Από: tassosanastassopoulos.blogspot.com - Τάσσος Αναστασόπουλος
Η πράξη αυτή του Αλέξη Τσίπρα, της ηγετικής ομάδας και την μεγάλη πλειοψηφίας της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσε να θυμίζει την γνωστή φράση του Albert Camus: "Μια από τις χειρότερες αιτίες εχθρότητας είναι η λύσσα και η ποταπή επιθυμία να δεις να υποκύπτει, αυτός που τολμάει να αντιστέκεται σ’ αυτό που σε συνθλίβει".
Θα μπορούσε να είναι, αλλά δεν είναι έτσι, ακριβώς. Ο Αλέξης Τσίπρας και η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, μπλόφαραν και έχασαν. Αν δεν μπλόφαραν, θα εφάρμοζαν, κανονικά, το πρόγραμμα του Γιάννη Βαρουφάκη, όπως είχαν, αρχικά, συμφωνήσει, στα τέλη του Νοεμβρίου του 2014, στο σπίτι του Αλέξη Τσίπρα, όταν ζήτησαν, από τον Βαρουφάκη, να αναλάβει το υπουργείο Οικονομικών, στις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές, κάτι το οποίο ο ίδιος ο Βαρουφάκης, αφελώς πράττων, αποδέχτηκε.
Αυτή η δέσμευση του Αλέξη Τσίπρα και της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ επαναλήφθηκε πολλές φορές, μετά τις βουλευτικές εκλογές της 25/1/2015 και κατά την διάρκεια του καυτού πρώτου πενταμήνου της πρώτης κυβέρνησης του Αλέξη Τσίπρα, τον Ιούνιο του 2015, αλλά δεν τηρήθηκε. Η κυβέρνηση αυτή, χωρίς, πια, τον Βαρουφάκη, που παραιτήθηκε την επόμενη ημέρα του δημοψηφίσματος, υπέγραψε το τρίτο Μνημόνιο της ελληνικής χρεωδουλείας.
Προφανώς, ο Αλέξης Τσίπρας, που πήρε την τελική απόφαση, θεώρησε (και μπορεί σωστά να θεώρησε) ότι το Βερολίνο και οι ευρωθεσμοί δεν μπλόφαραν και ότι ήσαν διατεθειμένοι να οδηγήσουν την Ελλάδα, εκτός ευρωζώνης. Έτσι, δεν τόλμησε να εφαρμόσει το εναλλακτικό πρόγραμμα Βαρουφάκη, ήτοι:
Α) Την δημιουργία ενός παράλληλου συστήματος πληρωμών, που θα εξασφάλιζε την παροχή ρευστότητας, στο Δημόσιο και στην ελληνική αγορά, παραμεριζοντας την ΕΚΤ και το τραπεζικό σύστημα, εάν η Φραγκφούρτη οδηγούσε, στο κλείσιμο των ελληνικών τραπεζών, μετά την διακοπή του waiver και του ELA και
Β) Την αθέτηση των πληρωμών των δόσεων του ελληνικού δημόσιου χρέους, σε ΔΝΤ, EKT, EFSF και ESM.
Μπορούσε, όμως, ο Αλέξης Τσίπρας να εφαρμόσει το εναλλακτικό πρόγραμμα Βαρουφάκη;
Μπορούσε. Το αν άξιζε να το εφαρμόσει, συζητιέται.
Μπορούσε και εκεί που έφθασαν τα πράγματα, στο τέλος Ιουνίου του 2015, έπρεπε το πρόγραμμα αυτό να εφαρμοστεί, καθώς, σε περίπτωση, που το Βερολίνο δεν οπισθοχωρούσε, το πρόγραμμα Βαρουφάκη θα μπορούσε να οδηγήσει, στην δημιουργία ενός παράλληλου, με το ευρώ, εσωτερικού νομίσματος (κάτι που είχε προτείνει ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, στον Βαρουφάκη, αλλά αυτός δεν το δέχτηκε, προφανώς, σε συμφωνία με τον Αλέξη Τσίπρα) και τελικά, στην καλύτερη όλων των άλλων, λύση του ελληνικού προβλήματος. Δηλαδή, στο Grexit. Αν και όπως έχω γράψει, παλαιότερα, έπρεπε να συζητήσουν την πρόταση Σόιμπλε - την οποία ο Βαρουφάκης απέρριψε -, ακόμη και για μια "προσωρινή" έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη.
Αφού θυμηθούμε να διαβάσουμε τα δύο σχετικά αναγνώσματα, σε αυτό το μπλογκ [Δείτε τα δημοσιεύματα "Adults in the room" (1) : Οι τρεις επιλογές. (Μελετώντας και κριτικάροντας το εξαιρετικό και πολυσέλιδο ιστορικό ανάγνωσμα του Γιάννη Βαρουφάκη). και "Adults in the room" (2). Το Grexit, ως μόνη ρεαλιστική λύση του ελληνικού προβλήματος, έναντι της συνέχισης της επιβολής του καθεστώτος της χρεωδουλείας. (Πάρα και ενάντια, στις κοσμοπολιτικές αυταπάτες του Γιάννη Βαρουφάκη, περί δυνατότητας βιώσιμης συμφωνίας, με παραμονή της Ελλάδας, στην ζώνη του ευρώ).], απαραίτητο είναι να δούμε αυτό το πρόγραμμα του Γιάννη Βαρουφάκη, το οποίο θα ετίθετο σε εφαρμογή, με συμφωνία του Αλέξη Τσίπρα, της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ και στην συνέχεια, του υπουργικού συμβουλίου της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ - Ανεξάρτητων Ελλήνων, εάν οι ευρωθεσμοί, το Βερολίνο και το ΔΝΤ, δεν αποδέχονταν αυτό που ο Βαρουφάκης και η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, ονόμαζαν, ως βιώσιμη συμφωνία, με παραμονή της Ελλάδας, στο ευρώ και την ζώνη του.
Ας δούμε, λοιπόν, την γραπτή αφήγηση του Γιάννη Βαρουφάκη, στις σελίδες 160, έως 170, του βιβλίου του, μεταφερόμενοι, σε εκείνη την νύχτα του τέλους Νοεμβρίου του 2014, που πήγε, στο σπίτι του Αλέξη Τσίπρα, στο οποίο, τον κάλεσε ο ίδιος ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ, για να του προτείνει να αναλάβει την θέση του υπουργού Οικονομικών της κυβέρνησης του, όταν αυτή σχηματιζόταν.
"Η ατμόσφαιρα στο διαμέρισμα του Αλέξη και της Μπέτυς ήταν κεφάτη. Η κυβέρνηση Σαμαρά είχε κάνει βουτιά στις δημοσκοπήσεις, επικρατούσε διάχυτη εκλογολογία και οι συνομιλητές μου φαινόταν αισιόδοξοι αλλά και έτοιμοι να συζητήσουμε θέματα στρατηγικής εν όψει της πιθανής εκλογικής νίκης τους.
Αν και χαιρόμουν που η χώρα θα γύρναγε σελίδα και οι φίλοι μου έσφυζαν από συγκρατημένο ενθουσιασμό, δεν είχα διάθεση να μοιραστώ την εορταστική ατμόσφαιρα. Το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης είχε εντείνει τους φόβους μου ότι ο Αλέξης θα σπαταλούσε την τελευταία μάλλον ευκαιρία της γενιάς μας να βγάλει την Ελλάδα από τη φυλακή οφειλετών. Από την αρχή της κουβέντας μας επισήμανα τις δυσκολίες και τους κινδύνους που επιφύλασσε μια νίκη στις κάλπες, επαναλαμβάνοντας τα σημεία που τόνιζα στη συνάντησή μας τον προηγούμενο Ιούνιο. Ωραία, ναι, μπορούσαμε να προσευχόμαστε για το "καλό σενάριο" το οποίο αρεσκόταν να επικαλείται ο Δραγάσακης, ωστόσο έπρεπε να προετοιμαστούμε για το άκρως δυσάρεστο, αλλά και πολύ πιο πιθανό, σενάριο.
Αφού βολευτήκαμε στο σαλόνι και η συζήτηση σοβάρεψε, έκανα την αρχή : "Να σας πω τι πιστεύω ότι θα αντιμετωπίσετε αμέσως μόλις αναλάβετε τα ηνία της χώρας; Τη Δευτέρα μετά τις εκλογές θα έχουμε κοσμοσυρροή στις τράπεζες με αναλήπτες να ζητούν τα χρήματά τους σε μετρητά". Επί της ουσίας, τους επανέλαβα εκείνα για τα οποία προειδοποιούσα συστηματικά τον Αλέξη και τον Παππά από το 2011.
Το μέγα όπλο της τρόικας ήταν, τους υπενθύμισα, η διασπορά φημών ότι ενδεχομένως η ΕΚΤ να έκλεινε τις τράπεζες, κάτι που θα ωθούσε τους καταθέτες να αποσύρουν τα ευρώ τους (ώστε να τα κρύψουν κάτω από το στρώμα ή να τα εμβάσουν στο εξωτερικό), με αποτέλεσμα να δοθεί στην ΕΚΤ δικαιολογία να... κλείσει τις τράπεζες - όπως ακριβώς είχε κάνει στην Κύπρο το 2013. Η τρόικα δε θα βιαζόταν καθόλου να διαπραγματευτεί με μια κυβέρνηση την οποία θέλει να υπονομεύσει. Θα έμενε με σταυρωμένα τα χέρια, περιμένοντας ώσπου ο Αλέξης και η ομάδα του να έρθουν αντιμέτωποι με την πρώτη από τις υπέρογκες δανειακές δόσεις προς το ΔΝΤ και την ΕΚΤ που θα έπρεπε να καταβληθούν από τον Μάρτιο του 2015 και μετά.
"Από την σκοπιά τους οι δανειστές θα περιμένουν να δουν πώς θα πράξεις, Αλέξη εκείνη τη δύσκολη στιγμή", του είπα. "Η μόνη περίπτωση να σε πάρουν στα σοβαρά είναι να μην καταβάλεις τις δόσεις όσο εκείνοι αρνούνται να διαπραγματευτούν καλόπιστα". Βέβαια, προσέθεσα, σε τέτοια περίπτωση αναμφίβολα η ΕΕ και το ΔΝΤ θα απαντούσαν ότι πλέον η ΕΚΤ δεν είναι σε θέση να παρέχει ρευστότητα στις ελληνικές τράπεζες, καθώς τα IOU τους θα ήταν εγγυημένα από μια κυβέρνηση που είχε αθετήσει τις δανειακές της υποχρεώσεις, με αποτέλεσμα τη διακοπή της έκτακτης ενίσχυσής τους σε ρευστότητα (ELA) και το κλείσιμό τους.
Το κλίμα στο δωμάτιο βάρυνε. "Ελπίζω να μην συμβεί τίποτε από αυτά", είπα. "Ίσως και να μη συμβεί. Όμως θα ήταν ανοησία η έλλειψη προετοιμασίας", κατέληξα, προσθέτοντας: "Αν ακολουθήσουν αυτή την πολεμική οδό, σκοπός τους θα είναι να διαπιστώσουν από τί είστε φτιαγμένοι, αν μπλοφάρετε και ποιες είναι οι αληθινές σας προτεραιότητες".
" Τί πιστεύεις ότι θέλει η Μέρκελ;" ρώτησε ο Αλέξης σκεπτικός. "Δε νομίζω να θεωρεί πως την συμφέρει να προκαλέσει και άλλη κρίση".
"Το Βερολίνο δε θα τολμήσει να αναστατώσει τις αγορές κλείνοντας τις τράπεζες", είπε ο Παππάς, λέγοντας ακόμη, θυμωμένος : "Η Ελλάδα δεν είναι Κύπρος. Δεν μπορούν να μας κάνουν τον νταή χωρίς συνέπειες".
Είχα διαφορετική άποψη. Θεωρούσα ότι η Μέρκελ και ο Σόιμπλε δε θα κάμπτονταν εύκολα στο βασικό ζήτημα της αναδιάρθρωσης του χρέους. Δεν είχαν καμία πρόθεση να ζητήσουν εθελοντικά από το κοινοβούλιό τους κούρεμα του ελληνικού δημόσιου χρέους, καθώς τέτοια κίνηση θα ισοδυναμούσε με ομολογία τους ότι είχαν πει ψέματα αναφορικά με τις δύο πρώτες δανειακές συμφωνίες. Το Βερολίνο θα μπορούσε να αποφύγει τέτοια ομολογία μόνο αν κανόνιζε ένα 3ο μνημόνιο, κρατώντας έτσι την Ελλάδα στη φυλακή αφερέγγυων οφειλετών, αλλά και επισήμως ... φερέγγυα. Δεδομένου, όμως, ότι κάθε "διάσωση" απαιτούσε τη θυσία ενός Έλληνα πρωθυπουργού (του Παπανδρέου η πρώτη, του Σαμαρά η δεύτερη) και μια νέα κυβέρνηση για να την περάσει από τη Βουλή, θα προσπαθούσαν είτε να πάρουν με το μέρος τους τον Αλέξη είτε να δημιουργήσουν τέτοιο χάος ώστε να πέσει η κυβέρνησή του και να ανοίξει ο δρόμος για την αντικατάστασή της από μια πειθήνια "τεχνοκρατική" κυβέρνηση "εθνικής ενότητας", τακτική την οποία είχαν ήδη εφαρμόσει το 2012 υπό την πρωθυπουργία του Λουκά Παπαδήμου.
Ο Αλέξης είχε πάρει σκυθρωπή όψη. "Και το επιχείρημα του Παππά;" είπε. "Δε φοβούνται αναταραχή στις αγορές;" "Φοβούνται", εξήγησα," αλλά μην ξεχνάς ότι βασίζονται στο γεγονός ότι τον επόμενο Μάρτιο ξεκινά το πρόγραμμα "ποσοτικής χαλάρωσης" της ΕΚΤ, σύμφωνα με το οποίο η κεντρική τράπεζα θα τυπώνει πακτωλό χρημάτων για να αγοράζει δημόσια και ιδιωτικά χρέη ώστε να σταθεροποιήσει την ευρωζώνη. Σε αυτό το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης ποντάρουν ως αντιστάθμισμα στους κραδασμούς που θα φέρει μια σύγκρουσης της τρόικας με την κυβέρνησή σας. Θα ήταν αφελές να πιστέψουμε ότι είναι απλή σύμπτωση ότι α) το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ και β) η απειλή του τερματισμού της αποδοχής από την ΕΚΤ των IOU των ελληνικών τραπεζών (που ανακοινώθηκε τον περασμένο Ιούνιο) έχουν προγραμματιστεί για τον επόμενο Μάρτιο [σημ. : τον μήνα που θα γίνονταν οι εκλογές στην Ελλάδα μετά την αποτυχία της κυβέρνησης Σαμαρά να εκλέξει Πρόεδρο της Δημοκρατίας]. Μπορεί κάλλιστα η Μέρκελ να θεωρεί ότι είναι ιδανική στιγμή για μια σύγκρουση με εσάς την ώρα που οι αγορές θα πλημμυρίζουν με χρήμα της ΕΚΤ. Δε θα με εξέπληττε αν η κ. Μέρκελ πίστευε ότι η επιβολή τραπεζικής αργίας στην Ελλάδα, υπό την καθοδήγηση της ΕΚΤ, θα κυλούσε ομαλά για εκείνη και τους Ευρωπαίους επενδυτές".
"Τότε πώς μπορούμε να ανατρέψουμε το σχέδιό τους;" ρώτησε ο Αλέξης. Ήταν ένα ερώτημα στο οποίο είχα απαντήσει το 2012, στο πλαίσιο των πέντε σημείων. Όμως, τώρα που μια εκλογική νίκη του Σύριζα ήταν πιθανότερη, ήταν η ανάγκη να επαναλάβω εκείνη την απάντηση όσο πιο ενδελεχώς και λεπτομερειακά γινόταν : "Για να τους αποσπάσετε μια, έστω και κάπως, αξιοπρεπή βιώσιμη συμφωνία" , είπα, "πρέπει να δώσετε στην ΕΚΤ έναν καλό λόγο για να διστάσει να σας κλείσει τις τράπεζες".
Βασικό αποτρεπτικό όπλο : το εναπομείναν ελληνικό χρέος της ΕΚΤ.
Η στρατηγική αποτροπής ενός κλεισίματος των τραπεζών από την ΕΚΤ και την τρόικα είχε πρωτοσυζητηθεί μεταξύ μας τον Ιούνιο του 2014, πάνω στην βάση των πέντε σημείων που είχα παρουσιάσει στο οικονομικό επιτελείο του Αλέξη κατά την πρώτη συνάντησή μας, τον Μάιο του 2013 - το οποίο με τη σειρά του βασιζόταν στην αρχική πρόταση που είχα καταθέσει στον Αλέξη και στον Παππά τον Ιούνιο του 2012. Η πεμπτουσία του βασιζόταν στην τιτάνια διαμάχη μεταξύ του Μάριο Ντράγκι, προέδρου της ΕΚΤ και του Γενς Βάιντμαν, προέδρου της Bundesbank (της γερμανικής κεντρικής τράπεζας).
Ο Ντράγκι από το 2012, υποσχόταν να αγοράσει τεράστιες ποσότητες κρατικών ομολόγων από τις ελλειμματικές οικονομίες της Ευρώπης, προκειμένου να στηρίξει την ευρωζώνη. Η Bundesbank είχε προσφύγει στα δικαστήρια με το επιχείρημα ότι κάτι τέτοιο θα συνιστούσε παράβαση του καταστατικού της ΕΚΤ. Τον Φεβρουάριο του 2014 τα γερμανικά δικαστήρια παρέπεμψαν την υπόθεση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο αποφάνθηκε υπέρ του Ντράγκι, αλλά υπό έναν δρακόντειο όρο : να μην υπάρξει το παραμικρό κούρεμα σε κάποιο από τα κρατικά ομόλογα που αγόρασε η ΕΚΤ, καθώς ένα τέτοιο κούρεμα θα θεωρούνταν χρηματοδότηση, ή επιδότηση, του συγκεκριμένου κράτους-μέλους από την ΕΚΤ (μια επιδότηση που το καταστατικό της ΕΚΤ απαγορεύει δια ροπάλου). Εκεί ενέκειτο το όπλο της ελληνικής κυβέρνησης, το οποίο θα την βοηθήσει να αποτρέψει το κλείσιμο των ελληνικών τραπεζών από την ΕΚΤ.
Το 2011 η ΕΚΤ είχε αγοράσει δεκάδες δισ. ελληνικών κρατικών ομολόγων (βλ. σελ. 142), στο πλαίσιο του αποτυχημένου προγράμματος αγοράς ομολόγων των χωρών της περιφέρειας, του ονομαζόμενου SMP. Στα τέλη του 2024 παρέμεναν άλλα 27 δισ. ευρώ εκείνων των ελληνικών ομολόγων στα βιβλία της ΕΚΤ. Μάλιστα, τα ομόλογα εκείνα ήταν τα τελευταία που ήταν "συνταγμένα" στη βάση του ελληνικού δικαίου, κάτι σπουδαίο, γιατί στην περίπτωση μη έγκαιρης πληρωμής τους ή ΕΚΤ θα έπρεπε να απευθυνθεί στα ελληνικά δικαστήρια για να βρει το "δίκιο" της. Αυτά τα 27 δισ. κρατικών ομολόγων ήταν, λοιπόν, το ισχυρότερο όπλο αποτροπής του κλεισίματος των ελληνικών τραπεζών που διέθετε η ελληνική κυβέρνηση. Γιατί; Επειδή, όπως είδαμε στην προηγούμενη παράγραφο, ακόμα κι ένα ευρώ αυτού του χρέους να κουρευόταν μονομερώς από την Αθήνα, το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης του κ. Ντράγκι θα χαρακτηριζόταν από τα ευρωπαϊκά και τα γερμανικά δικαστήρια παράνομο.
Με άλλα λόγια η ελληνική κυβέρνηση είχε στα χέρια της ένα μοναδικό όπλο με το οποίο μπορούσε να καταστήσει τον κ. Ντράγκι και την ΕΚΤ νομικά ευάλωτους απέναντι στην Bundesbank και στο γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο υπονομεύοντας, την αξιοπιστία του όλου προγράμματος αγοράς χρέους της ΕΚΤ, προκαλώντας ρήξη στις σχέσεις του Ντράγκι με την καγκελάριο Μέρκελ και εν τέλει, θέτοντας την ίδια την ύπαρξη του ευρώ υπό αμφισβήτηση. "Αντιμέτωπος ο κ. Ντράγκι με αυτό τον υπαρξιακό κίνδυνο", είπα καταλήγοντας στους συνομιλητές μου, "θα το σκεφτεί όχι δύο φορές, αλλά ξανά και ξανά πριν σας κλείσει τις τράπεζες".
Παράλληλο σύστημα πληρωμών βασισμένο στο TAXISnet.
Το να υπάρχει μέσο, ή όπλο, αποτρεπτικό δεν αρκούσε βέβαια. Αν και ήταν σίγουρο ότι η ΕΚΤ θα δίσταζε να κλείσει τις ελληνικές τράπεζες εφόσον η ελληνική κυβέρνηση διεμήνυε ότι ένα τέτοιο κλείσιμο θα πυροδοτούσε κούρεμα στα ομόλογα SMP, το οποίο, με τη σειρά του, θα έθετε υπό αμφισβήτηση το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ και το ευρώ γενικότερα, κανείς δεν μπορούσε να εγγυηθεί ότι η ΕΚΤ δε θα τις έκλεινε. Άλλωστε οι θεσμοί της Ευρώπης έχουν μακρά παράδοση στις αυτοκαταστροφικές κινήσεις. Αυτή η σκέψη οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι μια κυβέρνηση Σύριζα έπρεπε να είναι προετοιμασμένη για την περίπτωση που η ΕΚΤ θα έκλεινε τις ελληνικές τράπεζες. Το μόνο ερώτημα ήταν : Υπήρχε τρόπος να κρατηθεί η Ελλάδα εντός της ευρωζώνης σε μια τέτοια περίπτωση;
Το ερώτημα αυτό ήταν και παραμένει καίριο. Αν δεν υπήρχε τρόπος να διατηρηθεί η χώρα στην ευρωζώνη με κλειστές τράπεζες, τότε το Grexit θα ήταν αναπόφευκτα τη στιγμή που η ΕΚΤ θα ανακοίνωνε την διακοπή της παροχής ρευστότητας, μέσω του ELA, στις ελληνικές τράπεζες. Σε αυτή την περίπτωση η κυβέρνηση δε θα είχε εναλλακτική από το να εκδώσει δικό της χρήμα, βγάζοντας την Ελλάδα από το ευρώ. Αν όμως υπήρχε τρόπος να διατηρηθεί η χώρα στην ευρωζώνη με κλειστές τράπεζες, τότε τα πράγματα άλλαζαν. Το επιχείρημά μου, εκείνο το βράδυ στο διαμέρισμα του Αλέξη, ήταν ότι υπήρχε! Ποιός; Η δημιουργία ενός παράλληλου συστήματος πληρωμών, βασισμένου στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Οικονομικών TAXISnet, που θα επέτρεπε την συνέχιση των συναλλαγών σε ευρώ, ακόμα και αν η τρόικα και η ΕΚΤ μας έκλειναν τις τράπεζες.
Αφού, λοιπόν εξήγησα στον Αλέξη, στον Δραγάσακη και στον Παππά το αποτρεπτικό όπλο μας (τα ομόλογα SMP), προχώρησα στην περιγραφή του παράλληλου συστήματος πληρωμών, που μπορούσε να μας κρατήσει ζωντανούς στην ευρωζώνη, τουλάχιστον για όσον καιρό χρειαζόταν εως ότου η τρόικα άρχιζε να διαπραγματεύεται καλή τη πίστει. "Σήμερα", τους είπα, "ο κάθε φορολογούμενος, ο κάθε ΑΦΜ, διαθέτει, εν δυνάμει, χρεωστικό λογαριασμό στο TAXISnet στον οποίο καταβάλλει τους φόρους που του αναλογούν κάνοντας μεταβίβαση (πχ μέσω Web Banking) από τον τραπεζικό λογαριασμό του. Το μόνο που χρειάζεται είναι να δώσουμε σε κάθε φορολογούμενο τη δυνατότητα, μ' ένα PIN, να μεταφέρει πιστωτικές μονάδες από τον ΑΦΜ του σε οποιονδήποτε άλλον ΑΦΜ στην επικράτεια ".
Για να το κάνω πιο λιανά, έδωσα το εξής παράδειγμα : Πχ, έστω ληξιπροθεσμη οφειλή του Δημοσίου προς τη εταιρεία Άλφα ύψους 200.000 €. Εστω ακόμα ότι η Ε γταιρεία Άλφα χρωστά 50.000 € στην Εταιρεία Βήτα και μισθό ύψους 2.000 € στον Υπάλληλο Κώστα. Παράλληλα, η Εταιρεία Βήτα χρωστά πάνω από 48.000 € στην εφορία και 2.000 € στην Υπάλληλο Άννα, η οποία με τη σειρά της χρωστά 800 € στον φίλο της τον Γιώργο, που και αυτός έχει να πληρώσει φόρους άνω των 800 € στο κράτος. Ας δούμε τι θα γινόταν αν το Δημόσιο ενέγραφε πίστωση 200.000 € (απλώς δακτυλογραφώντας το νούμερο αυτό) στον ΑΦΜ της Εταιρείας Άλφα και παρείχε σε κάθε φορολογούμενο ένα PIN με το οποίο θσ μπορούσε να μεταφέρει αυτές τις πιστώσεις από τον δικό του ΑΦΜ σε όποιον ΑΦΜ ήθελε. Έχοντας λάβει πίστωση 200.000 €, η Άλφα έχει κάθε λόγο να χρησιμοποιήσει το PIN της για να μεταφέρει 50.000 € στον ΑΦΜ της Εταιρείας Βήτα και 2.000 €, στον ΑΦΜ του Κώστα. Τώρα η Εταιρεία Βήτα έχει και αυτή λόγο να μεταφέρει 48.000 € πίσω στην εφορία και 2.000 στην Άννα, η οποία με την σειρά της χρησιμοποιεί το PIN της για να μεταφέρει 800 € στον φίλο της τον Γιώργο που κι αυτός με τη σειρά του αποπληρώνει κάποιους από τους φόρους που χρωστά!
Ένα τέτοιο σύστημα θα ήταν χρήσιμο να υπάρχει σε όλες τις χώρες της ευρωζώνης, από την Πορτογαλία μέχρι τη Φινλανδία κσο από την Ιρλανδία μέχρι την Ιταλία. Για την Ελλάδα βέβαια, θα ήταν θείο δώρο, δεδομένων των ληξηπροθεσμων οφειλών όλων προς όλους. Πέραν όμως αυτών των χρήσεων, υπήρχαν και άλλοι λόγοι για τους οποίους το εν λόγω σύστημα πληρωμών ήταν και είναι, απαραίτητο για τη χώρα μας.
Ο πρώτος λόγος είναι ότι θα μας έδινε την δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα ένα απότομο κλείσιμο τραπεζών, από την ΕΚΤ, με παράλληλη ασφυξία ρευστότητας του Δημοσίου. Πολύ εύκολα, εάν έκλειναν οι τράπεζες και κατέρρεε η ρευστότητα κράτους και ιδιωτών, θα μπορούσε το σύστημα αυτό να διευκολύνει τις συναλλαγές και να κρατήσει την αγορά ζωντανή υπό συνθήκες έκτακτης ανάγκης. Πχ συντάξεις και μισθοί θσ μπορούσαν, μερικώς, να κατατίθενται στους λογαριασμούς του TAXISnet, απ' όπου οι ιδιώτες θα μπορούσαν να πληρώνουν αλλήλους. Στον βαθμό που όλοι και τα σούπερ μάρκετ, πληρώνουν φόρους όλοι θα δέχονταν (ιδίως σε περίοδο χαμηλής ρευστότητας μετρητών) αυτές τις πληρωμές.
Ο δεύτερος λόγος ήταν πιο μακροπρόθεσμος: Έχοντας πρώτα εξοικειωθεί με αυτό το σύστημα πληρωμών, οι πολίτες στους οποίους το κράτος δε χρωστά χρήματα κι έτσι ο λογαριασμός τους στο TAXISnet είναι μηδενικός, θα μπορούσαν να μεταφέρουν χρήματα από τον τραπεζικό τους λογαριασμό στον λογαριασμό που τους παρέχει το κράτος στο TAXISnet - ουσιαστικά δανείζοντας το κράτος. Γιατί να το κάνουν; Γιατί να μεταφέρουν τα χρήματά τους από την τράπεζα στο κλειστό κύκλωμα του TAXISnet;
Επειδή το κράτος θα έκανε στους πολίτες την εξής προσφορά : "Κάθε, πχ, 1.000 ευρώ που θα μεταφέρετε σήμερα από την τράπεζά σας στον λογαριασμό του TAXISnet έναν χρόνο αργότερα θα αποπληρώνουν 1.100 ευρώ φόρων - μια έκπτωση δηλαδή φόρων (εισοδήματος, ΦΠΑ, εταιρικών, τελων κυκλοφορίας κτλ) που αντιστοιχεί στο αστρονομικό επιτόκιο του 10%". Έτσι, εν καιρώ, το παράλληλο σύστημα πληρωμών θα έδινε τη δυνατότητα στο κράτοανείζεται χρήματα απευθείας από τους πολίτες του, χωρίς τη διαμεσολάβηση των επιτήδειων χρηματιστών, των τραπεζών και βεβαίως, της ΕΚΤ. Εφόσον το κράτος κρατούσε το μέγεθος τέτοιου δανεισμού εντός λογικών ορίων και το σύστημα λειτουργούσε υπό καθεστώς διαφάνειας, θα αποτελούσε εξαιρετικό εργαλείο στα χέρια μιας νέας κυβέρνησης που πάσχιζε να δημιουργήσει δικές της μορφές ρευστότητας.με απώτερο στόχο την ενίσχυση της διαπραγματευτκής της δύναμης προς την κατεύθυνση μιας βιώσιμης συμφωνίας εντός της ευρωζώνης.
Ο Αλέξης και ο Παππάς έδειχναν, αν όχι ανακουφισμένοι, πάντως ικανοποιημένοι με την ιδέα ότι υπήρχαν τρόποι να δημιουργηθεί ρευστότητα, σε ευρώ, ικανή να τους δώσει περιθώρια ελευθερίας δε περίπτωση που η ΕΚΤ έκλεινε τις τράπεζες. Ο Δραγάσακης, αφού άκουσε προσεκτικά την περιγραφή του παράλληλου συστήματος, μου ζήτησε να του τη στείλω εγγράφως για να τη μελετήσει, κάτι που με ευχαρίστησε. Πράγματι, την επόμενη μέρα, έχοντας μόλις αφιχθει στο Όστιν, έκατσα και ξαναέγραψα, σε λιγότερο τεχνική γλώσσα, ενδελεχή δεκασέλιδη περιγραφή του συστήματος παράλληλων πληρωμών, την οποία έστειλα στον Παππά ζητώντας του να την μεταφέρει στον Αλέξη και στον Δραγάσακη.
Σε αυτό το σημείο αξίζει μια παρένθεση, ένα άλμα τέσσερις μήνες αργότερα, στον Μάρτιο του 2015 και σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου υπό την προεδρία του πρωθυπουργού, πλέον, Αλέξη Τσίπρα. Μετά από μια δική μου ανασκόπηση της έως τότε σύγκρουσής μας με την τρόικα, μου ζητήθηκε να εισηγηθώ το νομοσχέδιο για την καταπολέμηση της ανθρωπιστικής κρίσης. Εξήγησα πως, σε πρώτο στάδιο, ήμασταν έτοιμοι να εκδωσουμε χρεωστικές κάρτες που περιείχαν εκατοντάδες ευρώ μηνιαίως οι οποίες θα μοιράζονταν σε τριακόσιες περίπου χιλιάδες οικογένειες που βρίσκονταν πολύ κάτω από το όριο της φτώχειας. "Αυτές οι χρεωστικές κάρτες", συνέχισα, "θα ήταν μόνο η αρχή. Σύντομα θα αντικαταστούσαν τις αστυνομικές ταυτότητες και έτσι θα μετατρέπονταν στη βάση για την πλήρη επέκταση του παράλληλου συστήματος πληρωμών. Πολύ γρήγορα, μάλιστα, δε θα χρειάζονται καν αυτές οι πλαστικές κάρτες, καθώς η λειτουργία τους θα μπορούσε να γίνεται με εφαρμογή κινητών τηλεφώνων - όπως εκείνες του Apple Pay και του Google Wallet".
Αφού εξήγησα τη λειτουργία αυτού του συστήματος (βλ. προηγούμενες παραγράφους), αναφέρθηκα στα πολλά πλεονεκτηματά του:
Δίνει τη δυνατότητα στο κράτος και στους ιδιώτες να αλληλοακυρώσουν ληξιπρόθεσμες οφειλές του Δημοσίου στους ιδιώτες, των ιδιωτών στο Δημόσιο, αλλά και των ιδιωτών μεταξύ τους.
Απελευθερώνει "κανονικά" ευρώ τόσο του δημόσιου τομέα όσο και των ιδιωτών.
Δημιουργεί νέο δημοσιονομικό "χώρο" (ή περιθώρια ελευθερίας) στην κυβέρνηση, πχ της επιτρέπει να χρηματοδοτεί φτωχούς ανθρώπους προκειμένου να κάνουν πληρωμές στα σούπερ μάρκετ χωρίς κανένα στίγμα (καθώς όλοι οι πολίτες θα έφεραν αυτές τις κάρτες και θα μπορούσαν να πληρώνουν με αυτές).
Επιτρέπει στο κράτος να δανείζεται απευθείας από τους πολίτες, από μικρά μέχρι μεγάλα ποσά, παρακάμπτοντας τις "αγορές" και προσφέροντας σημαντικές φοροαπαλλαγές στους πολίτες.
Υπερβαίνει το τραπεζικό σύστημα, με σημαντική μείωση του κόστους των συναλλαγών για τους ιδιώτες, καθώς αναιρεί το μονοπώλιο των τραπεζιτών απέναντι στην κοινωνία και στο σύστημα πληρωμών στο οποίο βασίζεται η οικονομική ζωή.
Δημιουργεί ένα παράλληλο ηλεκτρονικό - διαδικτυακό ευρώ, το οποίο, σε αντίθεση με το "κανονικό" ευρώ, μπορεί με το πάτημα ενός κουμπιού - σε μια έκτακτη κατάσταση - να μετατραπεί σε εναλλακτικό εθνικό νόμισμα εν ριπή οφθαλμού.
"Δεν θέλουμε σε καμία περίπτωση να βγούμε από το ευρώ" διαβεβαίωσα. "Όμως, έχει σημασία να γνωρίζουν οι δανειστές πως δε θα σταματήσουν οι συναλλαγές αν προσπαθήσουν να μας στραγγαλίσουν κλείνοντας τις τράπεζες - πως και το πρόγραμμα ανθρωπιστικής κρίσης μπορούμε να τρέξουμε και συναλλαγές μεταξύ ιδιωτών μπορούμε να υποστηρίζουμε. Κι αν το γνωρίζουν αυτό, μειώνεται η άνεση με την οποία θα προσπαθήσουν να μας στραγγαλίσουν καθώς δε θα μπορούν να βασιστούν πλέον στην πεποίθηση ότι αν μας απειλήσουν.με κλείσιμο τραπεζών εμείς θα κάνουμε πίσω, θα συνθηκολογήσουμε όσον αφορά το μέγα ζητούμενο, την αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους ".
Όταν το υπουργικό συμβούλιο ολοκληρώθηκε, οι περισσότεροι υπουργοί με πλησίασαν για να εκφράσουν τον ενθουσιασμό τους για το παράλληλο σύστημα πληρωμών που τους παρουσίασα, κάποιοι μάλιστα κτυπώντας με στην πλάτη και λέγοντας ότι η παρουσίαση τους ενδυνάμωσε, τους εμψύχωσε και γενικότερα, τους εντυπωσίασε.
Πέντε μήνες αργότερα, μετά την παραίτησή μου, ο συστημικός Τύπος οργίασε εναντίον μου, στο πλαίσιο της στρατηγικής της τρόικας εσωτερικού να δαιμονοποιήσει το ΟΧΙ του δημοψηφίσματος και όσους συνέχιζαν να το τιμούν. Αρχικά με χαρακτήριζαν ανόητο κατηγορώντας με ότι πήγαινα κατευθείαν στο στόμα του λύκου, στο Eurogroup, χωρίς σχέδιο αποτροπής του κλεισίματος των τραπεζών και χωρίς σχέδιο για την περίπτωση που μας έκλειναν τις τράπεζες. Κανείς από τους συντρόφους μου που είχαν παραστεί σε εκείνο το υπουργικό συμβούλιο δεν είπε κουβέντα. Έτσι αποφάσισα να προβώ ο ίδιος σε διαρροή των σχεδίων αποτροπής του κλεισίματος των τραπεζών (που βασιζόταν στο κούρεμα των ομολόγων SMP κατοχής της ΕΚΤ - βλ. σελ. 164) και παράλληλου συστήματος πληρωμών."
Είναι γεγονός ότι ο Γιάννης Βαρουφάκης είχε τις αυταπάτες του, αλλά και σχέδιο είχε, όπως και την θέληση και την αποφασιστικότητα, να το εφαρμόσει.
Οι άλλοι - ο Αλέξης Τσίπρας, ο Νίκος Παππάς, ο Γιάννης Δραγάσακης - δεν είχαν, ούτε την αποφασιστικότητα, αλλά ούτε και την απαιτούμενη θέληση, για να εφαρμόσουν το σχέδιο Γιάννη Βαρουφάκη, ή ακόμη και να βγάλουν την χώρα μας από το ευρώ, εάν οι ευρωθεσμοί και το Βερολίνο, δεν υποχωρούσαν, παρά τα όσα διαβεβαίωναν τον συνομιλητή τους, εκείνο το βράδυ, αλλά και μετά.
Και όμως, ο Αλέξης Τσίπρας, το βράδυ αυτό, πρότεινε, στο Βαρουφάκη, να αναλάβει το υπουργείο Οικονομικών, στην μελλοντική κυβέρνησή του.
Οι συνομιλητές του Βαρουφάκη μπλόφαραν και στο τέλος η μπλόφα τους δεν έπιασε. Ο Βαρουφάκης, όμως, δεν μπλόφαρε. Απλώς, δεν κατάλαβε ότι η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ μπλόφαρε και θα τον χρησιμοποιούσε, ως κύριο παίκτη, σε αυτή την μπλόφα τους, απέναντι, στους δανειστές και το Βερολίνο.
Ας δούμε το τί ακολούθησε, εκείνο το βράδυ του τέλους Νοεμβρίου 2014, στο διαμέρισμα του Αλέξη Τσίπρα, μετά την πρόταση αυτή του αρχηγού του ΣΥΡΙΖΑ, στο Γιάννη Βαρουφάκη (σελίδες 173, έως 176, του βιβλίου του πρώην υπουργού Οικονομικών). Οι διάλογοι του Βαρουφάκη, με τους Τσίπρα, Παππά και Δραγάσακη, είναι πολύ σημαντικοί και χαρακτηριστικοί:
"" Εν αρχή ην η αναδιάρθρωση χρέους", δήλωνα. Αν δεν συμφωνούσαμε σε αυτό, ότι δηλαδή ήταν ψηλότερα στην ιεραρχία προτεραιοτήτων μας απ' όλα τ' άλλα (ιδιωτικοποιήσεις, εργασιακά κτλ), δε θα υπήρχε λόγος να συνεχίσουμε τη συζήτηση. Συμφώνησαν.
"Ο στόχος της αναδιάρθρωσης του χρέους δεν είναι ιδεολογικός αλλά πρακτικός", συνέχισα. Μόνο μια σοβαρή αναδιάρθρωση του χρέους θα μας επέτρεπε να ανατρέψουμε τον στόχο του πρωτογενούς πλεονάσματος από το γελοίο 4,5%, που είχε αποδεχτεί η κυβέρνηση Σαμαρά, αντικαθιστώντας τον, με, κατά μέγιστον, στόχο 1,5% - κάτι που θα μας επέτρεπε να μειώσουμε τους φορολογικούς συντελεστές που σκοτώνουν την προοπτική ανάκαμψης, να σταματήσουμε τις επιπλέον περικοπές στις συντάξεις και στους μισθούς του Δημοσίου, να αυξήσουμε κάπως τις δημόσιες επενδύσεις κλπ. Συμφώνησαν.
Ως προς τις ιδιωτικοποιήσεις, τους ανέπτυξα την απάντηση που δίνω όταν οι δημοσιογράφοι με ρωτούν ποια είναι η θέση μου ως προς αυτές : "Εξαρτάται από την ιδιωτικοποίηση τους όρους και τη συνεισφορά στην ανάκαμψη. Απορρίπτω την δογματική απάντηση, υπέρ ή κατά των ιδιωτικοποιήσεων και μελετώ τους όρους και τις προοπτικές". Συγκεκριμένα, τους είπα ποιοι έπρεπε να είναι οι όροι για να αποδεχθούμε μια ιδιωτικοποίηση" α) να μην αφορά δίκτυα που λειτουργούν ως φυσικά μονοπώλια (πχ ΔΕΗ), β) να μην αφορά κοινά αγαθά, όπως το νερό, γ) ο αγοραστής να δεσμευτεί σε μεγάλη και εμπροσθοβαρή επένδυση σε τεχνολογία και εκπαίδευση εργαζομένων δ) να προστατευτούν οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και τα εργατικά δικαιώματα χώρας του "πρώτου" κόσμου για τους εργαζόμενους και ε) να διατηρηθεί το μειοψηφικό πακέτο μετοχών για το κράτος, τις οποίες εμείς θα δίναμε στα ασφαλιστικά ταμεία με στόχο την αύξηση της κεφαλαιοποίησής τους (την οποία είχε πλήξει το κούρεμα, το PSI, του 2012). Συμφώνησαν.
Έτσι ήρθαμε στο λεπτό ζήτημα των τραπεζών. Ενθυμούμενος τη "δύσκολη" συζήτησή μας με τον Αλέξη στο Πετροκάραβο και δεδομένης της παρουσίας του Δραγάσακη στην κουβέντα, επέλεξα προσεκτικά τα λόγια μου. Τους ρώτησα σε ποιον βαθμό ήταν διατεθειμένοι να έρθουν σε μετωπική σύγκρουση με τους τραπεζίτες (όπως ο Άρης και ο Ζορμπάς της αλληγορίας μου) με σκοπό να περάσει ο έλεγχος των τραπεζών τους στους φορολογούμενους που τις είχαν διασώσει. Μάλιστα τους θύμισα ότι, πέραν των κεφαλαίων που έλαβαν από τους φορολογούμενους, οι εν λόγω τραπεζίτες παρέμεναν στο τιμόνι των πτωχευμένων τραπεζών ελέω των IOU πενήντα και βάλε δισ. ευρώ που εγγυόταν το Δημόσιο, οι φορολογούμενοι και πάλι.
Ο Παππάς έδωσε ρεσιτάλ επαναστατικότητας, τονίζοντας ότι όλοι οι τραπεζίτες θα πάνε στα σπίτια τους. Πιο συγκρατημένος αλλά εξίσου θετικός ο Αλέξης, μου απάντησε ότι γι' αυτό τον λόγο θα έχει μεγάλη σημασία ο ρόλος του Δραγάσακη που, ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, αναλαμβάνει το δύσκολο έργο του δαμασμού των τραπεζιτών. Με το μυαλό στις προειδοποιήσεις του φίλου μου του Βασίλη Καφούρου, τις οποίες ο Αλέξης είχε απορρίψει στο Πετροκάραβο κάπως αδύναμα παρατήρησα με ενδιαφέρον τον Δραγάσακη να μη διαφωνεί μεν ως προς τον ρόλο που αναλάμβανε (δηλαδή να στείλει τους τραπεζίτες στο σπίτι τους), αλλά και να μην επαυξάνει, παρά μόνο να λέει πως ό,τι γίνει πρέπει να γίνει στο πλαίσιο της νομιμότητας. Ποιος θα διαφωνούσε σε αυτό; Τί άλλο όμως κρυβόταν πίσω από τα λόγια του; Άλλωστε, όλα τα σκάνδαλα που είχαν διαπραχθεί εκ μέρους και για λογαριασμό των τραπεζιτών τα προηγούμενα χρόνια διαπράττονταν πάντα "στο πλαίσιο της νομιμότητας".
Αφού είχαμε συμφωνήσει σε αυτούς τους τέσσερις καίριους στόχους, το ερώτημα ήταν αν θα συμφωνούσαμε και στα μέσα επίτευξης τους απέναντι σε μια τρόικα έτοιμη να μας απειλήσει με κλείσιμο τραπεζών. Τίποτα δεν είχε τόσο μεγάλη σημασία όσο η προετοιμασία για το πώς θα ενεργούσαμε αντιμέτωποι με την απειλή αυτή : άμεσο και μονομερές κούρεμα των ομολόγων SMP της ΕΚΤ, εφαρμογή του παράλληλου συστήματος πληρωμών και αναγγελία αλλαγών στο νόμο που διέπει τη λειτουργία της Τράπεζας της Ελλάδος. Καθώς επαναλάμβανα σημείο προς σημείο τη στρατηγική ανάσχεσης του σχεδίου της τρόικας και αποτροπής του κλεισίματος των τραπεζών, οι συνομιλητές μου φαίνονταν να συμφωνούν απολύτως. Και τότε έφτασα στο ευαίσθητο σημείο : "Το κλειδί που θα ξεκλειδώσει την πόρτα της φυλακής χρέους είναι η μεταξύ μας συναίνεση ότι δε θα μπλοφάρουμε με την τρόικα Είναι ξεκάθαρο αυτό;" ρώτησα εναγωνίως.
Ο Δραγάσακης με ρώτησε τι εννοούσα. Αναρωτήθηκα αν ήταν απλώς προσεκτικός ή αν επρόκειτο περί στρατηγικής αμνησίας. Άδραξα την ευκαιρία να επαναλάβω εκείνο που τους έλεγα από τις πρώτες μας συναντήσεις χρόνια πριν : "Μπλοφάρεις όταν προσποιείσαι ότι έχεις άσους τη στιγμή που έχεις τριάρια. Το να ανακοινώσεις μια συγκεκριμένη πρόθεση όταν σκοπεύεις να την τιμήσεις ανεξαρτήτως των πράξεων του αντιπάλου δεν αποτελεί μπλόφα".
Ο Αλέξης έπιασε το νόημα και αμέσως πήγε σε αυτό."Σε ακούσαμε", μου είπε. "Λες πως δεν θα υπογράψουμε μνημόνιο ακόμα και αν μας απειλήσουν με Grexit και το εννοούν"."Ακριβώς κριβώς αυτό εννοούσα", τους είπα. Δεν υπήρχε καμία δικαιολογία να μπούμε σε μια διαπραγμάτευση με τους ισχυρότερους θεσμικούς δανειστές του πλανήτη πάρα μόνον αν θέλαμε βιώσιμη συμφωνία εντός της ευρωζώνης, κάτι που απαιτεί το να φοβόμαστε τη συνθηκολόγηση σ' άλλο ένα μνημόνιο περισσότερο απ' ότι φοβόμαστε το Grexit."Συμφωνείτε;" ρώτησα για πολλοστή φορά. "Προφανώς", ήταν η απάντηση του Αλέξη, που συνοδεύτηκε από άλλη μια έκρηξη ενθουσιασμού του Παππά. Ο Δραγάσακης έμεινε σιωπηλός, προσφέροντας στην ομήγυρη ένα κουρασμένο αλλά συγκαταβατικό χαμόγελο.
Ήταν ό,τι πιο κοντά μπορούσε να επιτευχθεί στην κατεύθυνση ενός μεταξύ μας συμβολαίου τιμής. Η ώρα της απόφασης είχε έρθει."
Ο Γιάννης Βαρουφάκης αποδέχτηκε την πρόταση του Αλέξη Τσίπρα να γίνει υπουργός Οικονομικών.
Και φυσικά, την πάτησε. Ο Αλέξης Τσίπρας και η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, δεν ήσαν διατεθειμένοι να τηρήσουν τα συμφωνηθέντα.
Και φυσικά έλεγαν ψέματα. Δεν τα τήρησαν. Απλώς, μπλόφαραν και έχασαν, προτιμώντας να υποταχθούν, στις θελήσεις των δανειστών, προτιμώντας την διατήρηση του καθεστώτος χρεωδουλείας, στην Ελλάδα, από την έξοδο από το ευρώ, γράφοντας όσα συμφώνησαν, με τον Γιάννη Βαρουφάκη, στα παλιά τους τα παπούτσια...