 |
| photo: https://www.maxpixel.net/Economy-Economic-Crisis-Recession-Stock-Exchange-5124813 |
Του Βαγγέλη Χωραφά
Η κλιματική αλλαγή φέρνει στο προσκήνιο τον πράσινο κύκνο. Προς το παρόν, οι πράσινοι κύκνοι είναι σπάνιοι, όπως και οι μαύροι κύκνοι. Αλλά σε ότι αφορά το μέλλον υπάρχουν τρεις βεβαιότητες. Πρώτον, ότι θα πρέπει να αντιμετωπιστούν από σήμερα οι κλιματικοί κίνδυνοι. Δεύτερον, ότι μπορεί κάποιες κλιματικές καταστροφές να είναι σοβαρότερες από τις οικονομικές κρίσεις. Τρίτον, οι κλιματικοί κίνδυνοι μπορεί να δημιουργήσουν απρόβλεπτες πολιτικές, κοινωνικές και γεωπολιτικές εξελίξεις.
Ο μαύρος και ο πράσινος κύκνος συμβολίζουν το απροσδόκητο στην οικονομία και την κλιματική αλλαγή. Για το αν όμως ερμηνεύουν τις οικονομικές κρίσεις και τις κρίσεις που θα προκύψουν από την κλιματική αλλαγή δεν υπάρχει πλήρης συμφωνία. Γιατί υπάρχουν και αυτοί που πιστεύουν ότι οι οικονομικές κρίσεις και η κλιματική αλλαγή οφείλονται στις μετεξελίξεις του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος τις τελευταίες δεκαετίες και όχι σε τυχαία γεγονότα.
Στο κείμενο που ακολουθεί αναλύονται οι κατευθύνσεις της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για την αντιμετώπιση των πράσινων κύκνων.
Ο πράσινος κύκνος και η παγκόσμια οικονομία
Σπύρος Αξαρλής
Από το 2007 και μετά, έχει πληθύνει η παρουσία έγχρωμων κύκλων στις ερμηνείες για τις παγκόσμιες κρίσεις του καπιταλισμού. Η αρχή έγινε με τον «μαύρο κύκνο» του Nassim Nicholas Taleb, την έννοια του οποίου πολλοί χρησιμοποίησαν για να ερμηνεύσουν την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Αν και ο Taleb ήταν αυτός που έκανε διάσημη αυτή την έννοια, ο Καρλ Πόππερ ήταν αυτός που την πρωτοχρησιμοποίησε.
Για τους οπαδούς αυτής της άποψης, το κραχ του 2008 ήταν ένα τυπικό συμβάν «μαύρου κύκνου», στο βαθμό που θεωρήθηκε αδύνατον να συμβεί -όπως ένας «μαύρος κύκνος»- μέχρι τη στιγμή που συνέβη. Ο Taleb διατύπωσε τις απόψεις του πριν από το 2008 και δεν προέβλεψε την κρίση του 2008, αλλά θέλησε να υποστηρίξει ότι το μέλλον είναι απρόβλεπτο και «μαύροι κύκνοι» θα εξακολουθήσουν να εμφανίζονται, ενώ η πλειοψηφία θα είναι απροετοίμαστη για να τους αντιμετωπίσει.
Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών δημοσίευσε τον Ιανουάριο 2020 τη μελέτη «The Green Swan: Central banking and financial stability in the age of climate change» των Luiz Awazu Pereira de Silva, Patrick Bolton, Morgan Despres, Frederic Samana και Romain Swartzman.
Ο κλιματικός κίνδυνος αποτελεί μία σοβαρή απειλή για την παγκόσμια χρηματοπιστωτική σταθερότητα και μπορεί να πυροδοτήσει την επόμενη γενικευμένη χρηματοπιστωτική κρίση. Η ΤΔΔ θεωρεί ότι αν και χρειάζεται συλλογική δράση, οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να παίξουν έναν περισσότερο προενεργό ρόλο στην αντιμετώπιση του κλιματικού κινδύνου.
Η ΕΚΘΕΣΗ
Η συγκεκριμένη έκθεση επικεντρώνεται κυρίως στο ρόλο των κεντρικών τραπεζών σε ότι αφορά τη «διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας» την «εποχή της κλιματικής αλλαγής».
Η έκθεση θεωρεί την κλιματική αλλαγή ως παράγοντα που αναμφισβήτητα απειλεί τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τη σταθερότητα των τιμών και επομένως, εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο των υποχρεώσεων των κεντρικών τραπεζών. Για το λόγο αυτόν, η κλιματική αλλαγή θα πρέπει να συμπεριληφθεί στην παρακολούθηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και στην εποπτεία του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Η ΣΟΒΑΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ
Όπως προαναφέρθηκε, ο όρος «πράσινος κύκνος» βασίζεται στην έννοια του «μαύρου κύκνου» που αναπτύχθηκε από τον Nassim Nicholas Taleb. Τα γεγονότα που ονομάζονται «μαύρος κύκνος» έχουν τρία χαρακτηριστικά: α) είναι σπάνια και αναπάντεχα, β) οι επιδράσεις τους είναι ακραίες και γ) μπορεί να ερμηνευθούν μόνο μετά το γεγονός.
Αν και οι «πράσινοι κύκνοι» μοιράζονται κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά, η μελέτη της ΤΔΔ εξηγεί ότι διαφέρουν στα εξής. α) Υπάρχει βεβαιότητα για την ανάγκη αντιμετώπισης κλιματικών κινδύνων, λαμβανομένης υπόψιν και της αβεβαιότητας του χρόνου και της φύσης των επιδράσεων που θα προκύψουν. β) Οι κλιματικές καταστροφές είναι πιο σοβαρές από τις περισσότερες συστημικές χρηματοπιστωτικές κρίσεις, γιατί μπορεί να δημιουργήσουν «υπαρξιακούς κινδύνους για την ανθρωπότητα». γ) Οι κλιματικοί κίνδυνοι είναι πιο σύνθετοι από αυτούς που σχετίζονται με γεγονότα «μαύρων κύκνων», στο βαθμό που οι επιπτώσεις τους μπορεί να δημιουργήσουν απρόβλεπτες περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικές και γεωπολιτικές δυναμικές.
Βέβαια, η θεωρία του μαύρου κύκνου» υποστηρίζει ότι τα μελλοντικά χαρακτηριστικά του είναι άγνωστα. Η έκθεση της ΤΔΔ θεωρεί ότι γνωρίζει ποιο είναι το πρόβλημα του μέλλοντος -η κλιματική αλλαγή- και κάνει έκκληση για την αντιμετώπισή του. Η ιδέα ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί μία σοβαρή απειλή για την ανθρωπότητα, είναι τόσο γνωστή, που προσομοιάζει περισσότερο σε «λευκό», παρά σε «πράσινο κύκνο». Ακόμη και ο William Nordhaus, ο οποίος κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών για την εργασία του στην κλιματική αλλαγή, έχει υποστεί κριτική γιατί έχει υποτιμήσει τους κινδύνους της.
Η έκθεση της ΤΔΔ θεωρεί ότι ένας «πράσινος κύκνος» μπορεί να πυροδοτήσει την επόμενη γενικευμένη χρηματοπιστωτική κρίση. Χρησιμοποιεί το παράδειγμα της μετάβασης στην οικονομία των χαμηλών εκπομπών άνθρακα για να εδραιώσει την επιχειρηματολογία της. Αν η μετάβαση στην οικονομία των χαμηλών εκπομπών άνθρακα μετατρέψει τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων σε λανθάνοντα περιουσιακά στοιχεία, τότε είναι πιθανόν το ξέσπασμα μίας γενικευμένης χρηματοπιστωτικής κρίσης. Για να αποφευχθεί αυτό το ενδεχόμενο, η ΤΔΔ θεωρεί ότι οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να αναλάβουν την απαιτούμενη δράση.
Για να αποφευχθεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο και να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή, η πρώτη βέλτιστη λύση θα ήταν ένας φόρος Pigou στον άνθρακα. Στην περίπτωση του χειρότερου δυνατού σεναρίου, οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να λειτουργήσουν ως «κλιματικοί διασώστες της τελευταίας προσφυγής», παρεμβαίνοντας και αγοράζοντας περιουσιακά στοιχεία εντάσεως άνθρακα και/η περιουσιακά στοιχεία που έχουν πληγεί από φυσικά αίτια. Το ενδεχόμενο μίας «πράσινης ποσοτικής χαλάρωσης» από τις κεντρικές τράπεζες για να επιλυθούν σύνθετα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα που σχετίζονται με τη μετάβαση στην οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα, δεν πρέπει να αποκλειστεί.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΕΝΤΡΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ
Η έκθεση θεωρεί ότι οι παραδοσιακές αξιολογήσεις κινδύνου και τα υπάρχοντα οικονομικοπεριβαλλοντικά μοντέλα δεν μπορούν να προβλέψουν με ακρίβεια τους κινδύνους που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή. Χρειάζεται μία αλλαγή στον τρόπο σκέψης και η υιοθέτηση προωθημένων μοντέλων και μεθοδολογιών βασισμένων σε σενάρια, όπως αυτά που προτείνει η TCFD (Task Force on Climate-related Financial Disclosures). Η έκθεση θεωρεί ότι υπάρχει αναγκαιότητα για συμφωνία μεταξύ των κεντρικών τραπεζών, ότι αυτές οι αλλαγές είναι επιβεβλημένες.
Η έκθεση θεωρεί επίσης, ότι η ευθύνη για την αντιμετώπιση των «πράσινων κύκνων» δεν πρέπει να αφορά μόνο τις κεντρικές τράπεζες. Υποστηρίζει ότι η ενσωμάτωση των κινδύνων της κλιματικής αλλαγής στο ρυθμιστικό πλαίσιο της νομισματικής πολιτικής, δεν είναι ικανή από μόνη της να θωρακίσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα από τους «πράσινους κύκνους». Χρειάζεται συλλογική δράση με τη συμμετοχή των κυβερνήσεων, των ιδιωτικών φορέων και της κοινωνίας των πολιτών.
Η ΤΔΔ περισσότερο θεωρεί ότι οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να λαμβάνουν μία προενεργή στάση στο κάλεσμα για περιβαλλοντική δράση, συντονίζοντας δράσεις άλλων παραγόντων και «διαμορφώνοντας το πλαίσιο της συζήτησης».
ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ
Ήδη η Κριστίν Λαγκάρντ ανακοίνωσε ότι η ΕΚΤ συμφωνεί με τα συμπεράσματα της έκθεσης της ΤΔΔ. Αναμένεται ότι οι αλλαγές στη νομισματική πολιτική της ΕΚΤ που θα είναι έτοιμες μέσα στο 2020, θα παρουσιάσουν τη νέα αντίληψη της ΕΚΤ για την κλιματική αλλαγή που θα βασίζεται στην έκθεση της ΤΔΔ.
Από τον Δεκέμβριο 2019, η Λαγκάρντ έχει ταχθεί υπέρ μιας πιο ενεργού εμπλοκής της ΕΚΤ στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, όμως αρκετά μέλη του ΔΣ θεωρούν ότι αυτό είναι δουλειά των πολιτικών.
Το είχε πει πολλές φορές ο Μάριο Ντράγκι, το επαναλαμβάνει τώρα και η Κριστίν Λαγκάρντ με αφορμή τη συζήτηση για την κλιματική αλλαγή και το Green Deal. «Ουδείς μπορεί να ζητήσει από την ΕΚΤ να υποκαταστήσει εθνικές κυβερνήσεις και τις πολιτικές τους», επισημαίνει η νέα επικεφαλής της ΕΚΤ. «Ως πρώην επικεφαλής του ΔΝΤ δεν χρειάζεται να σας θυμίσω, ότι ένα από τα κύρια εργαλεία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι η σωστή τιμολόγηση της ενέργειας και του άνθρακα. Και αυτό δεν μπορεί να το αποφασίσει καμία κεντρική τράπεζα στον κόσμο».
Η έκθεση της ΤΔΔ μπορεί να δημιουργήσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο, στο βαθμό που ένας αριθμός μέτρων από αυτά που προτείνει για τις κεντρικές τράπεζες -όπως η επιβολή ενός φόρου Pigou στον άνθρακα, ή η αγορά λανθανόντων περιουσιακών στοιχείων με σκοπό το κλείσιμο τους- μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στο πεδίο της εθνικής κυριαρχίας.
Ο κόσμος οδηγείται σε μία νέα γενικευμένη χρηματοπιστωτική κατάρρευση, που σε μεγάλο βαθμό δημιουργείται από τους ίδιους τους θεσμούς που προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την κλιματική αλλαγή για να κερδίσουν περισσότερη ισχύ.
Αντίθετα με τους ισχυρισμούς των πολιτικών και των τραπεζιτών, η κρίση του 2008 δεν ήταν απρόβλεπτος «μαύρος κύκνος». Για τη συντακτική ομάδα αυτής της ιστοσελίδας, με βάση τα νέα δεδομένα του καπιταλισμού, η χρηματιστικοποίηση δεν ήταν πια ένα στοιχείο της κορύφωσης του οικονομικού κύκλου αλλά μια μακροχρόνια τάση του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Η συνέχιση και ενδυνάμωση αυτής της τάσης αντανακλούσε και έναν ποιοτικό μετασχηματισμό της καπιταλιστικής οικονομίας
Με βάση αυτό το γενικό μοντέλο, η επισήμανση της φούσκας κατοικίας στις ΗΠΑ και η οικονομική αποσταθεροποίηση την οποία θα επέφερε η έκρηξή της επισημάνθηκαν πολλές φορές την περίοδο πριν το 2008, σε κείμενα που είχαν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα της ελληνικής έκδοσης του Monthly Review. Η δυνατότητα αυτής της έγκαιρης επισήμανσης των επιπτώσεων της ανεξέλεγκτης χρηματιστικοποίησης στην αμερικανική και την παγκόσμια οικονομία στηρίχτηκε στην κατανόηση ότι η στασιμότητα και η χρηματιστικοποίηση αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Αφού οι τράπεζες διασώθηκαν από το 2008 και μετά, με τα χρήματα και τις αποταμιεύσεις των φορολογουμένων, τώρα η ΤΔΔ και οι κεντρικές τράπεζες, χρησιμοποιώντας τον κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής, προσπαθούν να ρίξουν αλλού το φταίξιμο για τη νέα χρηματοπιστωτική κρίση και ταυτόχρονα, να κερδίσουν θέσεις στη σύγκρουση των θεσμών που στηρίζουν το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα.
---