Του Βαγγέλη Χωραφά
Κάθε πόλεμος στρέφει αναγκαστικά τους συμμετέχοντες τόσο προς την ιστορία, όσο και προς την συλλογικότητα. Ο πόλεμος είναι ένας ομαδικός αγώνας, όχι ατομικός. Όλα αυτά τα στοιχεία αναδεικνύονται στην «πορεία προς το μέτωπο». Μέσα από την εικόνα των ηρώων συμμαχητών του ποιητή εμφανίζεται η συνέχεια της ελληνικής ιστορίας.
«Η πορεία προς το μέτωπο» αφορά την μετακίνηση μιας μονάδας από τα μετόπισθεν στη πρώτη γραμμή, στις αρχές του 1941, για να αντικαταστήσει τα τμήματα που ήδη πολεμούσαν. Αυτή η πορεία δεν έχει μια επαναλαμβανόμενη καθημερινότητα, μόνο έκτακτες στιγμές.
Αυτές τις στιγμές των τόσων μαχών και των τόσων πορειών που έγιναν στα βουνά της Πίνδου, αποθανάτισαν οι φωτογράφοι του πολέμου. Λίγο μετά την κήρυξη του πολέμου το Γενικό Επιτελείο Στρατού ζήτησε με ανακοινώσεις του εθελοντές φωτογράφους και κινηματογραφιστές για το μέτωπο και η ανταπόκριση ήταν μεγάλη.
Κάποιες από τις φωτογραφίες τους δείχνουν αυτά που περιγράφει «Η πορεία προς το μέτωπο».
«Ἢ φορὲς πάλι, ἂν ἦταν βολετό, λύναμε βιαστικὰ τὰ ροῦχα καὶ ξυνόμασταν μὲ λύσσα ὦρες πολλές, ὅσο νὰ τρέξουν τὰ αἵματα. Τὶ μᾶς εἶχε ἀνέβει ἡ ψείρα ὣς τὸ λαιμό, κι ἦταν αὐτὸ πιὸ κι ἀπ᾿ τὴν κούραση ἀνυπόφερτο».
Η πρώτη φωτογραφία (πάνω) του Δημήτρη Χαρισιάδη έχει τον τίτλο «Ξεψείρισμα». Μια διαδικασία άγνωστη σήμερα, πολύ καθημερινή τότε, που την εξυψώνει εκεί που πρέπει ο Ελύτης.
«Μόνε σὰ νὰ πηγαίναμε μπουλούκι ἀνάκατο, θαρροῦσες, ἀπ᾿ ὅλες τὶς γενιὲς καὶ τὶς χρονιές, ἄλλοι τῶν τωρινῶν καιρῶν κι ἄλλοι πολλὰ παλιῶν, πού ᾿χαν λευκάνει ἀπ᾿ τὰ περίσσια γένια. Καπεταναῖοι ἀγέλαστοι μὲ τὸ κεφαλοπάνι, καὶ παπάδες θερία, λοχίες τοῦ 97 ἢ τοῦ 12, μπαλτζῆδες βλοσυροὶ πάνου ἀπ᾿ τὸν ὦμο σειώντας τὸ πελέκι, ἀπελάτες καὶ σκουταροφόροι μὲ τὸ αἷμα ἐπάνω τους ἀκόμη Βουργάρων καὶ Τουρκῶν. Ὅλοι μαζί, δίχως μιλιά, χρόνους ἀμέτρητους ἀγκομαχῶντας πλάι-πλάι, διαβαίναμε τὶς ράχες, τὰ φαράγγια, δίχως νὰ λογαριάζουμε ἄλλο τίποτε. Γιατὶ καθὼς ὅταν βαροῦν ἀπανωτὲς ἀναποδιὲς τοὺς ἴδιους τοὺς ἀνθρώπους πάντα, συνηθᾶν ἐκεῖνοι στὸ Κακό, τέλος τοῦ ἀλλάζουν ὄνομα, τὸ λὲν Γραμμένο ἢ Μοίρα — ἔτσι κι ἐμεῖς ἐπροχωρούσαμε ἴσια πάνου σ᾿ αὐτὸ ποὺ λέγαμε Κατάρα, ὅπως θὰ λέγαμε Ἀντάρα ἢ Σύγνεφο».
«Μεταγωγικά» ονομάζει την δεύτερη φωτογραφία ο Δημήτρης Χαρισιάδης. Άνθρωποι και ζώα προσπαθούν να περάσουν τον χείμαρρο και να προωθηθούν στην πρώτη γραμμή. Τα βουνά της Πίνδου απλώνονται, συμβολοποιούνται και γίνονται μοίρα.
«Ὕστερα καὶ γιατὶ, ὁλοένα πιὸ συχνά, τύχαινε τώρα ν᾿ ἀπαντοῦμε, ἀπ᾿ τ᾿ ἄλλο μέρος vά ᾿ρχονται, οἱ ἀργὲς οἱ συνοδεῖες μὲ τοὺς λαβωμένους. Ὁποὺ ἀπιθώνανε χάμου τὰ φορεῖα οἱ νοσοκόμοι, μὲ τὸν κόκκινο σταυρὸ στὸ περιβραχιόνιο, φτύνοντας μέσα στὶς παλάμες, καὶ τὸ μάτι τοὺς ἄγριο γιὰ τσιγάρο. Κι ὁποὺ κατόπι, σὰν ἀκούγανε γιὰ ποῦ τραβούσαμε, κουνοῦσαν τὸ κεφάλι, ἀρχινῶντας ἱστορίες γιὰ σημεῖα καὶ τέρατα. Ὅμως ἐμεῖς τὸ μόνο ποὺ προσέχαμε ἦταν ἐκεῖνες οἱ φωνὲς μέσα στὰ σκοτεινά, ποὺ ἀνέβαιναν, καυτὲς ἀκόμη ἀπὸ τὴν πίσσα τοῦ βυθοῦ ἢ τὸ θειάφι: «Ὄι, ὄι μάνα μου», «ὄι, ὄι μάνα μου», καὶ κάποτε πιὸ σπάνια, ἕνα πνιχτὸ μουσούνισμα, ἴδιο ροχαλητό, πού ᾿λεγαν ὅσοι ξέρανε, εἶναι αὐτὸς ὁ ρόγχος τοῦ θανάτου».
Φωτογραφία τραυματιοφορέων του Δημήτρη Χαρισιάδη. Η Υγειονομική Υπηρεσία του Στρατού κατέγραφε ότι η φύση του εδάφους και η τακτική του πολέμου, ιδίως με τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς δυσκόλευαν την περίθαλψη των τραυματιών και των ασθενών.
«Ἦταν φόρες ποὺ ἐσέρνανε μαζί τους κι αἰχμαλώτους, μόλις πιασμένους λίγες ὧρες πρίν, στὰ ξαφνικὰ γιουρούσια ποὺ κάναν τὰ περίπολα. Βρωμούσανε κρασὶ τὰ χνῶτα τους, κι οἱ τσέπες γιομάτες κονσέρβα ἢ σοκολάτες. Ὅμως ἐμεῖς δὲν εἴχαμε, ὅτι κομμένα τὰ γιοφύρια πίσω μας, καὶ τὰ λίγα μουλάρια μας κι ἐκεῖνα ἀνήμπορα μέσα στὸ χιόνι καὶ στὴ γλιστράδα τῆς λασπουριᾶς».
Η τελευταία φωτογραφία είναι του Γιώργου Προκοπίου και απεικονίζει τη παράδοση Ιταλών στρατιωτών στην Πέπελη τον Δεκέμβριο 1940. Μια κίνηση που θα επαναλαμβάνεται συνέχεια τους επόμενους μήνες.
O Βαγγέλης Χωραφάς, διευθυντής της ιστοσελίδας γεωπολιτικής https://www.geoeurope.org/, δημοσιεύει καθημερινά πρωτότυπα άρθρα και αναλύσεις και στην προσωπική του σελίδα στο facebook (https://www.facebook.com/vangelis.chorafas).