 |
| Image of Russian Special Forces Solider. Image: Creative Commons. |
Andrew A. Michta - 19fortyfive.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Η κρίση στο Καζακστάν είναι η πρώτη φορά που γίνεται επίκληση της ρήτρας συλλογικής άμυνας του CSTO. Τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης ανακοίνωσαν πως οι δυνάμεις αποστέλλονταν στο Καζακστάν κατόπιν αιτήματος του Προέδρου Τοκάγιεφ. Η απόφαση του Τοκάγιεφ να δώσει εντολή ανοίγματος πυρός στον στρατό και τις δυνάμεις ασφαλείας του, μετά από ένα τηλεφώνημα με τον Πούτιν, καθιστά σαφές πως έχει συντονίσει πλήρως με τη Μόσχα την απόφασή του να καταστείλει τη διαμαρτυρία.
Συγκεκριμένα, τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης κατηγόρησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες για την αναταραχή στο Καζακστάν, συγκρίνοντας την έκρηξη με την επανάσταση του 2014 στην Ουκρανία. Το Κρεμλίνο εξέδωσε επίσης μια δήλωση ότι το Καζακστάν είναι σε θέση να «λύσει ανεξάρτητα τα εσωτερικά του προβλήματα» και – κάπως κωμικά – προειδοποίησε για ξένες παρεμβάσεις.
Η στρατιωτική είσοδος της Ρωσίας στο Καζακστάν έχει πολλές σημαντικές γεωστρατηγικές συνέπειες. Πρώτον, διασφαλίζει ότι η ρωσική πρόσβαση στην στρατιωτική βάση του κοσμοδρομίου Baikonur παραμένει απεριόριστη και έχει δώσει στον ρωσικό στρατό τον πλήρη έλεγχο του αεροδρομίου του Αλμάτι. Φαινομενικά, ο πρωταρχικός στόχος της δύναμης είναι να προστατεύσει τους Ρώσους που ζουν στο Καζακστάν, οι οποίοι σήμερα εξακολουθούν να αποτελούν περίπου το ένα πέμπτο του συνολικού πληθυσμού.
Κυρίως, ωστόσο, αυτή η ρωσική στρατιωτική επέμβαση στέλνει ένα σαφές μήνυμα στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και στην Κίνα και την Τουρκία πως η Μόσχα σκοπεύει να διεκδικήσει το Καζακστάν ως μέρος της αποκλειστικής σφαίρας επιρροής της, ανεξάρτητα από τις εισβολές του Πεκίνου και, σε μικρότερο βαθμό, της Αγκυρας που τα κατάφερε εκεί τα τελευταία χρόνια. Η απόφαση του Πούτιν να στείλει ένα ρωσικό εκστρατευτικό σώμα είναι ένα σημάδι που δε χάνεται για τους άλλους ότι σκοπεύει να κρατήσει σταθερό έλεγχο στη βάση πόρων της Κεντρικής Ασίας. Διακυβεύονται τόσο η απεριόριστη πρόσβαση της Ρωσίας στην περιοχή όσο και στο Καζακστάν, ειδικά στα κοιτάσματα βασικών πρώτων υλών της χώρας. Διαθέτει τουλάχιστον το ένα πέμπτο των παγκόσμιων κοιτασμάτων ουρανίου (ορισμένες εκτιμήσεις βάζουν τον αριθμό πολύ υψηλότερο), είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός χρωμίου και έχει τα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου της Κασπίας Θάλασσας.
Το μήνυμα του Πούτιν, ότι όταν πρόκειται για την Κεντρική Ασία, η Ρωσία είναι έτοιμη να παίξει σκληρά, φαίνεται να έχει εγγραφεί τόσο στο Πεκίνο όσο και στην Άγκυρα. Η Κίνα εξέδωσε μια δήλωση πως τα γεγονότα στο Καζακστάν είναι «εσωτερική υπόθεση» αυτής της χώρας, ζήτησε την αποκατάσταση της κοινωνικής τάξης και, όλο και περισσότερο σε ευθυγράμμιση με τις ενέργειες της Ρωσίας, πρόσφερε στον Τοκάγιεφ αυξημένη βοήθεια «επιβολής του νόμου και συνεργασίας για την ασφάλεια» για να αντιταχθεί σε άλλη μία «Έγχρωμη επανάσταση». Ο Πρόεδρος Ερντογάν τηλεφώνησε στον Τοκάγιεφ και φέρεται να εξέφρασε την αλληλεγγύη της Τουρκίας προς το Καζακστάν και τις ελπίδες του πως θα προκύψει γρήγορα μια νέα κυβέρνηση για να σταθεροποιήσει την κατάσταση και να τερματίσει όλες τις εντάσεις.
Παρά τη ρωσική προπαγάνδα για το αντίθετο, οι διαδηλώσεις στο Καζακστάν έχουν όλα τα σημάδια μιας γνήσιας κοινωνικής εξέγερσης εναντίον του δικτάτορα της χώρας και των ολιγαρχών της. Οι Καζάκοι έχουν εκφράσει όχι μόνο την οργή τους για τις ξαφνικές αυξήσεις των τιμών της ενέργειας, αλλά έχουν επίσης δηλώσει την απόρριψή τους για το υφιστάμενο κατασταλτικό σύστημα. Αυτό το αυξανόμενο κύμα λαϊκού θυμού και απογοήτευσης, ειδικά μεταξύ των νέων, είναι πιθανό να παραμείνει ένας ισχυρός παράγοντας στο μέλλον. Αν και η τρέχουσα καταστολή από τις δυνάμεις ασφαλείας του Καζακστάν πιθανότατα θα καταφέρει να καταπνίξει αυτόν το γύρο διαμαρτυριών, δεν είναι βέβαιο ότι η δημόσια δυσαρέσκεια δε θα ξεσπάσει ξανά σύντομα.
Εδώ, η Ρωσία διατρέχει τον κίνδυνο, παρόμοιο με αυτό που συνέβη στην Ουκρανία, ότι η στρατιωτική της ανάμειξη στο Καζακστάν μπορεί στην πραγματικότητα να προκαλέσει αντιδράσεις σε μια χώρα που ιστορικά είχε στενές σχέσεις με τη Ρωσία. Στην πραγματικότητα, η ρωσική γλώσσα εξακολουθεί να ομιλείται ευρέως στο Καζακστάν και παραμένει η lingua franca σε όλη την Κεντρική Ασία. Ως εκ τούτου, η εκμετάλλευση της εξέγερσης στο Καζακστάν από τον Πούτιν για να ενισχύσει τη δέσμευση της Ρωσίας στην Κεντρική Ασία δεν είναι απαραίτητα όλα καλά νέα για την στρατηγική του να ανοικοδομήσει τη ρωσική αυτοκρατορία. Η έκρηξη στο Καζακστάν, παράλληλα με το συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία, σημαίνει πως η Ρωσία θα πρέπει στο εξής να διαχειριστεί την αστάθεια σε δύο περιοχές.
Ο μεγαλύτερος στόχος αυτού που στόχευε ο Πούτιν στην Ανατολική Ευρώπη και τώρα και στην Κεντρική Ασία, είναι να αντιστρέψει τις γεωστρατηγικές συνέπειες του τέλους του Ψυχρού Πολέμου και να δημιουργήσει έναν κόσμο όπου οι ρωσικές σφαίρες επιρροής θα αναγνωρίζονται ρητά από τη Δύση και, κατά προτίμηση, εγκρίνεται από μια συνθήκη. Σε αυτήν την στρατηγική, η Ανατολική Ευρώπη και η Κεντρική Ασία πρόκειται να γίνουν και πάλι αδιαμφισβήτητες σφαίρες ρωσικής κυριαρχίας.
Είναι σημαντικό για τον σχεδιασμό του Πούτιν, οι προγραμματισμένες συνομιλίες με τις Ηνωμένες Πολιτείες, το ΝΑΤΟ και τον ΟΑΣΕ για την αντιμετώπιση των πιο πρόσφατων απαιτήσεων της Ρωσίας σχετικά με την αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη να πάνε όπως είχε προγραμματιστεί, παρά το γεγονός πως ο ρωσικός στρατός έχει σταλεί στο Καζακστάν. Επισήμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες κάλεσαν όλες τις πλευρές στην εκτυλισσόμενη κρίση στο Καζακστάν να «δείξουν αυτοσυγκράτηση».
Άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, έχουν εκφράσει ανησυχία για την κατάσταση και ζήτησαν να τερματιστεί η βία, ενώ η ΕΕ κάλεσε τη Ρωσία να σεβαστεί την κυριαρχία του Καζακστάν. Αλλά ο Πούτιν έχει δίκιο να περιμένει λίγα περισσότερα από τη Δύση εκτός από διπλωματικά διαβήματα και δημόσιες δηλώσεις ανησυχίας. Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, η Μόσχα ανακοίνωσε ότι δε θα συμφωνήσει να συμπεριλάβει το Καζακστάν στην ατζέντα των συνομιλιών ΗΠΑ-Ρωσίας στη Γενεύη.
Η κρίση στο Καζακστάν δίνει στον Πούτιν την ευκαιρία να προωθήσει τα νεο-ιμπεριαλιστικά σχέδιά του για την αποκατάσταση του ελέγχου της Ρωσίας σε μεγάλο μέρος της Ευρασίας, και πιο συγκεκριμένα για να εδραιώσει περαιτέρω την στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας στην Κεντρική Ασία, όπου η Μόσχα σημειώνει σταθερά κέρδη εδώ και αρκετά χρόνια με έξοδα της Ουάσιγκτον. Ακόμη και ενώ οι ΗΠΑ βρίσκονταν ακόμη σε πόλεμο στο Αφγανιστάν, ο Πούτιν κατάφερε να σφίξει τους δεσμούς της Ρωσίας με το Κιργιστάν αρκετά ώστε να επιφέρει το κλείσιμο μιας στρατιωτικής βάσης των ΗΠΑ εκεί.
Η γεωγραφία ευνοεί την πρόσβαση της Ρωσίας στην περιοχή, καθώς τα πέντε πρώην σοβιετικά κράτη στην Κεντρική Ασία εκτείνονται στρατηγικά μεταξύ Ρωσίας, Κίνας, Ιράν και Αφγανιστάν. Η αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από το Αφγανιστάν έχει επαναπροσδιορίσει περαιτέρω τις παραμέτρους του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων στην Κεντρική Ασία. Σήμερα η Ρωσία διατηρεί στρατιωτικές βάσεις στο Τατζικιστάν και την Κιργιζία
Στο Καζακστάν, εκμεταλλεύεται ένα πεδίο δοκιμών αντιβαλλιστικών πυραύλων, ενώ το κοσμοδρόμιο Baikonur είναι στην πραγματικότητα μια ρωσική στρατιωτική εγκατάσταση. Αυτές οι βάσεις ενισχύονται από τη ρωσική ναυτική παρουσία στην πλούσια σε πετρέλαιο Κασπία Θάλασσα.
Συνολικά, τριάντα χρόνια μετά τον Ψυχρό Πόλεμο η Μόσχα φαίνεται να έχει ανακτήσει το πάνω χέρι στην περιοχή, όπως μόλις έδειξε ο βασικός της ρόλος στην στήριξη του καθεστώτος του Καζακστάν.
Ωστόσο, αυτό το βραχυπρόθεσμο κέρδος της Ρωσίας μπορεί ακόμη να αποδειχθεί προβληματικό, καθώς με τις Ηνωμένες Πολιτείες να φεύγουν από το Αφγανιστάν και τη Ρωσία να είναι πιο βαθιά ενσωματωμένη στην Κεντρική Ασία, οι συγκρούσεις και οι ρωγμές που παραμένουν στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένου αυτού που συμβαίνει στο Αφγανιστάν, είναι τώρα δουλειά της Μόσχας να το αντιμετωπίσει.