 |
| Sputnik / Αlexandr Κryazhev |
Πίσω από τη ρητορική κρύβεται μια πραγματική και συνεχιζόμενη κρίση. Ακόμη και η συγκριτικά περιορισμένη σύγκρουση στο Donbass μέχρι τώρα έχει ήδη προκαλέσει σοβαρή ζημιά. Σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών της Ουκρανίας, περίπου 14.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν στις μάχες και το Γραφείο Συντονισμού Ανθρωπιστικών Υποθέσεων του ΟΗΕ υπολογίζει ότι 3,4 εκατομμύρια χρειάζονται βοήθεια και προστασία, συμπεριλαμβανομένων σχεδόν 1,5 εκατομμυρίων που έχουν εκτοπιστεί στο εσωτερικό.
Δεν υπάρχει τρόπος να είμαστε σίγουροι τι ακριβώς συμβαίνει αυτήν την στιγμή. Οι ΗΠΑ και το Κίεβο κατηγορούν τη Ρωσία πως προετοιμάζει μια μαζική επίθεση στη γείτονά της, ενώ η Μόσχα προειδοποιεί ότι οποιοσδήποτε πόλεμος θα προέλθει μόνο από δυτικές και ουκρανικές απειλές και ενέργειες. Βλέπουμε μια στιγμή αιχμής και σκληροπυρηνικής διπλωματίας; Ή μήπως πρόκειται για μια γνήσια πορεία προς μια ολοκληρωτική σύγκρουση; Ή μήπως θα είναι και τα δύο, εκ των υστέρων;
Δύο πράγματα, ωστόσο, είναι αρκετά ξεκάθαρα. Πρώτον, μόλις βρεθείτε στο χείλος του γκρεμού, η κλιμάκωση μπορεί να συμβεί ακόμα και όταν κανείς δεν το θέλει πραγματικά. γεγονότα μπορεί να ξεπεράσουν τα σχέδια. Δεύτερον, σε περίπτωση κλιμάκωσης πέρα από το σημερινό επίπεδο της σύγκρουσης, οι συνέπειες είναι πιθανό να είναι εξαιρετικά σοβαρές. Πώς θα μπορούσαν να μοιάζουν με λεπτομέρειες;
Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ έχουν αποκλείσει μια άμεση, στρατιωτική απάντηση. Όσο αυτός ο – σοφά – περιορισμός παραμένει σε ισχύ, η Ουκρανία δε θα γίνει πεδίο μάχης όπου Ρωσία και ΝΑΤΟ θα συγκρουστούν μετωπικά. Αυτό σημαίνει ότι η εξάπλωση του πολέμου πέρα από τα σύνορά της δεν είναι αδύνατη αλλά απίθανη. Το ίδιο ισχύει και για μια κλιμάκωση σε πυρηνικό επίπεδο.
Σε έναν μεγάλης κλίμακας χερσαίο πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας χωρίς άμεση, στρατιωτική δυτική παρέμβαση από την πλευρά του Κιέβου, τρία πράγματα είναι πιθανό να συμβούν. Οι μάχες θα διεξαχθούν στο έδαφος της Ουκρανίας. Λόγω της υπεροχής της σε άνδρες, όπλα και ικανότητες, η Ρωσία θα κέρδιζε. Ωστόσο, τελικά, θα πλήρωνε υψηλό τίμημα: τουλάχιστον τμήματα του ουκρανικού στρατού είναι πολύ καλύτερα προετοιμασμένα από ό,τι το 2014, και έχουν εμπειρία και πιο ισχυρό ηθικό τώρα. Επιπλέον, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν υποσχέθηκε να συνεχίσει να εξοπλίζει την Ουκρανία και να πάει «πάνω και πέρα» από όσα έχει ήδη λάβει.
Εν ολίγοις, δεν θα ήταν ρεαλιστικό να περιμένουμε οτιδήποτε άλλο εκτός από σκληρές μάχες και σοβαρές απώλειες και από τις δύο πλευρές, για να μη μιλήσουμε για το χάος μεγάλης κλίμακας και τη μακροχρόνια κατοχή που θα ακολουθούσε. Αυτή δε θα ήταν μια επανάληψη της σχετικά εύκολης νίκης της Ρωσίας επί της Γεωργίας το 2008.
Ένα από τα παραπάνω είναι ότι η πιθανή νίκη της Ρωσίας στην Ουκρανία μπορεί να γίνει πυρρίχια. Ναι, η Μόσχα θα κέρδιζε, αλλά θα μπορούσε επίσης να υποστεί σοβαρή ζημιά στις πρόσφατα ανακατασκευασμένες στρατιωτικές της δυνάμεις. Επιπλέον, ένας δαπανηρός πόλεμος θα άγχωνε πολύ την εσωτερική πολιτική της. Σε αυτή την περίπτωση, ανήθικα κυνικά πρόσωπα από τη Δύση που ονειρεύονταν για χρόνια, στην πραγματικότητα, να θυσιάσουν την Ουκρανία για να αποδυναμώσουν τη Ρωσία με τη δημιουργία ενός νέου «Βιετνάμ» ή «Αφγανιστάν», όπως δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο γερουσιαστής των ΗΠΑ Chris Murphy (D-Connecticut), ενδέχεται να δουν τα πιο άσχημα όνειρά τους να γίνονται πραγματικότητα. Υπάρχει ελπίδα για αποκλιμάκωση υπό την πιθανότητα η Μόσχα να αναγνωρίσει και αυτόν τον κίνδυνο.
Ταυτόχρονα, ένας τέτοιος πόλεμος θα είχε και διεθνείς συνέπειες. Πρώτον, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους έχουν στείλει σήμα ότι θα επιβάλουν τεράστιες οικονομικές κυρώσεις. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ απήντησε πως η χώρα θα είναι έτοιμη. Αλλά αυτό, ξεκάθαρα, είναι μέρος της διαπραγματευτικής τακτικής. Ο έμπειρος Ρώσος εμπειρογνώμονας εξωτερικής πολιτικής Ντμίτρι Τρένιν πιστεύει ότι τέτοιες κυρώσεις δε θα πρόσθεταν τίποτα ουσιαστικά νέο σε αυτές που ήδη ισχύουν. Εδώ κάνει λάθος.
Οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι θα οδηγήσουν τη Δύση στην επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία για να δημιουργήσουν «σημαντική και σοβαρή ζημιά». Αυτή η απειλή πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, για δύο λόγους. Πρώτον, ακριβώς επειδή η Ουάσιγκτον είναι απίθανο να πάει σε πόλεμο, δε θα είχε άλλη επιλογή από το να απαιτήσει ένα βαρύ, ορατό οικονομικό τίμημα. Και κατά ειρωνικό τρόπο, δεδομένου ότι οι κυρώσεις έχουν ήδη υπερχρησιμοποιηθεί, τώρα έχουν απομείνει μόνο οι πιο ενοχλητικές στο οπλοστάσιό της. Εάν οι ΗΠΑ δεν τις χρησιμοποιούσαν σε περίπτωση πολέμου μεγάλης κλίμακας, η διεθνής τους αξιοπιστία – ήδη υπονομευμένη σοβαρά από τον Ντόναλντ Τραμπ, το Αφγανιστάν και τη γενική δυσλειτουργία και την έλλειψη επαγγελματισμού – θα υποστούν απαράδεκτη ζημιά.
Δεύτερον, αυτό που ισχύει για την Αμερική διεθνώς ισχύει και για τον Μπάιντεν και την ήδη λιγότερο δημοφιλή κυβέρνησή του στο εσωτερικό. Ειδικά μετά από χρόνια υστερικής αμερικανικής οργής κατά της Ρωσίας, το να θεωρηθεί κανείς ως όχι αρκετά «σκληρός» με τη Μόσχα θα κόστιζε κύρος και ψήφους. Εν ολίγοις, ένας μεγάλος πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας είναι πιθανό να οδηγήσει σε κυρώσεις πολύ χειρότερες από πριν. Ωστόσο, μια τέτοια κλιμάκωση των κυρώσεων δε θα έβλαπτε μόνο τη Ρωσία.
Τα περίπου 10 δισεκατομμύρια ευρώ που δαπανήθηκαν για το έργο του ρωσο-γερμανικού αγωγού, Nord Stream 2, θα πρέπει να διαγραφούν. Ενώ ο αγωγός έχει ολοκληρωθεί, το έργο απειλείται ακόμη και τώρα: Η διαρκής εχθρότητα σε μέρη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τώρα επίσης μεταξύ του νεοσύστατου κυβερνώντος συνασπισμού της Γερμανίας σημαίνει ότι εξακολουθεί να υπάρχει κίνδυνος να μην πιστοποιηθεί ποτέ. Ένας μεγάλης κλίμακας πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας θα το τελείωνε. Η Ουάσιγκτον θα απαιτήσει ρητά τον τερματισμό του αγωγού σε αυτήν την περίπτωση, και θα πάρει το δρόμο του.
Αυτή η πιθανότητα μπορεί να κάνει τους αντιπάλους του Nord Stream 2 χαρούμενους. Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη πλευρά: Εάν η Ρωσία συμπεράνει ότι ο Nord Stream 2 είναι νεκρός σε κάθε περίπτωση, θα χανόταν ένα κίνητρο για την αποφυγή μεγάλου πολέμου. Η σκέψη αυτού του απλού γεγονότος δεν έχει καμία σχέση με τον «εκβιασμό» – παρά τις προβλέψιμες κραυγές και τα μαργαριτάρια. Είναι απλώς ρεαλιστικό. Μια πρόσφατη δήλωση του Συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Τζέικ Σάλιβαν φαίνεται να υπονοεί πως η Ουάσιγκτον μπορεί να το καταλάβει αυτό. Εάν επιθυμεί ο Nord Stream 2 να είναι μοχλός επιρροής στις αποφάσεις της Μόσχας, τότε η τελευταία χρειάζεται μια ρεαλιστική προοπτική του αγωγού που θα βγει online σε περίπτωση συμβιβασμού.
Ταυτόχρονα, η Ρωσία θα απαιτούσε ένα τίμημα που θα ένιωθαν ειδικά οι Δυτικοευρωπαίοι. Είναι αδιανόητο η Δύση να κλιμακώνει το καθεστώς των κυρώσεων ενώ η Μόσχα παραδίδει ευσυνείδητα φυσικό αέριο.
Ένα δεύτερο κόστος που θα επηρέαζε τόσο την Ουκρανία όσο και τους γείτονές της θα επέφερε τεράστια ανθρώπινη τραγωδία: Ένας μεγάλης κλίμακας πόλεμος όχι μόνο θα κόστιζε ζωές αλλά και θα ξεριζώσει μεγάλο αριθμό Ουκρανών αμάχων. Μάλιστα, ο υπουργός Άμυνας της χώρας, Oleksii Reznikov, προειδοποίησε πρόσφατα για 3-5 εκατομμύρια πρόσφυγες σε περίπτωση μεγάλου πολέμου. Μπορεί, φυσικά, να προσπαθεί να τρομάξει τη Δύση, ειδικά την Ευρωπαϊκή Ένωση, για να ενισχύσει την υποστήριξη προς το Κίεβο. Αλλά εξακολουθεί να έχει ένα ρεαλιστικό σημείο επίσης.
Το ίδιο ισχύει για την παρατήρησή του ότι τόσο η Ρωσία όσο και η Ουκρανία συγκαταλέγονται στους σημαντικότερους παγκόσμιους εξαγωγείς σιταριού, με τη Ρωσία να είναι ο κορυφαίος εξαγωγέας και η Ουκρανία στην πέμπτη θέση. Αυτό δε σημαίνει ότι ένας μεγάλης κλίμακας πόλεμος μεταξύ τους θα οδηγούσε σε λιμοκτονία. Όμως, η διακοπή της παραγωγής στην Ουκρανία και τυχόν επιπτώσεις κυρώσεων στις ρωσικές αγροτικές εξαγωγές θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ελλείψεις και να επηρεάσουν τις τιμές.
Δύο είδη πιθανών νέων κυρώσεων θα στοχεύσουν άμεσα τα οικονομικά της Ρωσίας. Πρώτον, οι ΗΠΑ έχουν επανειλημμένα υπαινιχθεί ότι αυτή τη φορά μπορεί να προσπαθήσουν να αποκόψουν τη Ρωσία από το τραπεζικό δίκτυο SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication). Με έδρα το Βέλγιο, το SWIFT διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο συνδέοντας περισσότερες από 11.000 τράπεζες για τη διευκόλυνση των χρηματοοικονομικών συναλλαγών. Απειλές για αποκλεισμό της Ρωσίας από αυτό έγιναν ήδη το 2014. Έκτοτε, η Ρωσική Κεντρική Τράπεζα προσπάθησε να δημιουργήσει ένα εναλλακτικό σύστημα, αλλά η εμβέλειά του είναι περιορισμένη και δεν μπορούσε απλώς να αντικαταστήσει τη βελγική πλατφόρμα.
Είναι δύσκολο να προβλεφθεί τι θα κόστιζε στη Ρωσία ένας αποκλεισμός από το SWIFT, αλλά δε θα ήταν πολύ συνετό να υποτιμηθούν οι επιπτώσεις του. Ειδικά επειδή οι ΗΠΑ εξετάζουν και άλλες οικονομικές κυρώσεις, όπως να στοχεύσουν τις μεγάλες ρωσικές τράπεζες και το κρατικό επενδυτικό ταμείο της Μόσχας (το Russian Direct Investment Fund), τη μετατρεψιμότητα του ρουβλίου και τη διεθνή αγορά ρωσικών ομολόγων.
Φυσικά, η Ρωσία δεν είναι ούτε Ιράν ούτε Βόρεια Κορέα. Όπως επισημαίνουν ορισμένοι Ρώσοι παρατηρητές, παραμένει ένας πολύ πιο ανθεκτικός στόχος οικονομικών κυρώσεων. Το Κρεμλίνο, εν τω μεταξύ, αρνείται να αποσυρθεί: Δεδομένου ότι τα αμερικανικά σχέδια κυρώσεων έχουν διαρρεύσει αντί να ανακοινωθούν επίσημα, ο εκπρόσωπος της ρωσικής προεδρίας, Ντμίτρι Πεσκόφ, δε θα τα σχολιάσει. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, ακόμη και για λόγους δέουσας επιμέλειας, η ρωσική κυβέρνηση δίνει ιδιαίτερη προσοχή. Θα μπορούσε κάλλιστα να καταλήξει στο συμπέρασμα πως ακόμη και η υιοθέτηση μόνο ενός μέρους των μέτρων που εξετάζουν τώρα οι ΗΠΑ θα είχε απτά αποτελέσματα.
Τίποτα από τα παραπάνω δε χρειάζεται να συμβεί, ή, αναμφισβήτητα, είναι πιθανό να συμβεί. Η Ρωσία υποστηρίζει ότι δεν σκοπεύει να πραγματοποιήσει εισβολή μεγάλης κλίμακας. Οι διαπραγματεύσεις πιθανότατα θα επιτύχουν και πάλι την αποκλιμάκωση της κρίσης. Αλλά αυτό δεν είναι λόγος για εφησυχασμό. Σε έναν πιο λογικό κόσμο, δεν πρέπει να είμαστε εδώ που βρισκόμαστε τώρα: Μιλάμε για ένα μεγάλο πόλεμο στη μέση της Ευρώπης ως μια πραγματική, αν και ακόμα απίθανη, πιθανότητα.
Ευτυχώς, υπάρχουν κάποιοι λόγοι για ελπίδα. Πρώτα απ 'όλα, η επιτάχυνση των κυρώσεων σε αυτό που οι Αμερικανοί πολιτικοί αποκαλούν μερικές φορές «πυρηνικό» επίπεδο θα είχε ένα μεγάλο μειονέκτημα για τη Δύση: όχι μόνο θα προκαλούσε οικονομική αναταραχή που θα είχε επίσης μπούμερανγκ, ειδικά στην Ευρώπη, αλλά και, στην ουσία, κυρώσεις στο μέτρο που μπορούν να φτάσουν. Μετά από αυτό το βήμα, οι κυρώσεις θα είχαν εξαντληθεί και θα είχαν χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο. Και τι γίνεται αν η Ρωσία ξεπεράσει με επιτυχία αυτή την καταιγίδα; Σε αυτή την περίπτωση, η Δύση θα είχε κάνει τα χειρότερα – και δε θα ήταν αρκετό. Η Ρωσία θα εμφανιζόταν ακόμη πιο ανθεκτική από τώρα.
Δεύτερον, οι ΗΠΑ είναι ήδη πιο πρόθυμες να συμμετάσχουν τουλάχιστον σε συνομιλίες από πριν. Εξακολουθεί να επαναλαμβάνει επίμονα το κουραστικό και αβάσιμο μότο ότι το Κίεβο πρέπει να μπορεί να ενταχθεί σε συμμαχίες όπως θέλει, ό,τι κι αν θέλει. Αλλά την ίδια στιγμή, βλέπουμε τώρα τον Σάλιβαν να δηλώνει πως η Δύση είναι έτοιμη να συζητήσει τις «στρατηγικές ανησυχίες» της Μόσχας. Αυτό είναι ένα καλό σημάδι.
Τέλος, η μετάβαση πέρα από τις απλές επαναλήψεις ότι η Ρωσία δεν έχει «βέτο» ή «λέγειν» για να αναγνωρίσει ότι έχει νόμιμα συμφέροντα ασφάλειας και ότι η ισχύς για να τα μετρήσει είναι βασική προϋπόθεση για την επίλυση ή τουλάχιστον τον περιορισμό αυτής της κρίσης. Είναι καιρός για επιστροφή των διαπραγματεύσεων και της διπλωματίας – είναι ο μόνος τρόπος για να αποφευχθεί η σύγκρουση.