Του Στέλιου Φενέκου
υποναυάρχου ε.α. - προέδρου Κοινωνίας Αξιών
Η Τουρκία έχει μεγάλες ανάγκες εξωτερικής χρηματοδότησης και ο ιδιωτικός της τομέας είναι σε μεγάλο βαθμό χρεωμένος σε ξένο νόμισμα, εγκυμονώντας κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.
Υπήρξε έντονη ανάπτυξη το 2021, πολύ πιο πάνω από τις προβλέψεις των διεθνών Οίκων και του ΔΝΤ (προέβλεπαν 5,2% και έφθασε στο 9,0%) και οι προβλέψεις λένε ότι θα παραμείνει σταθερή μεταξύ 5 και 8% το 2022-26.
Η ανάπτυξή της ήταν από τις μεγαλύτερες σε όλο το κόσμο.
Τροφοδοτήθηκε από τη μεγάλη και φθηνή πιστωτική επέκταση (50% ετησίως), τη δημοσιονομική τόνωση (12,8% του ΑΕΠ το 2020) και την ανάκαμψη της εξωτερικής ζήτησης, μετά την χαλάρωση των μέτρων περιορισμού.
Ωστόσο, οι χαλαρές και διευκολυντικές δημοσιονομικές πολιτικές οδήγησαν σε διεύρυνση τόσο των δημοσίων ελλειμμάτων, καθώς και σε άνοδο του πληθωρισμού.
Οι δυνατότητες ανάπτυξης της Τουρκίας αν και παραμένουν σημαντικές και η οικονομία της καθίσταται πιο ανταγωνιστική λόγω της υποτίμησης της Τουρκικής λίρας κατά 40% και των χαμηλών επιτοκίων, εν τούτοις αυτή η μεγάλη υποτίμηση επηρεάζει αρνητικά την εμπιστοσύνη των πολιτών προς την κυβέρνηση και το τραπεζικό σύστημα και τελικά μπορεί να επηρεάσει και την ίδια την ανάπτυξη, εάν δεν ακολουθηθούν κατάλληλες οικονομικές πολιτικές.
Τέσσερα είναι τα σημαντικά ζητήματα για την Τουρκική οικονομία
1. Θα σπεύσουν να μετατρέψουν οι καταθέτες τα χρήματά τους σε δολάρια είτε ευρώ, λόγω του φόβου για μεγαλύτερη υποτίμηση;
Οι Τούρκοι έχουν την δυνατότητα να διατηρούν καταθέσεις σε ξένο νόμισμα (δολάρια ή ευρώ).
Στην κρίση του 2018 οι καταθέσεις σε ξένο νόμισμα έφθαναν στο 49% των συνολικών καταθέσεων στις τράπεζες (περίπου 270 δις δολάρια) ενώ σήμερα ξεπερνούν το 55% των συνολικών καταθέσεων.
Ο φόβος είναι να αποσύρουν τις καταθέσεις τους οι πολίτες λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης, είτε να μην καταθέτουν πλέον (δεδομένων και των επιτοκίων που δεν ανταποκρίνονται στον αυξανόμενο πληθωρισμό).
Αυτό έγινε περιορισμένα όμως στην οικονομική κρίση του 2018. Σε αυτήν την περίπτωση η κυβέρνηση ίσως πιεσθεί να προσφύγει σε έλεγχο κεφαλαίων (capital control), αν και στην κρίση του 2018 απέφυγε να το κάνει.
2. Πόσο θα συνεχίσει να ανεβαίνει ο πληθωρισμός;
Εάν συνεχίσει να ανεβαίνει τότε θα υποτιμηθεί και άλλο το νόμισμα και η κεντρική τράπεζα θα αναγκασθεί να χρησιμοποιήσει τα συναλλαγματικά αποθέματα για να στηρίξει την λίρα.
3. Θα διατηρήσουν όμως οι τράπεζες πρόσβαση στα ξένα κεφάλαια;
Η εμπειρία της οικονομικής κρίσης του 2018 μας λέει ότι οι τράπεζες διατήρησαν την πρόσβασή τους σε ξένο χρήμα για να μπορούν να δανείζουν, πέραν του ότι υπήρξε άνοδος των επιτοκίων για να μπορέσει να στηριχθεί η λίρα.
4. Θα μπορεί η Τουρκία να πληρώσει τα χρέη της;
Το χρέος της Τουρκίας ως προς το ΑΕΠ είναι 40%, σχετικά μικρό. Οι εταιρείες σήμερα είναι σε καλύτερη κατάσταση από πλευράς δανεισμού από ότι ήταν το 2018, έχοντας μειώσει τα χρέη τους κατά 75 δις δολάρια, αν και τμήμα αυτού μετακινήθηκε στο δημόσιο.
Οι ανάγκες εξυπηρέτησης του δημόσιου τομέα έχουν ανέβει και υπάρχουν κίνδυνοι (όχι όμως μεγάλοι) στην ικανότητα εξυπηρέτησης του χρέους εάν συνεχισθεί αυτή η πορεία.
ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
α) Νέο και μορφωμένο εργατικό δυναμικό
β) Καλά αναπτυγμένος και ευέλικτος κατασκευαστικός τομέας
γ) Στρατηγική γεωπολιτική θέση
δ) Ισχυρή οικονομική ανάκαμψη μετά τον COVID-19
ε) Ανάκτηση εξαγωγικών επιδόσεων
ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
α) Μεγάλη εξάρτηση από εξωτερική χρηματοδότηση
β) Δομή του μεταποιητικού τομέα που εξαρτάται από τις εισαγωγές
γ) Υψηλές πληθωριστικές πιέσεις που προκύπτουν από την αδυναμία της λίρας
δ) Εξασθένηση των αποθεματικών της κεντρικής τράπεζας, υψηλότερο δημόσιο χρέος
ε) Αυξημένες περιφερειακές και γεωπολιτικές εντάσεις
Το έλλειμμα στο ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών (49,9 δις δολ το 2020) αναμένεται να μειωθεί το 2021 λόγω της μεγάλης ανάκαμψης των εσόδων από τον τουρισμό (182% σε σχέση με πέρυσι, εκτιμώμενα έσοδα δηλαδή από τον τουρισμό μόνο οπωσδήποτε γύρω στα 19 δις USD).
Επιπλέον, οι υψηλότερες εξαγωγές το 2021, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης, και οι βραδύτερες εισαγωγές χρυσού (που ζητούνται από τα νοικοκυριά στην Τουρκία ως παραδοσιακό μέσο αυτοπροστασίας από τον πληθωρισμό), θα συμβάλουν επίσης σε αυτόν τον περιορισμό.
Οι γεωπολιτικές προτεραιότητες της Τουρκίας και ορισμένων δυτικών συμμάχων της έχουν αρχίσει να αποκλίνουν τα τελευταία χρόνια.
Η ενεργή επιθετική της πολιτική στην περιοχή φαίνεται πιθανό να συνεχιστεί και την προσεχή περίοδο, σύμφωνα με την εθνική γεωπολιτική στάση της.
Κατά συνέπεια, οι σχέσεις μεταξύ ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών, ΗΠΑ και Τουρκίας ενδέχεται να παραμείνουν τεταμένες.
Ωστόσο, οι στενοί οικονομικοί δεσμοί της με πολλές ευρωπαϊκές χώρες και η προθυμία τους να αυξήσουν τον όγκο του εμπορίου αντιπροσωπεύουν μια δυνατότητα βελτίωσης των σχέσεών τους.
Η υπερεπέκταση που έχει κάνει η Τουρκία με την εμπλοκή Στρατευμάτων και μισθοφόρων σε βάσεις και σε πολλά μέρη, στην Κύπρο, την Αφρική, την Ασία, και την Μ. Ανατολή (συνολικά 47.000 άτομα) αυξάνει σημαντικά τα βάρη κατά περίπου 20 δις δολάρια το χρόνο.
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
Είναι εξαιρετικά βιαστικές οι θέσεις που προβάλλονται συχνά από αναλυτές στα ΜΜΕ για την Τουρκική οικονομία, σε τέτοιο βαθμό που να θεωρούμε ότι θα καταρρεύσει και όλη η χώρα. Πόσο μάλλον όταν αυτή η δυσχερής οικονομική κατάσταση της προβάλλεται αφελώς ως αποτέλεσμα της δικής μας πολιτικής έναντι της Τουρκίας.
Είναι γεγονός ότι μία οικονομική κρίση αυτής της μορφής επηρεάζει την εμπιστοσύνη του κόσμου προς την κυβέρνηση, όμως ο Ερντογάν εξακολουθεί να έχει τις δυνατότητες να αντιστρέψει το κλίμα με κατάλληλες κινήσεις τόσο σε επίπεδο εξωτερική πολιτικής όσο και οικονομικής πολιτικής.
Ας σταματήσουν λοιπόν τις θριαμβολογίες διάφοροι βιαστικοί και ας εκμεταλλευθούμε τον χρόνο που μας δίνεται λόγω των δύσκολων συνθηκών που έχουν διαμορφωθεί για την Τουρκία (στις διεθνείς της σχέσεις όσο και στο εσωτερικό της) προκειμένου να βελτιώσουμε την δική μας οικονομική θέση και να ωριμάσουν οι συμφωνίες και συμμαχίες που έχουμε δημιουργήσει ως «Έξυπνο Πλέγμα Ασφαλείας».