Από τις αρχές του 1945, η εξέλιξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ορατή. Η ήττα της Γερμανίας και της Ιαπωνίας ήταν θέμα μηνών. Ο μεταπολεμικός κόσμος έπρεπε να διαμορφωθεί.
Βαγγέλης Χωραφάς
Η Διάσκεψη της Γιάλτας, που ξεκίνησε στις 4 Φεβρουαρίου 1945, ήταν σημαντική, αλλά η σημασία της δεν πρέπει να διογκωθεί. Η Γιάλτα δεν ήταν μια ειρηνευτική διάσκεψη. Ήταν μία διάσκεψη σε μια σειρά συναντήσεων των Συμμάχων εν καιρώ πολέμου για την επίλυση των ζητημάτων που θα αντιμετώπιζε ο μεταπολεμικός κόσμος. Το σημαντικότερο από αυτά, ήταν ο καθορισμός των σφαιρών επιρροής των τριών Μεγάλων Δυνάμεων, μέσα στα πλαίσια των στρατηγικών ασφαλείας τους.
Πολλές από τις αποφάσεις της Γιάλτας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων για τα σύνορα της Πολωνίας, οριστικοποίησαν συμφωνίες που είχαν ήδη επιτευχθεί. Άλλες, όπως οι αποζημιώσεις, θα ολοκληρώνονταν στην διάσκεψη του Πότσνταμ τον Ιούλιο-Αύγουστο του 1945.
Η Γιάλτα ήταν, κατά μία έννοια, μια μεταβατική διάσκεψη, σηματοδοτώντας την αρχή του τέλους της δεύτερης παγκόσμιας σύγκρουσης. Η Γιάλτα προμήνυε τον αναδυόμενο κόσμο, αντί να τον καθορίζει.
Μετά από λίγους μήνες, η πολιτική κατάσταση είχε αλλάξει δραματικά. Ο Ρούσβελτ πέθανε από εγκεφαλική αιμορραγία τον Απρίλιο και αντικαταστάθηκε από τον Χάρι Τρούμαν. Η Γερμανία παραδόθηκε άνευ όρων τον Μάιο. Και στις 16 Ιουλίου, οι ΗΠΑ δοκίμασαν με επιτυχία το νέο μυστικό όπλο τους - την πυρηνική βόμβα. Την επόμενη κιόλας μέρα, ο πρόεδρος Τρούμαν συνάντησε τον Ουίνστον Τσόρτσιλ και τον Ιωσήφ Στάλιν στη διάσκεψη του Πότσνταμ, έξω από το Βερολίνο.
Ο Τρούμαν δεν γνώριζε τον Στάλιν και ήταν πρόεδρος μόλις τέσσερις μήνες. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, που βρίσκονταν στην εξουσία από τον Μάιο του 1940, αντικαταστάθηκε στα μισά της διάσκεψης από τον Κλέμεντ Άτλι, τον νέο πρωθυπουργό, μετά τις βουλευτικές εκλογές του 1945.
Στο Πότσνταμ, οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις διχάζονταν από τις ολοένα και πιο αποκλίνουσες απόψεις τους. Ο πρωταρχικός στόχος δεν ήταν πλέον να ενωθούν για να νικήσουν τον ναζισμό, αλλά μάλλον να προετοιμαστούν για τη μεταπολεμική εποχή. Μόλις λίγους μήνες μετά το ανακοινωθέν της Γιάλτας, είχαν ήδη αρχίσει να σχηματίζονται βαθιά ρήγματα μεταξύ της Δύσης και των Σοβιετικών. Ξεκινούσε ο Ψυχρός Πόλεμος.
Τόσο ο Τσόρτσιλ όσο και ο Ρούσβελτ επικρίθηκαν αργότερα επειδή δεν αντιστάθηκαν στον Στάλιν στη Γιάλτα. Αλλά πρακτικά, ελάχιστα μπορούσαν να κάνουν οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Στάλιν είχε ήδη στρατεύματα σε όλη την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Μετά τη Γιάλτα, ο Τσόρτσιλ ζήτησε ένα σχέδιο επίθεσης κατά της ΕΣΣΔ - με την κωδική ονομασία Operation Unthinkable - αλλά οι Βρετανοί στρατιωτικοί σχεδιαστές συνειδητοποίησαν ότι αυτό το ενδεχόμενο, ήταν εντελώς μη ρεαλιστικό.
Τι μένει σήμερα από την Γιάλτα;
Η ΕΣΣΔ δεν υπάρχει πλέον. Η Βρετανία δεν είναι πια μια παγκόσμια δύναμη. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να είναι παγκόσμια δύναμη, να ηγούνται της Δύσης και να θεωρούν ως πρωταρχικό αντίπαλο τους την Κίνα.
Υπάρχει και η Ρωσία, η οποία ανακάμπτει μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Η Ρωσία είναι η χώρα που ζητάει μια Νέα Γιάλτα. Δηλαδή, την αναγνώριση της ως παγκόσμιας δύναμης και την διασφάλιση των συμφερόντων ασφαλείας της. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ουκρανία εντάσσονται μέσα σε αυτή την προοπτική.
---
O Βαγγέλης Χωραφάς, διευθυντής της ιστοσελίδας γεωπολιτικής geoeurope.org, δημοσιεύει καθημερινά πρωτότυπα άρθρα και αναλύσεις και στην προσωπική του σελίδα στο facebook (facebook.com/vangelis.chorafas).
* photo: https://www.panmacmillan.com/blogs/history/what-happened-at-the-yalta-conference