Σε μια δήλωση στις 10 Ιανουαρίου, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ αναγνώρισε την επείγουσα ανάγκη ενίσχυσης της ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας, αλλά πλαισίωνε την απόφαση ως μέρος της απομάκρυνσης από έργα έντασης άνθρακα και προς εναλλακτικές λύσεις καθαρότερης ενέργειας. Η Ουάσιγκτον θα επικεντρωθεί αντ' αυτού στις διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας "που μπορούν να υποστηρίξουν τόσο το φυσικό αέριο όσο και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας", ανέφερε.
Νίκολας Μόργκαν - ahvalnews.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Η απότομη ανατροπή στον αγωγό, στον οποίο δόθηκε φωνητική υποστήριξη το 2020 από την κυβέρνηση Τραμπ, δεν προκαλεί έκπληξη δεδομένης της δηλωμένης δέσμευσης του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Αλλά για τις εμπλεκόμενες χώρες, ορισμένοι θεωρούν πως οι Ηνωμένες Πολιτείες γυρίζουν την πλάτη τους σε μια ανθούσα εταιρική σχέση που θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τα δικά τους συμφέροντα.
Το ίδιο δεν ίσχυε για την Τουρκία, όπου ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ένθερμος αντίπαλος του εγχειρήματος, μετά βίας συγκρατούσε την χαρά του. Σε συνέντευξη Τύπου στις 18 Ιανουαρίου, προέβλεψε ότι ο αγωγός δεν θα κατασκευαστεί ποτέ, αποδίδοντας την παραπαίουσα υποστήριξη των ΗΠΑ στο υποτιθέμενο κόστος του αποκλεισμού της Τουρκίας από την πρόταση.
«Αυτή η επιχείρηση δεν μπορεί να γίνει χωρίς την Τουρκία. Διότι εάν (αέριο) μεταφερθεί στην Ευρώπη από εδώ, θα γίνει μόνο μέσω Τουρκίας», είπε στους δημοσιογράφους.
Η Τουρκία προσπάθησε να μπλοκάρει τον αγωγό EastMed από την αρχή, κατηγορώντας την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ για άθλια πολιτικά κίνητρα. Για να γίνει αυτό, η Άγκυρα έχει διακυβεύσει μια ολοένα και πιο δυναμική διεκδίκηση για μια ευρέως καθορισμένη αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο που επικαλύπτεται με τα θαλάσσια σύνορα Ελλάδας και Κύπρου.
Η πολεμική στάση της Άγκυρας πυροδότησε φόβους ότι η διαμάχη θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε στρατιωτικές συγκρούσεις το καλοκαίρι του 2020, ωθώντας την υποστήριξη των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την Ελλάδα και την Κύπρο κι αφήνοντας την Τουρκία ακόμη πιο απομονωμένη.
Ο Ερντογάν μπορεί τώρα να αισθάνεται δικαιωμένος, αλλά δεν είναι σαφές πόσα εύσημα μπορεί να διεκδικήσει για την κατάρρευση του αγωγού.
Η πρόταση του EastMed έχει εδώ και καιρό διαλυθεί από ερωτήματα σχετικά με τη σκοπιμότητά της. Η τοποθέτηση αγωγού μήκους 1.900 χιλιομέτρων κάτω από τη Μεσόγειο Θάλασσα ήταν πάντα πιθανό να είναι προκλητική και δαπανηρή, με προβλεπόμενο κόστος κοντά στα 7 δισεκατομμύρια δολάρια. Η Ιταλία αποσύρθηκε από το έργο τον Ιανουάριο του 2020 επικαλούμενη το ύψος της δαπάνης.
Οι αλλαγές στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας έθεσαν επίσης αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα του αγωγού.
«Πριν από δέκα χρόνια… Η Ευρώπη ήταν ακόμα αποφασισμένη να συνεχίσει να καίει φυσικό αέριο», είπε ο Charles Ellinas, ανώτερος συνεργάτης στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Ατλαντικού Συμβουλίου, στο Ahval News. Από τότε, ωστόσο, η ΕΕ στράφηκε έντονα υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Τον Ιούλιο, το μπλοκ υιοθέτησε το σχέδιο « Fit for 55 », δεσμευόμενο για μείωση των εκπομπών κατά 55% έως το 2030.
«Το Fit for 55 δεν μπορεί να επιτευχθεί ενώ καίγεται η ίδια ποσότητα αερίου όπως τώρα», σχολίασε.
Δεδομένων αυτών των παραγόντων, οι Ηνωμένες Πολιτείες απλώς δήλωναν το προφανές στην «έγκαιρη» απόφασή τους να εγκαταλείψουν την υποστήριξη για τον αγωγό EastMed.
Ωστόσο, ο αγωγός δεν προοριζόταν ποτέ αποκλειστικά ως εμπορική επιχείρηση. Ήταν επίσης ένα γεωπολιτικό έργο, όπως εξέφρασε ο Κύπριος Πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης τον Ιανουάριο του 2020 όταν είπε στο ελληνικό ειδησεογραφικό δίκτυο ΕΡΤ ότι ο αγωγός ήταν «μια απάντηση στις τουρκικές προκλήσεις στην περιοχή».
Στον απόηχο της απόφασης των ΗΠΑ να αποχωρήσουν, ο ελληνικός Τύπος κατηγόρησε την Ουάσιγκτον ότι επιδιώκει να κατευνάσει την Άγκυρα σε βάρος της Αθήνας. Ένα άρθρο στους Greek City Times υποστήριξε πως η κίνηση αυτή έδωσε αξιοπιστία στην ιδέα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ένας αναξιόπιστος σύμμαχος.
Παρά την κατακραυγή, η ζημιά μεταξύ Αθήνας και Ουάσιγκτον είναι πιθανό να περιοριστεί καθώς η Ελλάδα προωθεί εναλλακτικά σχέδια αγωγών σε συνεργασία με την Αίγυπτο .
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία έχει επικαλεστεί τη δυνατότητα αναβίωσης των σχεδίων με το Ισραήλ για τη μεταφορά φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω του εδάφους της, μειώνοντας πιθανώς το κόστος. Ένας τουρκο-ισραηλινός αγωγός εξετάστηκε το 2016, αλλά σημείωσε ελάχιστη πρόοδο εν μέσω του εναγκαλισμού του Ερντογάν και της μαχητικής ομάδας Χαμάς καθώς επίσης των οξέων καταγγελιών κατά του Ισραήλ σχετικά με τη μεταχείριση των Παλαιστινίων.
Η Τουρκία ξεκίνησε νέες προσεγγίσεις προς το Ισραήλ στα τέλη του 2020, μέρος μιας ευρύτερης επαναφοράς με τους συμμάχους των ΗΠΑ σε όλη την περιοχή, και έκτοτε έχει επανέλθει η επαφή υψηλού επιπέδου μεταξύ των δύο χωρών για πρώτη φορά εδώ και σχεδόν μια δεκαετία, δημιουργώντας προοπτικές για ανανέωση της συνεργασίας.
Ωστόσο, σχολιάζοντας αναφορές ότι ο ισραηλινός πρόεδρος Ισαάκ Χέρτζογκ θα μπορούσε να επισκεφθεί σύντομα την Τουρκία, διπλωματικές πηγές ανέφεραν στην Jerusalem Post πως οποιαδήποτε προσέγγιση δε θα γίνει εις βάρος της Ελλάδας και της Κύπρου.
Ο Charles Ellinas του Ατλαντικού Συμβουλίου εξέφρασε επίσης σκεπτικισμό για το ενδεχόμενο τουρκο-ισραηλινής λύσης, λέγοντας ότι ήταν «παρατραβηγμένη».
Ακόμη και στην απίθανη περίπτωση που το Τελ Αβίβ συμφωνούσε με την πρόταση, θα εξακολουθούσε να αντιμετωπίζει πολλές από τις ίδιες προκλήσεις που τερμάτισαν τις προοπτικές για τον αγωγό EastMed, πρόσθεσε. «Δεν είναι εμπορικά βιώσιμο».