Πριν από 40 χρόνια, στις 10 Σεπτεμβρίου 1981, η Γκουέρνικα του Πάμπλο Πικάσο επέστρεφε από τις ΗΠΑ, στις οποίες φιλοξενήθηκε από το 1939, στην Ισπανία. Η Γκουέρνικα του Πάμπλο Πικάσο δεν αποτελεί μόνο ένα καλλιτεχνικό αριστούργημα, είναι πλέον μέρος της ίδιας της ιστορίας. Η Γκουέρνικα δεν αποτελεί μόνο μια αντίδραση του μεγάλου ζωγράφου στην τραγωδία που έπληξε την πατρίδα του, αλλά και μια άμεση προειδοποίηση για τις συνέπειες ενός ολοκληρωτικού πολέμου. Λίγα χρόνια αργότερα, ένας τέτοιος πόλεμος, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκινούσε στην Ευρώπη.
Του Βαγγέλη Χωραφά
Ο ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΓΚΟΥΕΡΝΙΚΑ
Ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα έγινε από την «Λεγεώνα Κόνδωρ» την οποία συγκροτούσαν Γερμανοί εθελοντές. Διοικητής ήταν ο Ούγκο Σπέρλλε και επιτελάρχης και επιχειρησιακός υπεύθυνος ο Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, με τον δεύτερο να είναι και αυτός που σχεδίασε την επιχείρηση, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 26 Απριλίου 1937.
Η καταστροφή της πόλης ήταν ολοσχερής. Ο φον Ριχτχόφεν περιγράφει στο ημερολόγιο του τον στρατιωτικό στόχο του βομβαρδισμού της πόλης.
«26 Απριλίου. Η Κ/88 στοχεύει στην Γκουέρνικα για να διακόψει και να σταματήσει την απόσυρση των Κόκκινων, οι οποίοι πρέπει να περάσουν μέσα από εκεί.
27 Απριλίου. Η Γκουέρνικα καίγεται
28 Απριλίου. Η Γκουέρνικα πρέπει να έχει καταστραφεί ολοσχερώς».
Ο βομβαρδισμός της Γκουέρνικα εντάσσεται, μαζί με τον βομβαρδισμό και άλλων ισπανικών πόλεων, μέσα στην γενικότερη θεωρία περί στρατηγικού βομβαρδισμού. Μια στρατηγική που συγκροτήθηκε στις συνθήκες του τέλους του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και στην έναρξη της εποχής της αεροπορίας. Οι υποστηρικτές της, γνωστοί σαν οι «προφήτες» (Τζούλιο Ντούετ, Τζέιμς Μολόνι Σπρέιτ, Χιού Τρέντσαρντ και Μπίλυ Μίτσελ) θεωρούσαν ότι είναι πλέον δυνατό και προτιμητέο να κερδίζονται πόλεμοι μόνο με τη χρήση της αεροπορικής ισχύος.
Το 1920 υπήρχαν αναφορές για γυναίκες και παιδιά που σκοτώνονταν στο Ιράκ από βρετανικά αεροπλάνα, τα οποία βομβάρδιζαν με εκρηκτικές βόμβες ολόκληρο το 24ωρο. Το 1932, αν και οι μαζικοί βρετανικοί βομβαρδισμοί χωριών απέτυχαν να καταστείλουν εθνικιστικές εξεγέρσεις στη Βιρμανία και στη βορειοδυτική Ινδία, οι επιπτώσεις στους αμάχους ήταν τρομακτικές. Ο αυτοκράτορας της Αιθιοπίας Χαιλέ Σελασιέ διαμαρτύρονταν για τον αεροπορικό πόλεμο των Ιταλών φασιστών, στον οποίο στοχοποιούνταν γυναίκες και παιδιά.
Βασισμένοι στην αντίληψη των «προφητών» ότι ο σύγχρονος πόλεμος έχει διαλύσει οποιαδήποτε διαφορά μεταξύ του πεδίου της μάχης (το χώρο διεξαγωγής πολέμου της τάξης των πολεμιστών) και των μετόπισθεν (εκεί που οι μη μάχιμοι συνέβαλαν ή όχι, στην υποστήριξη της πολεμικής προσπάθειας), πρότειναν τη χρήση της αεροπορικής ισχύος κατ’ αρχήν και κατά πλειοψηφία, σε αυτό που ο Λίντελ Χαρτ αποκαλούσε «Αχίλλειο πτέρνα» της εχθρικής κοινωνίας –τον άμαχο πληθυσμό.
Με ωμούς όρους, πρότειναν το βομβαρδισμό των κέντρων του εχθρικού άμαχου πληθυσμού, ή αυτό που αργότερα θα προσδιοριζόταν σαν «ζωτικά κέντρα» ενός έθνους, αποτεφρώνοντας τον αστικό πληθυσμό και τις υποδομές και υποχρεώνοντας τους επιζήσαντες να μεταναστεύσουν σε πόλεις που δεν είχαν ακόμα βομβαρδισθεί.
Η ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΓΚΟΥΕΡΝΙΚΑ
Η Ναζιστική Γερμανία εκμεταλλεύτηκε στον μέγιστο βαθμό την καταστροφή της Γκουέρνικα και τον βομβαρδισμό των ισπανικών πόλεων. Σε διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες δημιουργήθηκε κλίμα φόβου, ότι οι Γερμανοί θα μπορούσαν να τις βομβαρδίσουν.
Είχε δημιουργηθεί η εικόνα ότι η Λουφτβάφε του 1937 ήταν αρκούντως ισχυρή για να εξαλείψει ολόκληρες πόλεις από τον χάρτη, κάτι που δεν ίσχυε με βάση τις δυνατότητες των Γερμανών. Ο Τύπος και η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη άρχισαν να προσανατολίζονται προς την κατεύθυνση μελλοντικών πολέμων με «βομβαρδισμούς τρομοκρατίας» και μεγάλης έκτασης καταστροφές.
Καθώς ο Χίτλερ προχωρούσε στην Ευρώπη, χρησιμοποίησε αποτελεσματικά τον μύθο της πανίσχυρης Λουφτβάφε. Τον Φεβρουάριο 1938, ο Χίτλερ προσκάλεσε στο θέρετρο του στο Μπέρχτεσγκαντεν τον Αυστριακό καγκελάριο Κουρτ φον Σούσνιγκ, για να του αναπτύξει τις γερμανικές απαιτήσεις. Χρησιμοποιώντας την τεχνική του εκφοβισμού, ο Χίτλερ προσκάλεσε και τον Ούγκο Σπέρλλε, τον διοικητή της «Λεγεώνας Κόνδωρ» που κατέστρεψε την Γκουέρνικα. Στην συνάντηση ο Σπέρλλε ανέπτυξε στον Αυστριακό καγκελάριο το ιστορικό των γερμανικών βομβαρδισμών στην Ισπανία. Η απειλή ήταν ξεκάθαρη. Ή συνθηκολογείτε, ή θα έχετε την τύχη της Γκουέρνικα. Οι Αυστριακοί συνθηκολόγησαν.
Το καλοκαίρι του 1938, καθώς ο Χίτλερ είχε υποκινήσει την κρίση στην Σουδητία, η Γαλλική Αεροπορία εκτιμούσε ότι σε έναν πόλεμο, οι γαλλικές πόλεις θα καταστρέφονταν ολοσχερώς. Κατά την διάρκεια της κρίσης που οδήγησε στην Συμφωνία του Μονάχου, τον Σεπτέμβριο 1938, περίπου το 30% των κατοίκων του Παρισιού εγκατέλειψε την πόλη, από τον φόβο αεροπορικών βομβαρδισμών.
Ο φόβος των βομβαρδισμών ενσωματώθηκε στις πολιτικές του κατευνασμού που ακολουθούσαν οι Γάλλοι και οι Βρετανοί, απέναντι στον Χίτλερ. Στο Λονδίνο, αν και είχαν αρχίσει να αντιλαμβάνονται ότι η Λουφτβάφε δεν ήταν τόσο ισχυρή, υπήρχαν επιφυλάξεις που ενίσχυαν τους οπαδούς του κατευνασμού.
Με την λογική αυτή, η Σουδητία παραδόθηκε στους ναζί το 1938 και η υπόλοιπη Τσεχοσλοβακία καταλήφθηκε το 1939 χωρίς πόλεμο.
Προφανώς, η Γκουέρνικα δεν ήταν ο βασικός λόγος για την καταστροφική πολιτική κατευνασμού των Βρετανών και των Γάλλων απένατι στον Χίτλερ. Αλλά οι λανθασμένες εντυπώσεις για την γερμανική αεροπορική ισχύ, τις οποίες η Γκουέρνικα έκανε προσιτές στην κοινή γνώμη, έπαιξαν τον ρόλο τους στην αποδοχή της επιθετικότητας του Χίτλερ από κάποιες κυβερνήσεις.
Ο Πάμπλο Πικάσο πίστευε ότι η Γκουέρνικα δεν θα έπρεπε να επιστρέψει από τις ΗΠΑ στην Ισπανία, πριν αποκατασταθούν πλήρως οι δημοκρατικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην χώρα του. Δεν έζησε για να δει την επιστροφή της Γκουέρνικα, πέθανε τον Απρίλιο 1973.
---
*O Βαγγέλης Χωραφάς, διευθυντής της ιστοσελίδας γεωπολιτικής https://www.geoeurope.org/, δημοσιεύει καθημερινά πρωτοτυπα άρθρα και αναλύσεις και στην προσωπική του σελίδα στο facebook (https://www.facebook.com/vangelis.chorafas).