Γράφει ο Παύλος Αντωνόπουλος, ανεξάρτητος γεωπολιτικός αναλυτής - southfront.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Ένας σημαντικός παράγοντας παρακίνησης της επιμονής του Αζερμπαϊτζάν στον έλεγχο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι το Μεγάλο Παντουρκικό Σχέδιο, όπου η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της ως το κυρίαρχο κέντρο μιας σφαίρας επιρροής που εκτείνεται από την Κωνσταντινούπολη ως τη Δυτική Κίνα. Αντί να ασχοληθεί με αυτό το πλάνο, το οποίο υποστηρίζει τα τουρκικά αυτονομιστικά ιδεώδη στο Ιράν, η Τεχεράνη αποφάσισε την παν-ισλαμική οπτική και συνεχώς συνεχάρη και επαινεί την κατάληψη ιστορικών-δημογραφικά-πολιτισμικά αρμενικών εδαφών από το Αζερμπαϊτζάν.
Την πρώτη εβδομάδα του πολέμου, τρεις εκπρόσωποι του ιρανικού ανώτατου ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, εξέδωσαν κοινή δήλωση λέγοντας: «Δεν υπάρχει αμφιβολία πως το Ναγκόρνο Καραμπάχ ανήκει στο Αζερμπαϊτζάν και η κίνηση της κυβέρνησής του να ανακαταλάβει την περιοχή είναι απολύτως νόμιμη, σύμφωνα με τη Σαρία και τέσσερα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών». Τις τελευταίες ημέρες του πολέμου, ο Χαμενεΐ είπε σε τηλεοπτική μετάδοση πως «όλα τα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν που καταλήφθηκαν από την Αρμενία πρέπει να απελευθερωθούν. Όλα αυτά τα εδάφη πρέπει να δοθούν πίσω στο Αζερμπαϊτζάν».
Παρά τη συνεπή ηθική υποστήριξη του Ιράν στην πολεμική προσπάθεια του Αζερμπαϊτζάν, κατέστη σαφές ότι υπήρχε αφέλεια σχετικά με τις περιφερειακές φιλοδοξίες του τελευταίου. Το Ιράν δεν ήταν ποτέ μέρος της νέας περιφερειακής αναδιάταξης που προσπαθούσαν να δημιουργήσουν η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν. Στην πραγματικότητα, γίνεται ολοένα και πιο εμφανές ότι η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν έχουν προθέσεις να οπλοποιήσουν, στο πλαίσιο του παντουρκικού σχεδίου τους, περίπου 15-18 εκατομμύρια Αζέρους που ζουν στο Ιράν-δηλαδή περισσότερο από ολόκληρο τον πληθυσμό του Αζερμπαϊτζάν.
Στις 10 Δεκεμβρίου, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απήγγειλε ένα ποίημα στο Μπακού κατά τη διάρκεια της παρέλασης νίκης του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το ποίημα, ένα σύμβολο του παντουρκισμού, θρηνεί πώς ο λαός του Αζέρικου χωρίζεται μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του βορειοδυτικού Ιράν που ζουν κατά πλειοψηφία Αζέροι.
Ακόμη και με αυτήν την πρόκληση, το Ιράν ανυπομονούσε να προχωρήσει γρήγορα, αρνούμενο και πάλι να αναγνωρίσει τις μεταβολές της δύναμης και της επιρροής στον Νότιο Καύκασο. Τον Αύγουστο του 2021, οι στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν άρχισαν να κακομεταχειρίζονται τους Ιρανούς οδηγούς φορτηγών κατά μήκος της εθνικής οδού Γκόρις-Καπάν, ο οποίος συνδέει το Ιράν με την Αρμενία μέσω της περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ που διοικείται από το Αζερμπαϊτζάν. Για άλλη μια φορά όμως, η Τεχεράνη παρέκαμψε γρήγορα το ζήτημα και δέχτηκε τις εξηγήσεις του Αζερμπαϊτζάν για την παρενόχληση των οδηγών φορτηγών της.
Η συνειδητοποίηση του Ιράν πως είχε υπολογίσει κατά λάθος την πολιτική του απέναντι στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ήρθε τελικά όταν η Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν και το Πακιστάν πραγματοποίησαν κοινές στρατιωτικές ασκήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Πακιστάν βρίσκεται στα ανατολικά σύνορα του Ιράν, ενώ η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν βρίσκονται στα βορειοδυτικά και βόρεια σύνορά του αντίστοιχα. Ο εκπρόσωπος του ιρανικού υπουργείου Εξωτερικών Σαΐντ Χατιμπζάντε αμφισβήτησε τη νομιμότητα των ασκήσεων, τονίζοντας ότι σύμφωνα με τις νομικές συμβάσεις της Κασπίας Θάλασσας, η στρατιωτική παρουσία μη-παράκτιων κρατών στη θάλασσα αυτή είναι παράνομη.
Ωστόσο, το Ιράν ενθάρρυνε την παραβίαση των στόχων της Ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ (Ρωσία, Ηνωμένες Πολιτείες και Γαλλία) για το Αζερμπαϊτζάν και των αποφάσεων των Ηνωμένων Εθνών για την επίλυση της διαφοράς του Ναγκόρνο Καραμπάχ χωρίς βία. Με αυτόν τον τρόπο, το Ιράν βρέθηκε σε μια δύσκολη θέση όπου από τη μια πλευρά ενθάρρυνε τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου από το Αζερμπαϊτζάν, αλλά τώρα διαμαρτύρεται ότι η ίδια χώρα παραβιάζει συμφωνίες που επηρεάζουν άμεσα την ασφάλεια του Ιράν.
Οι εντάσεις έχουν φτάσει πλέον σε άνευ προηγουμένου ύψη, με έναν πόλεμο λέξεων να λαμβάνει χώρα μεταξύ βουλευτών των δύο χωρών και μεγάλες ιρανικές στρατιωτικές ασκήσεις να γίνονται σε μεγάλα τμήματα των συνόρων Ιράν-Αζερμπαϊτζάν.
Σύμφωνα με τους Tehran Times, ένας βουλευτής του Αζερμπαϊτζάν ισχυρίστηκε πως ο στρατός του Πακιστάν θα εισέβαλε στην Τεχεράνη εάν έκανε οποιαδήποτε εχθρική κίνηση εναντίον του Μπακού. Ένας άλλος βουλευτής απείλησε να κόψει την ουρά του Ιράν. Ο Fada-Hossein Maleki, κορυφαίος βουλευτής του ιρανικού κοινοβουλίου που συμμετείχε στην Επιτροπή Εθνικής Ασφάλειας και Εξωτερικής Πολιτικής, δήλωσε: «Οι ασκήσεις που πραγματοποιήθηκαν από τις κυβερνήσεις του Αζερμπαϊτζάν, του Πακιστάν και της Τουρκίας είναι ανησυχητικές», προσθέτοντας πως το Ιράν παρακολουθεί στενά την κατάσταση στα σύνορα Ιράν-Αζερμπαϊτζάν. Ο Mohammad Reza Ahmadi Sangari, ένας άλλος Ιρανός βουλευτής, έγραψε στο Twitter ότι οι ηγέτες του Μπακού έχουν "ψευδαίσθηση" από τη νίκη τους στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, η οποία επιτεύχθηκε με "τουρκικό ντόπινγκ".
Ο ειδικός στη Μέση Ανατολή Mikhail Magid πιστεύει ότι η συμμαχία μεταξύ Τουρκίας, Αζερμπαϊτζάν και Πακιστάν στρέφεται εναντίον του Ιράν, της Ινδίας και της Ρωσίας, καθώς είναι από τους μεγαλύτερους αμφισβητίες για τους στόχους τους στο Αφγανιστάν, την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή.
Και πάλι, το ενδιαφέρον για αυτές τις περιοχές παρακινείται από το παντουρκικό σχέδιο της Άγκυρας να καταστεί η κυρίαρχη δύναμη και επιρροή στην Κεντρική Ασία. Με τις προσπάθειες της εξωτερικής πολιτικής να καθοδηγούνται από την πολιτική ταυτότητας, είναι αδύνατο για την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν να συμφιλιωθούν με το Ιράν, καθώς όχι μόνο φιλοξενεί εκατομμύρια γηγενείς τουρκόφωνους, αλλά είναι επίσης μια χερσαία γέφυρα που συνδέει την τουρκόφωνη Ανατολία και Καύκασο από την εθνοτικά τουρκική Κεντρική Ασία.
Αυτός είναι ο λόγος που η Τουρκία έχει επίσης αποκτήσει μεγάλη εμπιστοσύνη και συνεργασία με το Πακιστάν, μια χώρα χωρίς άλλη ιδρυτική ιστορία εκτός από την ίδρυση ως χώρα για τους μουσουλμάνους της Νότιας Ασίας. Για να δημιουργήσουν μια εθνική ταυτότητα, ξεχωριστή από την ινδική τους καταγωγή, οι Πακιστανοί διανοούμενοι ασχολούνται με τον ιστορικό αναθεωρητισμό, ισχυριζόμενοι ότι οι σημερινοί Πακιστανοί είναι απόγονοι Τούρκων πολέμαρχων και Μογγολών που κατέκτησαν τη βόρεια Ινδία τα τελευταία 1.000 χρόνια.
Μέσω της πολιτικής της ταυτότητας, η Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν και το Πακιστάν εδραιώνουν και ενισχύουν τις σχέσεις τους, κάτι που ενθαρρύνθηκε μετά την επιτυχία του πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020 για τη στενότερη διασύνδεση του τουρκικού κόσμου. Για το Ιράν, αυτό αποτελεί σοβαρή απειλή για τη δική του κυριαρχία και εγχώρια σταθερότητα, κάτι που σίγουρα θα οπλιστεί από την Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν και το Πακιστάν, καθώς στοχεύουν στην ενίσχυση των περιφερειακών ανταγωνιστών, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας και της Ρωσίας, στην προσπάθειά τους να διαμορφώσουν την περιοχή σύμφωνα με τη δική τους εικόνα και ενδιαφέροντα.
Και πάλι, δεν μπορεί κανείς παρά να σκεφτεί πώς η περιφερειακή κατάσταση θα ήταν διαφορετική σήμερα αν το Ιράν επέλεγε να δει τον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ του 2020 μέσω της οπτικής του ρεαλισμού και όχι του Πολιτικού Ισλάμ.