Του Βαγγέλη Χωραφά
Στις 15 Νοεμβρίου, 7:15 π.μ., ο πρόεδρος του Στρατοδικείου, στρατηγός Αλέξανδρος Οθωναίος διάβασε την τελική ετυμηγορία του δικαστηρίου:
«Εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου Β’ το Έκτακτον Στρατοδικείον συσκεφθέν κατα νόμον, κηρύσσει παμψηφεί τους μεν Γεώργιον Χατζανέστην, Δημήτριον Γούναρην, Νικόλαον Στράτον, Πέτρον Πρωτοπαπαδάκην, Γεώργιον Μπαλτατζήν και Νικόλαον Θεοτόκην εις την ποινήν του Θανάτου. Τους δε Μιχαήλ Γούδαν και Ξενοφώντα Στρατηγόν εις την ποινήν των ισοβίων δεσμών. Διατάσσει την στρατιωτικήν καθαίρεσιν των Γεωργίου Χατζανέστη, αρχιστρατήγου, Ξενοφώντος Στρατηγού, υποστρατήγου και Μιχαήλ Γούδα, υποναυάτχου και επιβάλλει αυτούς τα έξοδα και τέλη. Επιδικάζει παμψηφεί χρηματικήν αποζημίωσιν υπερ του Δημοσίου κατα του Δ. Γούναρη δραχμών 200 χιλιάδων, Ν. Στράτου δραχμών 335 χιλιάδων, Γ. Μπαλτατζή και Ν. Θεοτόκη δραχμών 1 εκατομμυρίου και Μ. Γούδα δραχμών 200 χιλιάδων. Εγκρίθη, απεφασίσθη και εδημοσιεύσθη εν Αθήναις τη 15η Νοεμβρίου 1922».
ο Πρόεδρος – ο Γραμματέας
Α. Οθωναίος – Ιωάννης Πεπόνης
Ακολούθησε ανακοίνωση, η οποία έλεγε:
«Την 11ην και 30΄π.μ. της σήμερον, εις τον παρά τω Γουδί χώρο εξετελέσθη εν πλήρει στρατιωτική τάξει, η θανατική εκτέλεσις των έξ καταδικασθέντων υπό του Εκτάκτου Επαναστατικού Στρατοδικείου, υπευθύνων της Μικρασιατικής Καταστροφής, ήτοι των απαρτισάντων το Συμβούλιον των πέντε πολιτικών Π. Πρωτοπαπαδάκη, Δ. Γούναρη, Ν. Στράτου, Γ. Μπαλτατζή και Ν. Θεοτόκη, ως και του αρχιστρατήγου της ήττης Γ. Χατζανέστη. Της εκτελέσεως προηγήθη η στρατιωτική καθαίρεσις και η θεία μετάληψις εν ταις φυλακαίς Αβέρωφ. Οι νεκροί, μεταφερθέντες πάραυτα, εις το Α΄ Νεκροταφείον, παρεδόθησαν εις τους οικείους των προς ταφήν. Προ της εκτελέσεως οι κατάδικοι, ερωτηθέντες περί της υστάτης θελήσεώς των, ουδέν είπον».
Ανακοινωθέν Εκτάκτου Επαναστατικού Στρατοδικείου
15 Νοεμβρίου 1922».
Ο αιματηρός επίλογος της μεγαλύτερης ίσως πολιτικής τραγωδίας της Ελλάδας, είχε κλείσει.
Η στάση του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος παρά το ότι είχε αρνηθεί να πάρει θέση στο ζήτημα της δίκης, επιμένοντας στη δήλωση του να μην αναμειχθεί στην ενεργό πολιτική, αντέδρασε, αλλά ετεροχρονισμένα. Το αποτρεπτικό για την εκτέλεση τηλεγράφημα του έφτασε από την Λωζάνη στην Αθήνα 19 ώρες μετά την απόφαση του στρατοδικείου και 14 ώρες μετά την εκτέλεση των έξι.
Το τηλεγράφημα έγραφε τα εξής:
Λωζάννη, 15 Νοεμβρίου 1922.
Επαναστατικήν Επιτροπήν Αθήνας.
Σήμερον το απόγευμα και κατά την ώρα του τεΐου ο Λόρδος Κόρζον βαθύτατα συγκεκινημένος με επλησίασε και μοι επέδειξε τηλεγράφημα αγγέλων την απόφασιν του στρατοδικείου δι’ ης καταδικάζονται εις θάνατον οι κατηγορούμενοι. Μοι ετόνισε την φρικαλέαν εντύπωσιν η οποία θα εδημιουργείτο όχι μόνον μεταξύ των κυβερνητικών κύκλων εν Αγγλία, αν υπεύθυνοι υπουργοί της χώρας, οίτινες κατά τρόπον έκδηλον είχον υπέρ αυτών την υποστήριξιν της κοινής γνώμης ότε ανέλαβον την αρχήν, εξετελούντο. Και προσέθηκεν ότι αν πραγματοποιηθεί η εκτέλεσις, η βρετανική κυβέρνησις θα προβή εις ανάκλησιν του πρεσβευτού της, Καίτοι, όπως γνωρίζετε μετά προσοχής αποφεύγω να επέμβω εις τας εσωτερικάς υποθέσεις της χώρας, θεωρώ καθήκον μου να σας βεβαιώσω ότι η εντύπωσις θα είναι πράγματι ως την παριστά ο Λόρδος Κόρζον, και να επισύρω την προσοχήν σας επί του γεγονότος ότι η θέσις μου ενταύθα θα καταστεί δυσχερής.
Λ.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ
Την επομένη της εκτέλεσης, σε συνέντευξή του από τη Λοζάνη στο «Βήμα της Ν. Υόρκης» χαρακτήριζε τους εκτελεσθέντες «προδότες».
Σε επιστολή του αργότερα προς τον Παναγή Τσαλδάρη το 1929 ο Βενιζέλος φρόντισε να γράψει για όλους τους εκτελεσθέντες: «Δύναμαι να βεβαιώσω υμάς κατά τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον ότι ουδείς εκ των πολιτικών αρχηγών της Δημοκρατικής παρατάξεως θεωρεί ότι οι ηγέται της πολιτικής, ήτις εφηρμόσθη μετά το 1920, δύναται να κατηγορηθούν δια πράξιν προδοσίας της Πατρίδος ή ότι εν γνώσει ωδήγησαν τον τόπον εις την Μικρασιατική καταστροφή».
Αυτές οι επιστολές, μεταξύ άλλων στοιχείων, χρησιμοποιήθηκαν το 2008 για την επανάληψη της Δίκης των Έξι.
Η επανάληψη της δίκης
Την επανάληψη της Δίκης των Έξι που πραγματοποιήθηκε το 1922, αποφάσισε ο Άρειος Πάγος το 2009. Σε διάσκεψη κεκλεισμένων των θυρών, η Ολομέλεια του Ανωτάτου Δικαστηρίου έκανε δεκτή την εισήγηση του αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Αθανασίου Κονταξή, ο οποίος είχε υποστηρίξει ότι το ζήτημα της επανάληψης της δίκης κακώς παραπέμφθηκε από το Ποινικό Τμήμα του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην Ολομέλεια λόγω της διαφοράς μιας ψήφου, αφού αυτή η πρόβλεψη ισχύει μόνο για τις αναιρέσεις και όχι για τις αιτήσεις επανάληψης των δικών.
Κατόπιν αυτού, αναβιώνει η απόφαση του Ποινικού Τμήματος, το οποίο είχε αποφανθεί με ψήφους 3-2 υπέρ της επανάληψης της διαδικασίας, δεχόμενο ότι έχουν προκύψει νέα στοιχεία για τα δραματικά γεγονότα του 1922. Τα στοιχεία αυτά και την αίτηση για επανάληψη της δίκης κατέθεσε στον Άρειο Πάγο τον Ιανουάριο του 2008 ο Μιχάλης Πρωτοπαπαδάκης, εγγονός του καταδικασθέντος Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη.
Τον Οκτώβριο 2010 με την απόφαση 1675/2010, ο Άρειος Πάγος ακύρωσε τη δίκη του 1922, παύοντας παράλληλα την ποινική δίωξη εναντίον των καταδικασθέντων, λόγω παραγραφής των κατηγοριών. Στο σκεπτικό της απόφασης, που ελήφθη με οριακή πλειοψηφία, γίνεται δεκτό ότι τα στοιχεία που κατέθεσε στην προσφυγή του ο Μιχάλης Πρωτοπαπαδάκης, συνηγορούν υπέρ της αθωότητας των καταδικασθέντων. Πρόκειται για την επιστολή που αργοπορημένα έστειλε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στους δικτάτορες, ζητώντας να μην εκτελεστεί η ποινή, αλλά και μία ομιλία και μία επιστολή του ιδίου, όπου υποστηρίζει ότι οι ηγέτες της αντιβενιζελικής παράταξης δεν ήταν προδότες.
Ο Άρειος Πάγος επιβεβαίωσε επί της ουσίας αυτό που ήταν γενικώς αποδεκτό: ότι οι Έξι δεν έτυχαν δίκαιης δίκης και ότι η καταδίκη τους ήταν πολιτικά υποκινούμενη, καθώς αποφασίστηκε από ένα έκτακτο στρατοδικείο, σε καθεστώς δικτατορίας. Παρ’ όλα αυτά, πολλοί θεωρούν ότι η εσχάτη των ποινών ήταν εντέλει η αρμόζουσα, ανεξάρτητα από ενδεχόμενες δικονομικές αυθαιρεσίες. Η Ομοσπονδία Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδος πραγματοποίησε μάλιστα παράσταση πολιτικής αγωγής στον Άρειο Πάγο, υποστηρίζοντας ότι η αθώωση της πολιτικής ηγεσίας της φιλοβασιλικής παράταξης συνιστά προσβολή στη μνήμη των θυμάτων της καταστροφής.
Με την εκτέλεση των Έξι εκτονώθηκε η λαϊκή οργή και ξεπλύθηκε με αίμα η ήττα που έθεσε οριστικό τέλος στο όραμα της Ελλάδας «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Αυτό ήταν το σημείο καμπής που διαμορφώνει ακόμη και σήμερα τη συλλογική συνείδηση για τη σύγχρονη ελληνική Ιστορία.
Η Ελλάδα πλήρωσε πανάκριβα τον εθνικό διχασμό.
---
O Βαγγέλης Χωραφάς, διευθυντής της ιστοσελίδας γεωπολιτικής https://www.geoeurope.org, δημοσιεύει καθημερινά πρωτότυπα άρθρα και αναλύσεις και στην προσωπική του σελίδα στο facebook (https://www.facebook.com/vangelis.chorafas).