Στο χρονολόγιο/ επετειολόγιο, χθες, αναφερόταν πως στις 7 Δεκεμβρίου 1974 επέστρεψε ο Μακάριος από την αυτοεξορία του. Είχε ως γνωστό διαφύγει από την Κύπρο με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 της χούντας και της ΕΟΚΑ Β. Η επιστροφή του, ωστόσο, πέρασε μέσα από διάφορες παρασκηνιακές κινήσεις για αποτροπή της. Ο ίδιος ήταν αποφασισμένος να επιστρέψει στην Κύπρο και γνώριζε τις αντιδράσεις. Με τον Κίσιγκερ το είχε κουβεντιάσει, δεν περίμενε όμως ότι και ο Καραμανλής θα ευνοούσε τη μη επάνοδό του.
Από: philenews.com / Κώστας Βενιζέλος
Η πρώτη κίνηση αντίθεσης στην επιστροφή του ήταν από τους Αμερικανούς. Τον Νοέμβριο του 1974, σε δεξίωση στην κατοικία του πρέσβη της Αυστρίας, στην Ουάσιγκτον, ο Χένρι Κίσιγκερ, αμέσως μετά την άφιξη του πλησίασε τον Πρέσβη της Κύπρου, Νίκο Δημητρίου. Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών ήθελε διά του Κύπριου πρέσβη να στείλει ένα μήνυμα στον Μακάριο: «Να πεις στον Αρχιεπίσκοπο να μην επιστρέψει στην Κύπρο. Αν επιστρέψει, θα φέρει απόλυτη την ευθύνη για ότι συμβεί». Ο Δημητρίου απάντησε ότι η επιστροφή είναι δεδομένη και τίποτα δεν αλλάζει την απόφαση, με την οποία -όπως είπε- συμφωνεί και η ελληνική κυβέρνηση. «Όχι μόνο εγώ, αλλά και ο Καραμανλής διαφωνεί» (με την επιστροφή), ανταπάντησε ο Κίσιγκερ.
Ο πρέσβης εγκατέλειψε τη δεξίωση και επικοινώνησε με τον Μακάριο, ο οποίος απάντησε στον Δημητρίου ότι δεν μπορεί να μείνει άλλο μακριά από τον λαό του. Ήταν η τελική του απάντηση. Αμέσως μετά ο Κύπριος πρέσβης τηλεφώνησε στον ομόλογό του της Ελλάδος, Μενέλαο Αλεξανδράκη, στον οποίο αφηγήθηκε τα διαμειφθέντα με τον Κίσιγκερ. Η απάντηση του πρέσβη της Ελλάδος, ήταν ότι «δεν τίθεται τέτοιο θέμα» και συνέχισε λέγοντας ότι η ελληνική κυβέρνηση, ο ίδιος ο πρωθυπουργός, θεωρούν επιβεβλημένη την επιστροφή του Μακαρίου.
Ο πρέσβης της Ελλάδος προφανώς δεν γνώριζε τη στάση της Αθήνας. Λίγες ημέρες μετά, με οδηγίες από την Αθήνα, ζήτησε συνάντηση από τον στενό συνεργάτη του Κίσιγκερ, τον υφυπουργό Εξωτερικών, Σίσκο. Ήταν 14 Νοεμβρίου. Η συνάντηση έγινε αυθημερόν και στην ατζέντα η επιστροφή του Μακάριου. Η θέση της Αθήνας, που μεταβιβάσθηκε στην Ουάσινγκτον ήταν πως η επιστροφή έπρεπε να αναβληθεί και ίσως να ακυρωθεί. Ο Σίσκο δεν έκρυβε τη χαρά του και εξέφρασε την ευχή όπως ο Καραμανλής θα βρει το ψυχικό σθένος να εξηγήσει στον ίδιο τον Μακάριο τους λόγους για τους οποίους πρέπει να παραμείνει, ίσως για πάντα, στο εξωτερικό.
Σε απόρρητο έγγραφο με τίτλο «Κύπρος – Επίσκεψη Έλληνα πρεσβευτή στον Σίσκο», το οποίο παραδόθηκε στον Κίσιγκερ –ο ίδιος το έστειλε αμέσως στην αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας- αναφέρονται τα εξής:
«1. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης της 14ης Νοεμβρίου για την Κύπρο, ο Έλληνας πρεσβευτής Αλεξανδράκης υπέδειξε στον Σίσκο ότι η κυβέρνησή του έχει σοβαρές επιφυλάξεις για την πρόθεση του Μακαρίου να επιστρέψει στη Λευκωσία αργότερα αυτό το μήνα προκειμένου να αναλάβει και πάλι την προεδρία, αλλά είναι αμφίβολο εάν μπορεί να πειστεί να αναβάλει την επιστροφή του. Το μόνο επιχείρημα που φαίνεται να έχει κάποια επίδραση στον τρόπο σκέψης του Αρχιεπίσκοπου είναι ότι η επάνοδός του στην εξουσία θα οδηγούσε σε ταραχές στο εσωτερικό της ελληνοκυπριακής κοινότητας, ιδιαίτερα από τους εξτρεμιστές. Όλα τα άλλα επιχειρήματα, συμπεριλαμβανομένης της πιθανώς αρνητικής επίπτωσης στην προθυμία των Τούρκων να προχωρήσουν σε παραχωρήσεις και στις συνομιλίες Ντενκτάς-Κληρίδη, αγνοήθηκαν από τον Μακάριο με τα ακόλουθα σχόλια:
Α). Οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο για να αποκαταστήσουν τη συνταγματική διακυβέρνηση. Είμαι ο συνταγματικός ηγέτης της Κύπρου. Συνεπώς, γιατί θα έπρεπε να έχουν ενστάσεις για την επιστροφή μου;
Β). Εάν ο Κληρίδης πρέπει να διαπραγματευτεί τώρα έχοντας κατά νου τις απόψεις μου, ποια η διαφορά εάν διαπραγματευτεί όντας εγώ στο εξωτερικό ή στην Κύπρο;
Απαντώντας σε σχολιασμούς του Αλεξανδράκη για τον Μακάριο, ο Σίσκο είπε ότι έχουμε τη σαφή εντύπωση ότι ο Αρχιεπίσκοπος σχεδιάζει να επιστρέψει στην Κύπρο πολύ σύντομα μετά τις ελληνικές εκλογές και πως συμφωνούμε ότι η επιστροφή του θα μπορούσε να είναι ένας παράγοντας που θα περιέπλεκε τα πράγματα». (Department of State, Secret, Kissinger to Embassies in Athens, Nicosia, Ankara, Nov. 16 1974- Από το βιβλίο «Τα μυστικά αρχεία του Κίσιγκερ», Ιγνατίου- Βενιζέλος).
Ο Μακάριος επέστρεψε στην Κύπρο στις 7 Δεκεμβρίου μέσω Αθηνών, όπου παρακάθισε σε διήμερη συνεδρίαση με την ελλαδική πλευρά. Δεν τέθηκε θέμα επιστροφής του στο νησί, καθώς ήταν πλέον προδιαγεγραμμένη. Δέχθηκε, ωστόσο, πιέσεις για την αποδοχή μιας μορφής ομοσπονδίας. Ο Μακάριος επιφυλάχθηκε να απαντήσει μετά την επιστροφή του στην Κύπρο.
Η ιστορία, το ημερολόγιο της ιστορίας δεν έχει μόνο επετειακό χαρακτήρα. Είναι γεγονότα, με ιστορικό βάθος και πολιτική σημασία. Μακριά από συνωμοσιολογία προκύπτουν μια σειρά από ζητήματα: Γιατί δεν ήθελαν τον Μακάριο στην Κύπρο; Οι… φόβοι που εξέφρασαν δεν επιβεβαιώθηκαν. Γνώριζαν ότι δεν υπήρχαν αντιδράσεις. Δεν τον ήθελαν στην Κύπρο και διαχειριστή του Κυπριακού.
Η πρώτη κίνηση αντίθεσης στην επιστροφή του ήταν από τους Αμερικανούς. Τον Νοέμβριο του 1974, σε δεξίωση στην κατοικία του πρέσβη της Αυστρίας, στην Ουάσιγκτον, ο Χένρι Κίσιγκερ, αμέσως μετά την άφιξη του πλησίασε τον Πρέσβη της Κύπρου, Νίκο Δημητρίου. Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών ήθελε διά του Κύπριου πρέσβη να στείλει ένα μήνυμα στον Μακάριο: «Να πεις στον Αρχιεπίσκοπο να μην επιστρέψει στην Κύπρο. Αν επιστρέψει, θα φέρει απόλυτη την ευθύνη για ότι συμβεί». Ο Δημητρίου απάντησε ότι η επιστροφή είναι δεδομένη και τίποτα δεν αλλάζει την απόφαση, με την οποία -όπως είπε- συμφωνεί και η ελληνική κυβέρνηση. «Όχι μόνο εγώ, αλλά και ο Καραμανλής διαφωνεί» (με την επιστροφή), ανταπάντησε ο Κίσιγκερ.
Ο πρέσβης εγκατέλειψε τη δεξίωση και επικοινώνησε με τον Μακάριο, ο οποίος απάντησε στον Δημητρίου ότι δεν μπορεί να μείνει άλλο μακριά από τον λαό του. Ήταν η τελική του απάντηση. Αμέσως μετά ο Κύπριος πρέσβης τηλεφώνησε στον ομόλογό του της Ελλάδος, Μενέλαο Αλεξανδράκη, στον οποίο αφηγήθηκε τα διαμειφθέντα με τον Κίσιγκερ. Η απάντηση του πρέσβη της Ελλάδος, ήταν ότι «δεν τίθεται τέτοιο θέμα» και συνέχισε λέγοντας ότι η ελληνική κυβέρνηση, ο ίδιος ο πρωθυπουργός, θεωρούν επιβεβλημένη την επιστροφή του Μακαρίου.
Ο πρέσβης της Ελλάδος προφανώς δεν γνώριζε τη στάση της Αθήνας. Λίγες ημέρες μετά, με οδηγίες από την Αθήνα, ζήτησε συνάντηση από τον στενό συνεργάτη του Κίσιγκερ, τον υφυπουργό Εξωτερικών, Σίσκο. Ήταν 14 Νοεμβρίου. Η συνάντηση έγινε αυθημερόν και στην ατζέντα η επιστροφή του Μακάριου. Η θέση της Αθήνας, που μεταβιβάσθηκε στην Ουάσινγκτον ήταν πως η επιστροφή έπρεπε να αναβληθεί και ίσως να ακυρωθεί. Ο Σίσκο δεν έκρυβε τη χαρά του και εξέφρασε την ευχή όπως ο Καραμανλής θα βρει το ψυχικό σθένος να εξηγήσει στον ίδιο τον Μακάριο τους λόγους για τους οποίους πρέπει να παραμείνει, ίσως για πάντα, στο εξωτερικό.
Σε απόρρητο έγγραφο με τίτλο «Κύπρος – Επίσκεψη Έλληνα πρεσβευτή στον Σίσκο», το οποίο παραδόθηκε στον Κίσιγκερ –ο ίδιος το έστειλε αμέσως στην αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας- αναφέρονται τα εξής:
«1. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης της 14ης Νοεμβρίου για την Κύπρο, ο Έλληνας πρεσβευτής Αλεξανδράκης υπέδειξε στον Σίσκο ότι η κυβέρνησή του έχει σοβαρές επιφυλάξεις για την πρόθεση του Μακαρίου να επιστρέψει στη Λευκωσία αργότερα αυτό το μήνα προκειμένου να αναλάβει και πάλι την προεδρία, αλλά είναι αμφίβολο εάν μπορεί να πειστεί να αναβάλει την επιστροφή του. Το μόνο επιχείρημα που φαίνεται να έχει κάποια επίδραση στον τρόπο σκέψης του Αρχιεπίσκοπου είναι ότι η επάνοδός του στην εξουσία θα οδηγούσε σε ταραχές στο εσωτερικό της ελληνοκυπριακής κοινότητας, ιδιαίτερα από τους εξτρεμιστές. Όλα τα άλλα επιχειρήματα, συμπεριλαμβανομένης της πιθανώς αρνητικής επίπτωσης στην προθυμία των Τούρκων να προχωρήσουν σε παραχωρήσεις και στις συνομιλίες Ντενκτάς-Κληρίδη, αγνοήθηκαν από τον Μακάριο με τα ακόλουθα σχόλια:
Α). Οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο για να αποκαταστήσουν τη συνταγματική διακυβέρνηση. Είμαι ο συνταγματικός ηγέτης της Κύπρου. Συνεπώς, γιατί θα έπρεπε να έχουν ενστάσεις για την επιστροφή μου;
Β). Εάν ο Κληρίδης πρέπει να διαπραγματευτεί τώρα έχοντας κατά νου τις απόψεις μου, ποια η διαφορά εάν διαπραγματευτεί όντας εγώ στο εξωτερικό ή στην Κύπρο;
Απαντώντας σε σχολιασμούς του Αλεξανδράκη για τον Μακάριο, ο Σίσκο είπε ότι έχουμε τη σαφή εντύπωση ότι ο Αρχιεπίσκοπος σχεδιάζει να επιστρέψει στην Κύπρο πολύ σύντομα μετά τις ελληνικές εκλογές και πως συμφωνούμε ότι η επιστροφή του θα μπορούσε να είναι ένας παράγοντας που θα περιέπλεκε τα πράγματα». (Department of State, Secret, Kissinger to Embassies in Athens, Nicosia, Ankara, Nov. 16 1974- Από το βιβλίο «Τα μυστικά αρχεία του Κίσιγκερ», Ιγνατίου- Βενιζέλος).
Ο Μακάριος επέστρεψε στην Κύπρο στις 7 Δεκεμβρίου μέσω Αθηνών, όπου παρακάθισε σε διήμερη συνεδρίαση με την ελλαδική πλευρά. Δεν τέθηκε θέμα επιστροφής του στο νησί, καθώς ήταν πλέον προδιαγεγραμμένη. Δέχθηκε, ωστόσο, πιέσεις για την αποδοχή μιας μορφής ομοσπονδίας. Ο Μακάριος επιφυλάχθηκε να απαντήσει μετά την επιστροφή του στην Κύπρο.
Η ιστορία, το ημερολόγιο της ιστορίας δεν έχει μόνο επετειακό χαρακτήρα. Είναι γεγονότα, με ιστορικό βάθος και πολιτική σημασία. Μακριά από συνωμοσιολογία προκύπτουν μια σειρά από ζητήματα: Γιατί δεν ήθελαν τον Μακάριο στην Κύπρο; Οι… φόβοι που εξέφρασαν δεν επιβεβαιώθηκαν. Γνώριζαν ότι δεν υπήρχαν αντιδράσεις. Δεν τον ήθελαν στην Κύπρο και διαχειριστή του Κυπριακού.