Η υδροπολιτική διαμάχη Αιγύπτου-Αιθιοπίας μπορεί να κλιμακωθεί σε περιφερειακό πόλεμο νερού

Photo: view.genial.ly

Οι εντάσεις Αιγύπτου-Αιθιοπίας είναι υψηλές εδώ και λίγο καιρό. Το πρόγραμμα για το νερό της Αιθιοπίας εξακολουθεί να θεωρείται από το Κάιρο ως απειλή για την εθνική του ασφάλεια που περιλαμβάνει μια διαμάχη για μέρος των υδάτων του Νείλου, και απέχει πολύ από το να είναι η μόνη υδροπολιτική διαμάχη στον κόσμο σήμερα. Ο υπουργός Άρδευσης της Αιγύπτου Mohamed Abdel-Aty δήλωσε αυτή την εβδομάδα πως οι αρχές της Αιθιοπίας στην Αντίς Αμπέμπα αρνούνται να δεχτούν μηχανισμό συντονισμού για το Μεγάλο Αιθιοπικό Φράγμα της Αναγέννησης (GERD) που σχετίζεται με επιχειρήσεις με το ίδιο το Αιγυπτιακό Υψηλό Φράγμα του Καΐρου. 

Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις - http://infobrics.org/post/34958/ / Παρουσίαση Freepen.gr

Ο Abdel-Aty ισχυρίζεται ότι η χώρα του δεν έχει αντίρρηση για το GERD αυτό καθεαυτό (που θα είναι η μεγαλύτερη παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας στην ήπειρο) και έχει συμφωνήσει σε άλλα έργα φράγματος από κράτη της λεκάνης του Νείλου όπως η Ουγκάντα, ωστόσο απαιτείται συμφωνία. Σε κάθε περίπτωση, οι συνομιλίες έχουν σταματήσει και η Αιθιοπία τα γεμίζει (τα φράγματα) χωρίς να καταλήξει σε συμβιβασμό με την Αίγυπτο σχετικά με τους όρους διατήρησης του νερού.

Το GERD ήταν στόχος της Αιθιοπίας από τη δεκαετία του 1950. Έχει γίνει θέμα τιμής και εθνικής υπερηφάνειας για την Αιθιοπία (ακόμη κι εθνικής επιβίωσης), που φιλοδοξεί να γίνει ο μεγαλύτερος παραγωγός ηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική. Το έργο αναμένεται να βελτιώσει τρομερά την πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια, παράγοντας πάνω από 6.000 μεγαβάτ ισχύς, διπλασιάζοντας έτσι την ηλεκτρική παραγωγή της χώρας και αυξάνοντας το βιοτικό επίπεδο. Για να το κάνει, όμως, θα διατηρήσει, όπως όλα τα φράγματα, τεράστιους όγκους νερού που δε θα ρέουν πλέον κατά κάτω (downstream), προκαλώντας έτσι πιθανή μείωση της στάθμης του νερού του ποταμού. Ενώ η Αίγυπτος ανησυχεί για τις ξηρασίες (ήδη υποφέρει από λειψυδρία), το Σουδάν, με τη σειρά του, ανησυχεί για το φράγμα της Αιθιοπίας πως μπορεί να υπερχειλίσει και να πλημμυρίσει τις δικές του πεδιάδες. 

Εξάλλου, δεν είναι υπερβολή να πούμε πως η διπλωματία του νερού ήταν ο πυρήνας της εξωτερικής πολιτικής της Αιγύπτου. Ο Ηρόδοτος περιέγραψε την ίδια την Αίγυπτο ως «δώρο του Νείλου» (τον 4ο αιώνα π.Χ.) και πράγματι ο ποταμός ήταν ο ίδιος ο αέρας που αναπνέει ο αιγυπτιακός πολιτισμός, με περίπου το 90% του πληθυσμού του να ζει στις εύφορες ζώνες που τον περιβάλλουν. Η Αίγυπτος υπήρξε ο περιφερειακός υδροηγεμόνας στη λεκάνη του Νείλου για μεγάλο χρονικό διάστημα, μέσω μιας σειράς καταναγκαστικών μέτρων και στρατηγικών περιορισμού, αλλά αυτή η ηγεμονία αμφισβητείται τώρα. Η λεκάνη του ποταμού Νείλου εκτείνεται σε όλη την Ερυθραία, την Κένυα, το Κονγκό, το Μπουρούντι, τη Ρουάντα, την Τανζανία και την Ουγκάντα, εκτός από την Αίγυπτο, το Σουδάν, το Νότιο Σουδάν και την Αιθιοπία.

Για το Κάιρο, ωστόσο, η υδρολογική στρατηγική του είναι θέμα εθνικής επιβίωσης: το 97 τοις εκατό των αιγυπτιακών αναγκών σε νερό καλύπτονται από την πρόσβαση στον ποταμό Νείλο. Η Έκθεση Ανθρώπινης Ανάπτυξης του Καΐρου για το 2021, η οποία συντάχθηκε σε συνεργασία με το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, εκτιμά ότι η πλήρωση του GERD θα μπορούσε να επηρεάσει σοβαρά τη διαθεσιμότητα νερού στην Αίγυπτο, μειώνοντας έτσι το κατά κεφαλήν μερίδιο νερού και επηρεάζοντας αρκετές οικονομικές δραστηριότητες.

Σε αυτήν την περίπτωση, η διαφάνεια είναι το κλειδί για την αποκλιμάκωση των εντάσεων και εναπόκειται στην Αντίς Αμπέμπα να επιτρέψει τη διεξαγωγή ανεξάρτητων μελετών για τον αντίκτυπο του φράγματος. Επιπλέον, απαιτείται μια αναθεωρημένη Συμφωνία Πλαισίου Συνεργασίας. Εν τω μεταξύ, η Αιθιοπία αντιμετωπίζει τις δικές της εσωτερικές εντάσεις σχετικά με τη σύγκρουση στο Tigray. Το Δεκέμβριο του 2021 το κυβερνητικό ραδιοφωνικό πρακτορείο της Αιθιοπίας Fana Broadcasting ανέφερε πως το Σουδάν υποστήριζε ενεργά το Απελευθερωτικό Μέτωπο του Tigray, μια κατηγορία που η κυβέρνηση του Χαρτούμ αρνήθηκε. Ωστόσο, νωρίτερα το 2021, το Σουδάν είχε αφήσει να εννοηθεί πολλές φορές πως μπορούσε να παράσχει την υλικοτεχνική και στρατιωτική υποστήριξή του στους Αιθίοπες αντάρτες ως ένα είδος αντεκδίκησης κατά των πολιτικών της Αντίς Αμπέμπα για το νερό.

Αξίζει να θυμηθούμε ότι ο ίδιος ο εμφύλιος πόλεμος των Σουδανών ξέσπασε λόγω της απόφασης της κυβέρνησης να κατασκευάσει το φράγμα Kajbar στο Νείλο. Πολλές υδροπολιτικές συγκρούσεις σχετίζονται επίσης με τον Τίγρη και τον Ευφράτη ποταμό (και τους δευτερεύοντες παραποτάμους τους). Η ιδέα ότι οι μελλοντικοί πόλεμοι μπορεί να είναι για το νερό (και όχι το πετρέλαιο) έχει γίνει ένα είδος κοινής λογικής. Οι συγκρούσεις για το νερό αυξάνονται παγκοσμίως και κυρίως σε ενδοεθνικό τοπικό επίπεδο αλλά συχνά και σε διεθνές επίπεδο.

Από το 1950 έως το 2000 υπήρξαν 1831 συγκρούσεις νερού, σύμφωνα με άρθρο του Διεθνούς Υδρολογικού Προγράμματος της UNESCO το 2003. Στο Ιράκ, για παράδειγμα, υπάρχουν έντονες συγκρούσεις που σχετίζονται με το νερό μεταξύ φυλετικών ομάδων στις επαρχίες, ενώ η Βαγδάτη ανησυχεί πάντα για τις κατασκευές φραγμάτων τόσο από το Ιράν όσο και από την Τουρκία. Στην Κεντρική Ασία, υπάρχουν συνεχείς εντάσεις σχετικά με τη λεκάνη της Θάλασσας της Αράλης που περιλαμβάνει το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν, το Ιράν, το Αφγανιστάν, το Καζακστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν. Τον Απρίλιο του 2021, έλαβε χώρα η χειρότερη συνοριακή σύγκρουση από την ανεξαρτησία του 1991 μεταξύ Κιργιζίας και Τατζικιστάν για τη διαμάχη τους για το νερό.

Ωστόσο, οι υδάτινοι πόλεμοι δεν περιορίζονται στη Βόρεια Αφρική, την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή: στο πλαίσιο της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης, το 2020, το Κίεβο απέκλεισε τη Διώρυγα της Βόρειας Κριμαίας, προκαλώντας έτσι σοβαρά ανθρωπιστικά προβλήματα και κρίση νερού αφού το κανάλι παρέχει περίπου το 85% του πόσιμου νερού της Κριμαίας.

Υπάρχει μια πολύ προφανής σχέση μεταξύ του νερού, της ενέργειας, ακόμη και των τροφίμων. Η βιωσιμότητα του νερού από την άποψη των εμπορικών πόρων περιλαμβάνει την αλιεία, τη γεωργία, τον τουρισμό, τη ναυσιπλοΐα και μια σειρά από άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες - στην πραγματικότητα μπορεί να θεωρηθεί τόσο πολύτιμο όσο το πετρέλαιο (ή ακόμη περισσότερο), δεδομένου ότι το χρειάζεται σχεδόν κάθε κλάδος.

Αντί για την πυκνότητα του πληθυσμού, ή ακόμη και για τεχνικές πτυχές που σχετίζονται με το επίπεδο ανάπτυξης, το κλειδί για την αποφυγή των συγκρούσεων για το νερό μπορεί να βρεθεί σε θεσμικό επίπεδο, όσον αφορά τις συνθήκες, τους φορείς συνεργασίας και διαχείρισης, και φυσικά την καλή διπλωματία - εκτός από διαφάνεια. Η διαχείριση της ισότητας πρόσβασης στο νερό είναι επομένως μία από τις μεγάλες προκλήσεις του εικοστού πρώτου αιώνα, και θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε πολλές περισσότερες διαμάχες και συγκρούσεις, τόσο εσωτερικές όσο και διεθνείς, να αναδύονται σχετικά με αυτόν τον πόρο.