολική Μεσόγειο, κατά ευνοϊκό τρόπο για την Ελλάδα και την Κύπρο, γιατί η Κύπρος είναι χώρα - μέλος της ΕΕ, γεγονός που ενισχύει καθοριστικά τη διεθνή υπόσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το μεγάλο πρόβλημα της Κύπρου σήμερα είναι, δυστυχώς, η θλιβερή και απαράδεκτη κατάσταση στο εσωτερικό μέτωπο, με την πολιτική που υποστηρίζουν ιδιαίτερα οι ηγεσίες των δυο μεγάλων κομμάτων ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ. Πλειοδοτώντας για δήθεν "λύση", έφτασαν στο σημείο να ζητούν συνέχιση των διακοινοτικών συνομιλιών, ακόμη και μετά την απροκάλυπτη απόρριψη από την Τουρκική πλευρά οποιασδήποτε αναφοράς σε ομοσπονδία και προβολής αντ' αυτής της ιδέας των δυο κρατών. Τι σημαίνει αυτή η πολιτική; Αποδέχονται α "λύση" συνομοσπονδίας, την οποία θέλουν να παρουσιάσουν ως δήθεν ομοσπονδία, με τη βοήθεια της λεγόμενης εποικοδομητικής ασάφειας, όπως συμβουλεύουν οι Βρετανοί;
Η αυτοκαταστροφική αυτή πολιτική πρέπει επειγόντως να αντικατασταθεί από μια άλλη πολιτική και στρατηγική, που να ανταποκρίνεται στα σημερινά στρατηγικά δεδομένα. Δεν αποτελεί λύση η συνθηκολόγηση με τον Αττίλα και η αναγνώριση και νομιμοποίηση των τετελεσμένων γεγονότων, με παραλογισμούς για δήθεν "λύση" και αυταπάτες. Ο Κυπριακός λαός ας φέρει στη μνήμη του τα τελευταία λόγια του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου από τον προμαχώνα των Ενετικών τειχών, στην πλατεία Ελευθερίας, στη Λευκωσία: Ελληνικέ Κυπριακέ λαέ, μη παραγράψεις βωμούς και εστίες στη κατεχόμενη πατρίδα σου, όσα χρόνια και αν περάσουν. Μείνε αλύγιστος στη διεκδίκηση των απαράγραπτων δικαιωμάτων σου. Η φωνή του Μακαρίου, 44 χρόνια μετά το θάνατό του, παραμένει πάντα επίκαιρη και σύμβολο αγώνα.