 |
| Η πύλη του εργοστασίου Μαλτσινιώτη ΕURΟΚΙΝΙSSI |
Από: news247.gr - Γιάννης Φιλέρης
Σαν σήμερα πριν από 79 χρόνια (4/1/1943) οι Γερμανοί κατακτητές εκτελούσαν τον Γέρζι (Γιώργο) Ιβανόφ και τους Έλληνες συνεργάτες του. Οι Ναζί είχαν επικυρήξει με 2 εκατομμύρια δραχμές, έναν από τους σπουδαιότερους (αν όχι ο σπουδαιότερος) σαμποτέρ του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Πολωνός υπεραθλητής του Ηρακλή, που μεγάλωσε και αγάπησε την Ελλάδα, έπεφτε νεκρός, αφού πρώτα προσπάθησε για μια ακόμη φορά να ξεφύγει. Μια ριπή τον τραυμάτισε στο πόδι, οι δήμιοι του, τον έδεσαν σε ένα στύλο και τον εκτέλεσαν. Πριν αφήσει την τελευταία του πνοή, πρόλαβε να φωνάξει ένα ζήτω για τις δυο πατρίδες του. Την Ελλάδα και την Πολωνία.
Μαζί με τον Ιβανόφ, οι κατακτητές εκτελούσαν και τους Έλληνες συνεργάτες του. Είχαν συλληφθεί στο σπίτι του Ιωάννη Κοντόπουλου, μετά από προδοσία κι αφού οι ναζί αναζητούσαν λυσσασμένα τους υπεύθυνους για το σαμποτάζ στο εργοστάσιο Μαλτσινιώτη, που στοίχισε δεκάδες ή και εκατοντάδες ακόμα, χαλασμένα αεροπλάνα κι ενώ η Λουτβάφε προσπαθούσε να υποστηρίξει την στρατιά του Ρόμελ στην Βόρειο Αφρική.
Ένα κορυφαίο σαμποτάζ στα χρονικά της ελληνικής αντίστασης (αλλά και ολόκληρου του ΒΠΠ), για πολλούς ανώτερο -σε τελικό αποτέλεσμα- από την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, η οποία βεβαια είχε μεγαλύτερο συμβολικό χαρακτήρα και έγινε από ένοπλες αντιστασιακές ομάδες (ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ) σε συνεργασία με Βρετανούς σαμποτέρ.
Στην περίπτωση της ΠΥΡΚΑΛ (αυτό ήταν το εργοστάσιο Μαλτσινιώτη) το σαμποτάζ που οργάνωσε ο Ιβανόφ και ανέλαβαν να το κάνουν πράξη οι ΕΑΜίτες εργάτες (εκτελέστηκαν ένα μήνα αργότερα στην Καισαριανή) έγινε μέσα στην πόλη, κάτω από την μύτη των ναζί, που δεν καταλάβαιναν πως οι κινητήρες των αεροπλάνων Junkers Ju 87 και Stuka, παρουσίαζαν ανεπανόρθωτες βλάβες, λίγο μετά την απογείωση τους.
Μια συναρπαστική ιστορία, που αγγίζει τα όρια του μύθου, θα μπορούσε να είναι ένα ωραιο σενάριο μιας κινηματογραφικής ταινίας, είναι όμως ολότελα αληθινή και σχεδόν λησμονημένη, όπως ολόκληρο το έπος της ελληνικής αντίστασης στην γερμανική κατοχή.
Ο ατρόμητος υπεραθλητής
Όταν εκτελέστηκε ο Γεώργιος Ιβανόφ, όπως τον μάθαμε στην Ελλάδα, ήταν 32 ετών. Κι είχε προλάβει να ζήσει δέκα ζωές. Γεννημένος στη Βαρσοβία από τον κόμη Βλαδίμηρο Ιβανόφ, αξιωματικού του τσαρικού στρατού και της Λεονάρντα Σαϊνόβιτς. Αργότερα η μητέρα του γνώρισε τον Ιωάννη Λαμπριανίδη, τον οποίο (μαζί με τον γιο της) ακολούθησε στην Θεσσαλονίκη το 1926.
Ο ευρυμαθής νεαρός γράφτηκε στο γαλλικό Λύκειο της πόλης, έμαθε ελληνικά και γαλλικά (ενώ ήδη μιλούσε πολωνικά και ρωσικά) και διακρίθηκε αμέσως για την έφεση του στα σπορ. Ως αθλητής του Ηρακλή διέπρεψε στην κολύμβηση και στο πόλο, ένα άθλημα που υπηρέτησε και σαν φοιτητής στο Βέλγιο. Στο πανεπιστήμιο του Louvain σπούδασε γεωπόνος-μηχανικός, κολυμπούσε σαν τορπίλη, ενώ έπαιζε πόλο σε ομάδα της Βαρσοβίας, φτάνοντας να πάρει τη θέση του φουνταριστού στην Εθνική Πολωνίας.
Μετά το Βέλγιο, βρέθηκε στο Παρίσι όπου συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στο Ινστιτούτο Αποικιακής Γεωπονίας και εν τέλει επέστρεψε στην Ελλάδα. Βλέποντας τους Ναζί να καταλαμβάνουν και τις δυο πατρίδες του, φούντωσε μέσα του η φλόγα της ελευθεράις. Όταν μάλιστα φιλοξενεί στο σπίτι του μέλη πολωνικών αντιστασιακών οργανώσεων, μπαίνει στο μυαλό του η ιδέα να βρεθεί μαζί τους στη Μέση Ανατολή. Η οικογένεια του αντιδρά, αλλά ο ριψοκίνδυνος και ατρόμητος Ιβανόφ, φεύγει μια μέρα, πρώτα για την Αθήνα και στη συνέχεια για την Παλαιστίνη, όπου παρουσιάζεται στον πολωνικό στρατό.
Η αθλητική του υποδομή, ωστόσο, σε συνδυασμό με τις γλώσσες που μιλούσε τον είχαν μετατρέψει σε ιδανικό πρότυπο για μυστικό πράκτορα. Την εκπαίδευση του αναλαμβάνει η βρετανική SOE (Special Operations Executive) και στις 13 Οκτωβρίου 1941 το αγγλικό υποβρύχιο Thunderbolt τον αποβιβάζει στην ακτή ανάμεσα σε Άγιο Ανδρέα και Νέα Μάκρη. Η αποστολή του είναι να οργανώσει αντιστασιακές ομάδες και να κάνει όσα σαμποτάζ μπορεί. Αποδεικνύεται λαβράκι, αφού πρώτα λίγο έλειψε όλα να καταστραφούν. Ένας παιδικός του φίλος τον προδίδει στους Γερμανούς, που τον συλλαμβάνουν. Ο Ιβανόφ, δραπετεύει, επικηρύσσεται με 500.000 δραχμές, καταφέρνει όμως να βρει ανθρώπους εμπιστοσύνης και να ξεκινήσει την έδρα του.
Έρχεται σε επαφή με τον Ιωάννη Κοντόπουλο και τον Βασίλη Μαλιόπουλο. Αμφότεροι αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού, που είχαν ιδρύσει την Οργάνωση Αντίσταση Γένους κι οι οποίοι του παρέχουν στέγη και πληροφορίες. Ο Ιβανόφ πιάνει δουλειά στα ναυπηγεία Σκαραμαγκά με το όνομα Κυριάκος Παρίσσης και αρχίζει τις παράτολμες ενέργειες του.
Στις 14 Μαρτίου 1942, ημέρα που υπογράφηκε το "κατοχικό δάνειο" (η κλοπή δηλαδή 200 και πλέον εκατομμυρίων μάρκων, που υποχρεώθηκε να πληρώσει η Ελλάδα στους κατακτητές, δανεικά και αγύριστα, φυσικά) ο Ιναβόφ ανατινάζει το υποβρύχιο U-133, έξω από την Σαλαμίνα.
Τον Μάιο, κάνει δολιοφοθορά στο ισπανικό ατμόπλοιο San Isidore, που έκανε λαθρεμπόριο για λογαριασμό των Γερμανών. Το πλοίο βυθίζεται στο λιμάνι του Πειραιά. Τρεις μήνες μετά, τοποθετεί μια μαγνητική νάρκη σε άλλο υποβρύχιο (U-372) το οποίο βυθίζεται στη συνέχεια από τους συμμάχους. Η είδηση ότι την Αθήνα προγραμμάτιζε να επισκεφθεί ο Μπενίτο Μουσολίνι, τον κινητοποιεί να ετοιμάσει τη δολοφονία του Ντούτσε. Το πλήρως επεξεργασμένο σχέδιο δεν μπαίνει ποτέ σε εφαρμογή, αφού ο Ιταλός δικτάτορας δεν έρχεται ποτέ στην Ελλάδα.
Ήδη, όμως, έχει ξεκινήσει μια άλλη δολιοφθορά, που έμελλε να είναι ένα από τα μεγαλύτερα σαμποτάζ που έγιναν στην κατακτημένη Ευρώπη.
Εκεί κοντά στον Υμηττό...
Το εργοστάσιο Μαλτσινιώτη, η ΠΥΡΚΑΛ δηλαδή, είναι ένας εμβληματικός χώρος για τον Υμηττό. Εκεί εργάστηκε η πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής, πριν και μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Τρεις από τις τέσσερις αδερφές της μητέρας μου πέρασαν την πύλη, που στέκει ακόμη, μισογκρεμισμένη λίγο πριν την πλήρη απαλλοτρίωση του χώρου για την μεταγκατάσταση εννά Υπουργείων, όπως ορίζεται από το νέο "σχέδιο αναβάθμισης" (λέμε τώρα) της περιοχής.
Οι αδερφοί Μαλτσινιώτη πουλούσαν όπλα και φυσίγγια στο Μοναστηράκι το 1887, ένα χρόνο αργότερα μετακόμισαν στο Ψυχικό και το 1890 αγόρασαν την γνωστή σε όσους μένουν στον δήμο Υμηττού-Δάφνης, έκταση.
Ο ανταγωνισμός με το "Ελληνικό Πυριτιδοποιείον ΑΕ" ήταν πολύ έντονος. Ένας πόλεμος δηλαδή για τις παραγγελίες υλικού από το κράτος, που σταμάτησε μόνο όταν έγινε η συγχώνευση και ο μετασχηματισμός τους σε Εταιρεία Ελληνικού Πυριτοδοποιείου και Καλυκοποιείου. Στην αρχή χρησιμοποιούνταν τα αρχικά ΕΕΠΚ και ΕΠΚ, μετά καθιερώθηκε το ΠΥΡΚΑΛ.
Ακόμη, όμως, κι όταν η εταιρεία πέρασε στα χέρια του Πρόδρομου Μποδοσάκη-Αθανασιάδη, οι Υμητιώτες αναφέρονταν πάντα στο εργοστάσιο Μαλτσινιώτη. Το εργοστάσιο και ολόκληρο το υλικό του παραδόθηκε αύτανδρο στους ναζί (ανυπολόγιστης αξίας το συνολικό κόστος) όταν η σβάστικα ανέβηκε στην Ακρόπολη. Ο Μποδοσάκης είχε προλάβει να αποχωρήσει από την κατεχόμενη Ελλάδα, με τους Γερμανούς να δίνουν προτεραιότητα στην επισκευή των κινητήρων των αεροπλάνων, που χρησιμοποιούσαν στις επιχειρήσεις τους στην Β.Αφρική.
Οι κατακτημένοι Έλληνες δεν θα σκύψουν εύκολα το κεφάλι. Οι αντιστασιακές οργανώσεις ξεπηδούν γρήγορα, με κορυφαία βέβαια το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Το ΕΑΜ οργανώνει ένα πρωτοφανές δίκτυο και από ένα σημείο και μετά βρίσκεται παντού. Το εργοστάσιο Μαλτσινιώτη δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Ο Γιώργος Κολημμένος από τον Βύρωνα και ο Αυρύλιος Βαρκάδος πρωτοστατούν για την δημιουργία του ΕΑΜικου πυρήνα.
Με αυτόν θα έρθει σε επαφή η ομάδα του Γιώργου Ιβανόφ, ώστε να ολοκληρωθεί το σαμποτάζ μέσα στο εργοστάσιο. Λέγεται, χωρίς να έχει εξακριβωθεί αν πρόκειται για αλήθεια ή μύθο, ότι ο Ελληνοπολωνός σαμποτέρ, σύχναζε σε ένα καφενεδάκι, έξω από την κεντρική πύλη, ρακένδυτος και φορώντας πλε γυαλιά, υποδυόμενος έναν Αρμένιο άστεγο. Με αυτή την μεταμφιέση, υποτίθεται ότι οργάνωσε το σχέδιο της δολιοφθοράς.
Τι έριχναν στους κινητήρες
Οι ΕΑΜιτες εργάτες μαζί με τους συνοδοιπόρους τους ξεκινούν το σαμποτάζ, που για αρκετό καιρό είναι ένα άλυτο μυστήριο για τους Γερμανούς. Με ένα σχεδόν μαγικό τρόπο, ενώ φαινομενικά οι κινητήρες των αεροπλάνων περνούσαν τον ποιοτικό έλεγχο, άρα ήταν έτοιμοι να συναρμολογηθούν στα Γιούνγκερ και τα Στούκας, στην ουσία είχαν προγραμματιστεί να καταστραφούν με την απογείωση του αεροσκάφους!
Η Λεονάρδα Λαμπριανίδου ανιψιά του Γιώργου Ιβανόφ είχε διηγηθεί πριν από τρία χρόνια στα "Νέα" ότι οι σαμποτέρ έριχναν στον κινητήρα ρινίσματα σιδήρου, ο οποίος δεν μπορούσε να εντοπιστεί στον έλεγχο πριν παραδοθούν οι κινητήρες προς χρήση.
Ο παλαίμαχος κομμουνιστής Νίκος Καραθάνος στο βιβλίο "ιστορία της αντίστασης 1940-45" διηγήθηκε την δική του εκδοχή: "Στου Μαλτσινιώτη οι σύντροφοί μας είχαν σκεφτεί να βάλουν σε πράξη μια μέθοδο σαμποτάζ: να καταστρέφουν τον κινητήρα, όταν το αεροπλάνο πετάξει για δοκιμή μ’ αυτόν τον κινητήρα και κάνει ελιγμό ή στροφή. Όλα τα αεροπλάνα κάνουν δοκιμή στροφής, ανάστροφης που λένε. Ρίχνανε λοιπόν μέσα στον κινητήρα μετά τον ποιοτικό έλεγχο και λίγο πριν την συναρμολόγηση παξιμάδια(μεταλλικό εξάρτημα που βιδώνει γύρω από μια βίδα).
Τα παξιμάδια αυτά επειδή είναι βαριά, όταν λειτουργεί το αεροπλάνο σε ευθεία πλεύση βρίσκονται στο κάτω μέρος, στο κόρτερ, όταν όμως αναποδογυριζόταν το αεροπλάνο γύριζαν προς τα πάνω, τα άρπαζε ο στροφαλοφόρος, ο άξονας κι έτσι ο κινητήρας έσπαζε. Με αυτόν τον τρόπο έκαναν πολλά σαμποτάζ, κατέστρεψαν 65 κινητήρες με αποτέλεσμα να πέσουν πολλά εχθρικά αεροπλάνα και να χαθούν δεκάδες Γερμανοί αεροπόροι, αλλά τελικά τους ανακαλύψανε, τυχαία. Ένα αεροπλάνο δεν καταστράφηκε και οι Γερμανοί βρήκαν μέσα στον κινητήρα τα παξιμάδια που είχαν ρίξει οι δικοί μας"
Η Ιωάννα Τσάτσου, στο εμβληματικό της βιβλίο-ημερολόγιο "φύλλα κατοχής", φιλοξενεί την αφήγηση της μητέρας του Ηλία Αλεβιζάκη, ενός εκ των πρωταγωνιστών του σαμποτάζ: "Αυτές τις μέρες μια μουντή ανησυχία βασίλευε στο επιταγμένο εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη. Οι Γερμανοί ήταν ανάστατοι. Οι κινητήρες αεροπλάνων που κατασκεύαζε το εργοστάσιο δε λειτουργούσαν κανονικά. Ο Ηλίας Αλεβιζάκης μαζί με τον Βασίλη Ιωαννίδη και τον Βαρκάδο, και οι τρεις εργάτες, πήγαιναν το πρωί στη δουλειά τους με το στόμα γεμάτο μεταλλικά θρύμματα. Αυτά τα θρύμματα τα φυσούσαν μέσα στις μηχανές των αεροπλάνων. Τα αεροπλάνα έπεφταν ή δεν ξεκινούσαν. Οι κινητήρες καταστρέφονταν.
Οι γερμανοί έψαχναν με πείσμα να βρουν την αιτία του κακού. Είχαν λύσει πάνω από τριάντα κινητήρες για να βεβαιωθούν πως σε όλους εύρισκαν τα ίδια τριμμένα ελάσματα. Ο Αλεβιζάκης γνώριζε πως θα τον έπιαναν και μπορούσε να φύγει. Λάτρευε όμως τη μάνα του. Την αγαπούσε και τη λυπότανε. Την έβλεπε κάθε μέρα να παλεύει μόνη της ,από τα ξημερώματα, για τα πέντε ανήλικα αδέρφια του. Έτρεμε μη της συμβεί κακό. Λίγες μέρες έκανε τον άρρωστο. Μα όταν πήγαν να τον πιάσουν παραδόθηκε"
Η έκταση του σαμποτάζ ήταν πολύ μεγάλη. Δεν έχει εξακριβωθεί ο αριθμός των αεροσκαφών που κατέπεσαν, γίνεται λόγος ακόμη και για 400 χαλασμένα αεροπλάνα, είναι όμως αλήθεια ότι οι Γερμανοί θορυβήθηκαν και ανακάλυψαν το τι είχε συμβεί από ένα τυχαίο γεγονός.
Η δεύτερη προδοσία
Στο μεταξύ οι κατοχικές αρχές έχουν ανεβάσει την επικήρυξη του Ιβανόφ σε 2 εκατομμύρια δραχμές. Δυο αδέρφια που είχαν προσφέρει καταφύγιο στον Ελληνοπολωνό, τον καταδίδουν στην Γκεστάπο.
Ο συγγραφέας και ιστορικός Απόστολος Κοκόλιας γράφει: "Καθυστερημένα οι Γερμανοί, στις 8 Σεπτεμβρίου 1942, ανακάλυψαν τη δολιοφθορά και εντόπισαν τους δράστες. Συνέλαβαν στο σπίτι του Ιωάννη Κοντόπουλου τους Γ.Ιβανόφ, Αυρ.Βαρκάδο, Βασ.Ιωαννίδη, Ηλία Αλεβιζάκη, Μπουλαντέρη, Βασ.Μαλλιόπουλο, το γιατρό Δημ.Γιαννάτο και τον Καζάκο, τους πέρασαν από στρατοδικείο και τους εκτέλεσαν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Τους Ιβανόφ (ενώ προσπαθούσε πάλι να αποδράσει) στις 4/1/43 και τους υπόλοιπους στις 6/2/43. Αργότερα εκτέλεσαν και τη σύζυγο του Γιαννάτου, Μαριάννα.
Όσους απ' αυτούς εργάζονταν στου Μαλτσινιώτη τους πέρασαν πρώτα από στρατοδικείο που στήθηκε μέσα στη μεγάλη αίθουσα του μηχανουργείου του εργιστασίου και το παρακολούθησαν υποχρεωτικά για παραδειγματισμό όλοι οι εργάτες, ακόμα και από άλλα παρόμοια εργοστάσια"
Ανίκητος, μέχρι το τέλος
Ο Ιβανόφ αντιμετώπισε με περισσό θάρρος την καταδίκη του σε θάνατο από τους Γερμανούς. Ακόμη κι όταν οδηγήθηκε στο εκτελεστικό απόσπασμα, εκεί όπου σχεδόν όλοι αποδέχονται το τέλος, αυτός προσπάθησε να αποδράσει! Ζήτησε από τον ιερέα που συνόδευε τους μελλοθάνατους να του δέσει τα κορδόνια, που οι Γερμανοί τα ήθελαν σε όλους λυμένα ώστε να μην μπορούν να τρέξουν.
Όταν ο παπάς τα έδεσε και καθώς με ένα ταχυδακτυλουργικό τρόπο έβγαλε τις χειροπέδες (κόλπο που είχε μάθει στην εκπαίδευσή του από την SOE) επιτέθηκε στους φρουρούς και άρχισε να τρέχει προς τον μαντρότοιχο του Σκοπευτηρίου. Ένας από τους στρατιώτες κατάφερε να τον τραυματίσει στο πόδι. Η παρέμβαση του ιερέα προς τον επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος και η υπενθύμιση "δεν εκτελούνται ποτέ τραυματίες" έπεσε στο κενό. "Αυτός πρέπει να πεθάνει" είπε ο Γερμαμνός και ο Ιβανόφ εκτελέστηκε δεμένος σε ένα στύλο. Μόνο έτσι μπορούσαν να τον νικήσουν οι ναζί.
Τον Γιώργο Ιβανόφ έχουν τιμήσει τόσο η Ελλάδα όσο και η Πολωνία (αλλά και η Αγγλία) με ειδικές εκδηλώσεις. Ο Ηρακλής ονόμασε το κλειστό γυμναστήριο του συλλόγου σε Ιβανόφειο, ενώ διοργάνωσε αρκετές φορές τα Ιβανόφεια, αθλητικούς αγώνες στη Θεσσαλονίκη. Τον περασμένο Ιούνιο, με αφορμή τα 200 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, τα πολωνικά ταχυδρομεία κυκλοφόρησαν ένα συλλεκτικό γραμματόσημο προς τιμην του ήρωα της αντίστασης.
Παρά την σιωπή της επίσημης Πολιτείας για πολλά χρόνια, η μνήμη των τριών αγωνιστών του εργοστασίου, παραμένει ζωντανή.
Η Ιωάννα Τσάτσου στα "Φυλλα Κατοχής" περιγράφει το δραματικό τέλος και την σκληρή πραγματικότητα της κατοχής: "Έγινε η δίκη των τριών παλλικαριών στις πέντε του Φλεβάρη, μπροστά σ’ όλο το προσωπικό του εργοστασίου για παραδειγματισμό. Η απόφαση θεωρήθηκε τελεσίδικη την ίδια μέρα. Χτες το πρωί τους τουφέκισαν. Πολλοί είναι εκείνοι που μένουν χωρίς προστάτη με όλες αυτές τις εκτελέσεις. Με τη χτεσινή, μένει έρημη η μάνα του Αλεβιζάκη, με πέντε ανήλικα. Του Ιωαννίδη η γυναίκα, το παιδί, η μάνα, η αδερφή κι ένας αδερφός με κρυοπαγήματα. Του Βαρκάδου, η άρρωστη μητέρα".
Άνθρωποι απλοί, καθημερινοί. Και ταυτόχρονα υπερβατικοί ήρωες. Σαν τα άλλα παιδιά του Υμηττού, τους τρεις ΕΠΟΝιτες (Δημήτρης Αυγέρης, Κωσταντίνος Φολτόπουλος και Θάνος Κιοκμενίδης) που ένα χρόνο αργότερα έγραφαν την δική τους ιστορία.. Η εφτάωρη μάχη για να μην πέσει η αποθήκη πυρομαχικών του ΕΛΑΣ στα χέρια των 200 Γερμανών και ταγματασφαλιτών που πολιορκούσαν το μικρό σπίτι, το κάστρο του Υμηττού...