 |
| RΕUΤΕRS/Ρavel Μikheyev |
Είναι λοιπόν τόσος φόβος και απέχθεια για το φυσικό αέριο; Όχι πραγματικά.
Πέπε Εσκομπάρ - strategic-culture.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτή ήταν η σπίθα για πανεθνικές διαμαρτυρίες που κάλυψαν κάθε γεωγραφικό πλάτος από τον κορυφαίο επιχειρηματικό κόμβο Αλμάτι μέχρι τα λιμάνια Ακτάου και Ατιράου της Κασπίας Θάλασσας και ακόμη και την πρωτεύουσα Νουρ-Σουλτάν, πρώην Αστάνα.
Η κεντρική κυβέρνηση αναγκάστηκε να μειώσει την τιμή του φυσικού αερίου στο ισοδύναμο των 8 ρουβλίων το λίτρο. Ωστόσο, αυτό οδήγησε μόνο στην επόμενη φάση των διαμαρτυριών, απαιτώντας μείωση των τιμών των τροφίμων, τη λήξη της εκστρατείας εμβολιασμού, τη χαμηλότερη ηλικία συνταξιοδότησης για τις μητέρες με πολλά παιδιά και - τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό - την πλήρη αλλαγή του καθεστώτος με το σύνθημα: πή, κετ! ("Κάτω ο γέρος").
Ο «γέρος» δεν είναι άλλος από τον εθνικό ηγέτη Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, 81 ετών, ο οποίος, ακόμη και όταν παραιτήθηκε από την προεδρία μετά από 29 χρόνια στην εξουσία, το 2019, για όλους τους πρακτικούς λόγους παραμένει η γκρίζα εξοχότητα του Καζακστάν ως επικεφαλής του Συμβουλίου Ασφαλείας και ο διαιτητής της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής.
Η προοπτική μιας ακόμη έγχρωμης επανάστασης έρχεται αναπόφευκτα στο μυαλό: ίσως το Τυρκουάζ-Κίτρινο – που αντικατοπτρίζει τα χρώματα της εθνικής σημαίας του Καζακστάν. Ειδικά επειδή αμέσως μετά, οξυδερκείς παρατηρητές ανακάλυψαν ότι οι συνήθεις ύποπτοι –η αμερικανική πρεσβεία– «προειδοποιούσε» για μαζικές διαδηλώσεις ήδη από τις 16 Δεκεμβρίου 2021.
Μαϊντάν στο Αλμάτι; Ω! ναι. Αλλά είναι περίπλοκο.
Το Αλμάτι σε χάος
Για τον έξω κόσμο, είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί μια μεγάλη εξαγωγική δύναμη ενέργειας όπως το Καζακστάν χρειάζεται να αυξήσει τις τιμές του φυσικού αερίου για το δικό της πληθυσμό.
Ο λόγος είναι –τι άλλο– ο αχαλίνωτος νεοφιλελευθερισμός και οι παροιμιώδεις κραυγές της ελεύθερης αγοράς. Από το 2019 το υγροποιημένο αέριο διακινείται ηλεκτρονικά στο Καζακστάν. Έτσι, η διατήρηση των ανώτατων ορίων τιμών – μια συνήθεια δεκαετιών – έγινε σύντομα αδύνατη, καθώς οι παραγωγοί εμπορεύονταν συνεχώς το προϊόν τους κάτω από το κόστος κι ενώ η κατανάλωση εκτοξευόταν στα ύψη.
Όλοι στο Καζακστάν περίμεναν μια αύξηση των τιμών, όσο όλοι στο Καζακστάν χρησιμοποιούν υγροποιημένο αέριο, ειδικά στα αυτοκίνητά τους που έχουν μετατραπεί. Και όλοι στο Καζακστάν έχουν αυτοκίνητο, όπως μου είπαν, με θλίψη, κατά την τελευταία μου επίσκεψη στο Αλμάτι, στα τέλη του 2019, όταν μάταια προσπαθούσα να βρω ένα ταξί για να κατευθυνθώ στο κέντρο της πόλης.
Είναι πολύ ενδεικτικό πως οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν στην πόλη Zhanaozen, χτύπησαν τον κόμβο πετρελαίου/φυσικού αερίου του Mangystau. Και είναι επίσης ενδεικτικό ότι η Unrest Central στράφηκε αμέσως στο εθισμένο στα αυτοκίνητα Αλμάτι, τον πραγματικό επιχειρηματικό κόμβο του έθνους, και όχι το απομονωμένο, βαρύ από κυβερνητικές υποδομές κεφάλαιο στη μέση των στεπών.
Στην αρχή ο Πρόεδρος Kassym-Jomart Tokayev φαινόταν να αντιδρά σαν ελάφι μπροστά στα φώτα των προβολέων. Υποσχέθηκε την επιστροφή των ανώτατων ορίων τιμών, θέσπισε κατάσταση έκτακτης ανάγκης/απαγόρευση κυκλοφορίας τόσο στο Αλμάτι όσο και στο Μανγκιστάου (τότε σε όλη τη χώρα) ενώ αποδέχτηκε μαζικά την παραίτηση της σημερινής κυβέρνησης και διόρισε έναν απρόσωπο Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης, τον Αλίχαν Σμαΐλοφ, ως μεταβατικό πρωθυπουργό μέχρι τον σχηματισμό του νέου υπουργικού συμβουλίου.
Ωστόσο, αυτό δε θα μπορούσε να συγκρατήσει την αναταραχή. Σε αστραπιαία διαδοχή, είχαμε την καταιγίδα στο Almaty Akimat (γραφείο δημάρχου). Διαδηλωτές που πυροβολούν κατά του Στρατού. Ένα μνημείο του Nazarbayev που κατεδαφίστηκε στο Taldykorgan. Κατελήφθη η πρώην κατοικία του στο Αλμάτι. Η Kazakhtelecom αποσυνδέει ολόκληρη τη χώρα από το Διαδίκτυο. Αρκετά μέλη της Εθνικής Φρουράς –συμπεριλαμβανομένων των τεθωρακισμένων– ενώθηκαν με τους διαδηλωτές στο Aktau. Τα ΑΤΜ έχουν πεθάνει.
Και τότε το Αλμάτι, που βυθίστηκε στο απόλυτο χάος, καταλήφθηκε ουσιαστικά από τους διαδηλωτές, συμπεριλαμβανομένου του διεθνούς αεροδρομίου του, το οποίο το πρωί της Τετάρτης ήταν υπό πρόσθετη ασφάλεια και το βράδυ είχε γίνει κατεχόμενο έδαφος.
Ο εναέριος χώρος του Καζακστάν, εν τω μεταξύ, έπρεπε να αντιμετωπίσει μια εκτεταμένη κυκλοφοριακή συμφόρηση ιδιωτικών αεροσκαφών που έφευγαν προς τη Μόσχα και τη Δυτική Ευρώπη. Παρόλο που το Κρεμλίνο σημείωσε ότι η Νουρ-Σουλτάν δεν είχε ζητήσει καμία ρωσική βοήθεια, μια «ειδική αντιπροσωπεία» πέταξε σύντομα από τη Μόσχα. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ τόνισε προσεκτικά, «είμαστε πεπεισμένοι πως οι Καζακοί φίλοι μας μπορούν να λύσουν ανεξάρτητα τα εσωτερικά τους προβλήματα», προσθέτοντας, «είναι σημαντικό να μην παρεμβαίνει κανείς από το εξωτερικό».
Συνομιλίες γεωστρατηγικής
Πώς θα μπορούσε να εκτροχιαστεί όλο αυτό τόσο γρήγορα;
Μέχρι τώρα, το παιχνίδι διαδοχής στο Καζακστάν θεωρούνταν ως επί το πλείστον επιτυχία σε όλη τη Βόρεια Ευρασία. Οι ντόπιοι χόντσο, οι ολιγάρχες και οι ελίτ των κομπραδόρ κρατούσαν όλοι τα φέουδα τους και τις πηγές εισοδήματός τους. Και όμως, off the record, μου είπαν στο Νουρ-Σουλτάν στα τέλη του 2019 πως θα υπήρχαν σοβαρά προβλήματα όταν κάποιες περιφερειακές φυλές θα έρθουν να συλλέξουν – όπως το να αντιμετωπίσουν το «γέρο» Ναζαρμπάγιεφ και το σύστημα που έβαλε σε εφαρμογή.
Ο Τοκάγιεφ όντως έκανε την παροιμιώδη έκκληση «να μην υποκύψουμε σε εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις» –που είναι λογικό– αλλά διαβεβαίωσε επίσης ότι η κυβέρνηση «δε θα πέσει». Λοιπόν, έπεφτε ήδη, ακόμη και μετά από μια έκτακτη συνάντηση που προσπαθούσε να αντιμετωπίσει το μπερδεμένο πλέγμα των κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων με την υπόσχεση πως όλα τα «νόμιμα αιτήματα» των διαδηλωτών θα ικανοποιηθούν.
Αυτό δε λειτούργησε ως κλασικό σενάριο αλλαγής καθεστώτος – τουλάχιστον αρχικά. Η διαμόρφωση ήταν μια ρευστή, άμορφη κατάσταση χάους, καθώς οι – εύθραυστοι – θεσμοί εξουσίας του Καζακστάν ήταν απλώς ανίκανοι να κατανοήσουν την ευρύτερη κοινωνική δυσφορία. Μια ικανή πολιτική αντιπολίτευση δεν υπάρχει: δεν υπάρχει πολιτική ανταλλαγή. Η κοινωνία των πολιτών δεν έχει κανάλια για να εκφραστεί.
Λοιπόν, ναι: υπάρχει μια ταραχή που βρίσκεται σε εξέλιξη – για να πω αμερικάνικα rhythm'n blues. Και όλοι είναι χαμένοι. Αυτό που δεν είναι ακόμα ακριβώς ξεκάθαρο είναι ποιες αντιμαχόμενες φυλές πυροδοτούν τις διαδηλώσεις – και ποια είναι η ατζέντα τους σε περίπτωση που θα ανέβαιναν στην εξουσία. Σε τελική ανάλυση, καμία «αυθόρμητη» διαμαρτυρία δεν μπορεί να εμφανιστεί ταυτόχρονα σε όλο αυτό το τεράστιο έθνος σχεδόν από τη μια μέρα στην άλλη.
Το Καζακστάν ήταν η τελευταία δημοκρατία που εγκατέλειψε την καταρρέουσα ΕΣΣΔ πριν από τρεις δεκαετίες, το Δεκέμβριο του 1991. Υπό τον Ναζαρμπάγιεφ, προχώρησε αμέσως σε μια αυτο-περιγραφόμενη εξωτερική πολιτική «πολλαπλών διανυσμάτων». Μέχρι τώρα, η Νουρ-Σουλτάν τοποθετούνταν επιδέξια ως ο κύριος διπλωματικός μεσολαβητής – από τις συζητήσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ήδη από το 2013 έως τον πόλεμο στη Συρία από το 2016. Στόχος: να σταθεροποιηθεί ως η βασική γέφυρα μεταξύ της Ευρώπης και την Ασία.
Οι κινεζικοί Νέοι Δρόμοι του Μεταξιού, ή BRI, κυκλοφόρησαν επίσημα από τον Xi Jinping στο Πανεπιστήμιο Nazarbayev το Σεπτέμβριο του 2013. Αυτό συνέβη να συνδυάζεται γρήγορα με την καζακική έννοια της ευρασιατικής οικονομικής ολοκλήρωσης, που δημιουργήθηκε μετά το σχέδιο κρατικών δαπανών του Nazarbayev, Nurly Zhol (“ Bright Path»), που σχεδιάστηκε για να υπερφορτίσει την οικονομία μετά την οικονομική κρίση του 2008-9.
Το Σεπτέμβριο του 2015, στο Πεκίνο, ο Nazarbayev ευθυγράμμισε τον Nurly Zhol με το BRI, ωθώντας de facto το Καζακστάν στην καρδιά της νέας ευρασιατικής τάξης ολοκλήρωσης. Γεωστρατηγικά, το μεγαλύτερο στεριανό έθνος στον πλανήτη έγινε η κύρια περιοχή αλληλεπίδρασης του κινεζικού και του ρωσικού οράματος, του BRI και της Οικονομικής Ένωσης της Ευρασίας (EAEU).
Μια τακτική εκτροπής
Για τη Ρωσία, το Καζακστάν είναι ακόμη πιο στρατηγικό από ό,τι για την Κίνα. Η Νουρ-Σουλτάν υπέγραψε τη συνθήκη CSTO το 2003. Είναι βασικό μέλος της EAEU. Και τα δύο έθνη έχουν τεράστιους στρατιωτικο-τεχνικούς δεσμούς και διεξάγουν στρατηγική διαστημική συνεργασία στο Μπαϊκονούρ. Τα ρωσικά έχουν την ιδιότητα της επίσημης γλώσσας, την οποία ομιλεί το 51% των πολιτών της δημοκρατίας.
Τουλάχιστον 3,5 εκατομμύρια Ρώσοι ζουν στο Καζακστάν. Είναι ακόμη νωρίς για να υποθέσουμε πως μια πιθανή «επανάσταση» με χρώματα εθνικής απελευθέρωσης μπορεί να ακολουθήσεις αν το παλιό σύστημα τελικά καταρρεύσει. Και ακόμη κι αν συμβεί αυτό, η Μόσχα δε θα χάσει ποτέ όλη τη σημαντική πολιτική επιρροή της.
Επομένως, το άμεσο πρόβλημα είναι να διασφαλιστεί η σταθερότητα του Καζακστάν. Οι διαμαρτυρίες πρέπει να διαλυθούν. Θα υπάρξουν πολλές οικονομικές παραχωρήσεις. Το μόνιμο αποσταθεροποιητικό χάος απλώς δεν είναι ανεκτό – και η Μόσχα το γνωρίζει από καρδιάς. Ένα άλλο – κυλιόμενο – Μαϊντάν αποκλείεται.
Η εξίσωση της Λευκορωσίας έχει δείξει πώς ένα δυνατό χέρι μπορεί να κάνει θαύματα. Ωστόσο, οι συμφωνίες του CSTO δεν καλύπτουν βοήθεια σε περίπτωση εσωτερικών πολιτικών κρίσεων – και ο Τοκάγιεφ δε φαινόταν διατεθειμένος να υποβάλει τέτοιο αίτημα.
Μέχρι που το έκανε. Ζήτησε την παρέμβαση του CSTO για την αποκατάσταση της τάξης. Θα υπάρξει στρατιωτική απαγόρευση κυκλοφορίας. Και η Νουρ-Σουλτάν μπορεί ακόμη και να κατασχέσει τα περιουσιακά στοιχεία των αμερικανικών και βρετανικών εταιρειών που φέρεται να χρηματοδοτούν τις διαδηλώσεις.
Έτσι το πλαισίωσε ο Νικόλ Πασινιάν, πρόεδρος του Συμβουλίου Συλλογικής Ασφάλειας του CSTO και πρωθυπουργός της Αρμενίας: Ο Τοκάγιεφ επικαλέστηκε μια «απειλή για την εθνική ασφάλεια» και την «κυριαρχία» του Καζακστάν, «που προκαλείται, μεταξύ άλλων, από εξωτερική παρέμβαση». Έτσι ο CSTO «αποφάσισε να στείλει ειρηνευτικές δυνάμεις» για να ομαλοποιήσει την κατάσταση, «για περιορισμένο χρονικό διάστημα».
Οι συνήθεις ύποπτοι αποσταθεροποίησης είναι γνωστοί. Μπορεί να μην έχουν την εμβέλεια, την πολιτική επιρροή και την απαραίτητη ποσότητα δούρειων ίππων για να κρατήσουν το Καζακστάν στη φωτιά επ' αόριστον.
Τουλάχιστον οι ίδιοι οι δούρειοι ίπποι είναι πολύ σαφείς. Θέλουν την άμεση απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων, αλλαγή καθεστώτος, μια προσωρινή κυβέρνηση «ευυπόληπτων» πολιτών και –τι άλλο– «απόσυρση από όλες τις συμμαχίες με τη Ρωσία».
Και μετά όλα φτάνουν στο επίπεδο της γελοίας φάρσας, καθώς η ΕΕ αρχίζει να καλεί τις αρχές του Καζακστάν να «σεβαστούν το δικαίωμα στις ειρηνικές διαδηλώσεις». Όπως και στο να επιτραπεί η απόλυτη αναρχία, ληστείες, λεηλασίες, εκατοντάδες οχήματα που καταστράφηκαν, επιθέσεις με τουφέκια, ΑΤΜ και ακόμη και το Duty Free στο αεροδρόμιο του Αλμάτι λεηλατήθηκαν πλήρως.
Αυτή η ανάλυση (στα ρωσικά) καλύπτει ορισμένα βασικά σημεία, αναφέροντας ότι «το διαδίκτυο είναι γεμάτο από προκαθορισμένες προπαγανδιστικές αφίσες και σημειώματα προς τους αντάρτες» και το γεγονός πως «οι αρχές δεν καθαρίζουν το χάος, όπως έκανε ο Λουκασένκο στη Λευκορωσία».
Τα συνθήματα μέχρι στιγμής φαίνεται να προέρχονται από πολλές πηγές – εκθειάζοντας τα πάντα, από ένα «δυτικό μονοπάτι» στο Καζακστάν μέχρι την πολυγαμία και το νόμο της Σαρία: «Δεν υπάρχει ακόμη ένας στόχος, δεν έχει εντοπιστεί. Το αποτέλεσμα θα έρθει αργότερα. Συνήθως είναι το ίδιο. Η εξάλειψη της κυριαρχίας, η εξωτερική διαχείριση και, τέλος, κατά κανόνα, η συγκρότηση ενός αντιρωσικού πολιτικού κόμματος».
Ο Πούτιν, ο Λουκασένκο και ο Τοκάγιεφ πέρασαν αρκετή ώρα τηλεφωνικά, με πρωτοβουλία του Λουκασένκο. Οι ηγέτες όλων των μελών του CSTO βρίσκονται σε στενή επαφή. Ένα βασικό σχέδιο παιχνιδιού – όπως σε μια τεράστια «αντιτρομοκρατική επιχείρηση» – έχει ήδη εκκολαφθεί. Ο στρατηγός Γερασίμοφ θα το επιβλέπει προσωπικά.
Τώρα συγκρίνετε το με αυτό που έμαθα από δύο διαφορετικές, υψηλόβαθμες πηγές Intel.
Η πρώτη πηγή ήταν σαφής: όλη η περιπέτεια του Καζακστάν χρηματοδοτείται από την MI6 για τη δημιουργία ενός νέου Μαϊντάν ακριβώς πριν από τις συνομιλίες Ρωσίας / ΗΠΑ-ΝΑΤΟ στη Γενεύη και τις Βρυξέλλες την επόμενη εβδομάδα, για να αποτραπεί κάθε είδους συμφωνία. Είναι σημαντικό ότι οι «αντάρτες» διατήρησαν τον εθνικό τους συντονισμό ακόμη και μετά την αποσύνδεση του Διαδικτύου.
Η δεύτερη πηγή είναι πιο λεπτή: οι συνήθεις ύποπτοι προσπαθούν να αναγκάσουν τη Ρωσία να υποχωρήσει ενάντια στη συλλογική Δύση, δημιουργώντας έναν σημαντικό αντιπερισπασμό στο ανατολικό της μέτωπο, ως μέρος μιας κυλιόμενης στρατηγικής χάους σε όλα τα σύνορα της Ρωσίας. Αυτή μπορεί να είναι μια έξυπνη τακτική εκτροπής, αλλά η ρωσική στρατιωτική υπηρεσία παρακολουθεί. Από κοντά. Και για χάρη των συνηθισμένων υπόπτων, αυτό καλύτερα μπορεί να μην ερμηνευθεί – δυσοίωνα – ήταν πολεμική πρόκληση.