Στις 2 Φεβρουαρίου 1943 έληξε η μάχη του Στάλινγκραντ με νίκη του Κόκκινου Στρατού. Ήταν μια μάχη που διήρκεσε επτά μήνες, από τον Ιούλιο 1942 έως τις αρχές Φεβρουαρίου 1943. Η επιχείρηση Ουρανός (19 Νοεμβρίου 1942-2 Φεβρουαρίου 1943) ήταν η αποφασιστική στιγμή της. Το Στάλινγκραντ δεν κέρδισε τον πόλεμο για τη ΕΣΣΔ. Αυτό που έκανε ήταν να καταστήσει αδύνατη πλέον μια γερμανική νίκη στο Ανατολικό Μέτωπο και να επιτρέψει στην ΕΣΣΔ να αντεπιτεθεί. Από την στιγμή που η ΕΣΣΔ οργανώθηκε και αντεπιτέθηκε, δεν υπήρχε τρόπος αντιμετώπισης από την πλευρά της Γερμανίας.
Βαγγέλης Χωραφάς
ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ
Η μάχη του Στάλινγκραντ είχε τις ρίζες της στο γερμανικό λανθασμένο σχεδιασμό στην αρχή του πολέμου. Η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, η κωδική ονομασία για την εισβολή της Γερμανίας στα ανατολικά, σχεδιάστηκε για να καταστρέψει τη Σοβιετική Ένωση, διασφαλίζοντας την ανατολική πλευρά της Γερμανίας και εγγυώμενη έτσι τον γερμανικό έλεγχο της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η εισβολή ξεκίνησε στις 22 Ιουνίου 1941.
Όμως οι Γερμανοί έκαναν ένα κρίσιμο λάθος πριν ακόμη ξεκινήσει η εισβολή. Η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα ήταν μια επίθεση με τρία σκέλη. Το ένα ήταν προς στα κράτη της Βαλτικής και μετά προς το Λένινγκραντ, το δεύτερο ήταν προς τη Μόσχα και το τρίτο ήταν προς το νότο, για να καταληφθεί η Ουκρανία και μετά ο Καύκασος. Η διαμόρφωση του σχεδίου με αυτόν τον τρόπο παραβίαζε μια από τις βασικές αρχές του πολέμου: τη συγκέντρωση των δυνάμεων. Με τη διαίρεση των δυνάμεών τους σε τρία μέτωπα, κανένας από τους στόχους των Γερμανών δεν επιτεύχθηκε. Το Λένινγκραντ άντεξε για χρόνια παρά τον αποκλεισμό του, στο κέντρο οι Γερμανοί αναχαιτίστηκαν λίγο έξω από τη Μόσχα και η νότια προέλαση σταμάτησε στο Στάλινγκραντ.
Αντιμετωπίζοντας την ΕΣΣΔ, η γερμανική ανώτατη διοίκηση υποτίμησε σοβαρά την μαχητική ικανότητα του Κόκκινου Στρατού και το μέγεθος των σοβιετικών εφεδρειών. Με βάση αυτές τις εκτιμήσεις, πίστεψε λανθασμένα ότι δεν χρειαζόταν να συγκεντρώσει τις δυνάμεις της. Οι Γερμανοί οραματίστηκαν μια αρχική μάχη περικύκλωσης για να αιχμαλωτίσουν τις σοβιετικές στρατιές, ακολουθούμενη από μια προέλαση εναντίον αδύναμων εφεδρειών και περίμεναν να λήξει ο πόλεμος με νίκη, πολύ πριν από το τέλος του χειμώνα του 1941-1942.
Το γερμανικό σχέδιο επίσης δεν έλαβε υπόψη την επίθεση της Ιαπωνίας στο Περλ Χάρμπορ τον Δεκέμβριο 1941. Η Γερμανία ήλπιζε ότι οι Ιάπωνες θα επιτίθεντο στη Σιβηρία, καθηλώνοντας τον σοβιετικό στρατό που βρισκόταν εκεί. Μετά το Περλ Χάρμπορ και την εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο, οι Σοβιετικοί γνώριζαν ότι η Σιβηρία ήταν ασφαλής. Η Ιαπωνία μπορούσε να πολεμήσει μόνο σε ένα μέτωπο κάθε φορά και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα την κρατούσαν καθηλωμένη στον Ειρηνικό. Αυτό απελευθέρωσε τους Σοβιετικούς να μεταφέρουν τις δυνάμεις τους από την Σιβηρία - δυνάμεις που οι Γερμανοί πίστευαν ότι δεν θα εμπλέκονταν στον ευρωπαϊκό πόλεμο - στη Μόσχα, όπου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο να ανασχέσουν τη γερμανική προέλαση, τον Ιανουάριο 1942.
Αυτή η αποτυχία του σχεδιασμού και η αντίσταση των Σοβιετικών, κόστισε στους Γερμανούς μια νίκη το 1941. Μπορεί να είχαν πλήξει τη Σοβιετική Ένωση σε επίπεδο γοήτρου αν είχαν πάρει τη Μόσχα, αλλά αυτό δεν θα τους διασφάλιζε τη νίκη στον πόλεμο. Ούτε το Λένινγκραντ αν έπεφτε, θα τους διασφάλιζε τη νίκη. Αλλά ο πόλεμος θα μπορούσε να είχε κερδηθεί στο νότο. Και η κρίσιμη μάχη στο νότο ήταν στο Στάλινγκραντ.
Αν οι Γερμανοί είχαν επικεντρώσει ολόκληρη την εισβολή τους στο νότο και είχαν καταλάβει τη χερσαία γέφυρα μεταξύ του Βόλγα και του ποταμού Ντον, το πετρέλαιο του Μπακού θα κατέληγε στη γερμανική οικονομία και όχι στην σοβιετική. Αλλά λόγω του λανθασμένου σχεδιασμού τους και της ναζιστικής αλαζονείας τους, οι Γερμανοί θεώρησαν ότι θα μπορούσαν να επιτύχουν και τους τρεις στόχους το 1941. Έκαναν λάθος και θα το πλήρωναν.
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ
Την άνοιξη του 1942, οι Γερμανοί είχαν καταλάβει το λάθος τους. Το Λένινγκραντ δεν έπεφτε και η μάχη της Μόσχας είχε τελειώσει. Η Γερμανία συγκέντρωσε τις δυνάμεις της σε μια ώθηση προς τον Βόλγα, το Ντον και την πόλη του Αστραχάν, σε μια απόπειρα αποκοπής του Μπακού.
Μέχρι τον Ιούλιο του 1942, οι Γερμανοί είχαν φτάσει στο Στάλινγκραντ. Ήταν ένας ενδιάμεσος σταθμός για αυτούς, που περίμεναν να πάρουν εύκολα πριν διασχίσουν τον Βόλγα και προχωρήσουν προς το Αστραχάν. Οι Σοβιετικοί κατάλαβαν αμέσως την απειλή που αποτελούσε το Μπλε Σχέδιο της Βέρμαχτ, αλλά οι δυνάμεις τους δεν ήταν συγκεντρωμένες εκεί.
Η ελπίδα των Σοβιετικών ήταν να αγοράσουν χρόνο για να μετατοπίσουν τις δυνάμεις τους στα νότια για μια αντεπίθεση. Οι Γερμανοί δεν υπολόγισαν αυτή την απειλή.
Ο Στάλιν έπρεπε με κάθε θυσία να εμποδίσει τον Χίτλερ να διασχίσει τον Βόλγα. Ο Χίτλερ ήταν σίγουρος ότι οι Σοβιετικοί είχαν ακολουθήσει μια στρατηγική αυτοκτονίας και ότι αν η Γερμανία μπορούσε να κρατήσει λίγο ακόμα, οι Σοβιετικοί θα κάμπτονταν και ο δρόμος προς το Αστραχάν θα ήταν ανοικτός. Οι Σοβιετικοί καθήλωσαν στο Στάλινγκραντ τους Γερμανούς σε μια μάχη μέσα σε αστικό περιβάλλον, με μεγάλες απώλειες εκατέρωθεν και χωρίς μεγάλες δυνατότητες ελιγμών. Για τους Σοβιετικούς στρατιώτες στη δυτική όχθη του Βόλγα, το σύνθημα ήταν: «Δεν υπάρχει γη ανατολικά του Βόλγα».
Ενώ μαίνονταν η στατική μάχη, τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1942, οι Σοβιετικοί συγκέντρωναν δυνάμεις βόρεια και νότια της πόλης. Στις 19 Νοεμβρίου 1942 εξαπέλυσαν την αντεπίθεσή τους, την Επιχείρηση Ουρανός. Οι σοβιετικές δυνάμεις χτύπησαν βόρεια και νότια του Στάλινγκραντ, περικυκλώνοντάς το και παγίδευσαν τη γερμανική έκτη Στρατιά.
Μόλις περικύκλωσαν την πόλη, οι Σοβιετικοί κράτησαν σταθερά. Αντί να υποστούν περισσότερες απώλειες μπαίνοντας στο Στάλινγκραντ, επέλεξαν να προσπαθήσουν να οδηγήσουν τους Γερμανούς στην λιμοκτονία. Η Έκτη Στρατιά διατάχθηκε να κρατήσει με απελπισμένες προσπάθειες εφοδιασμού από τον αέρα. Στο μεταξύ, οι Γερμανοί εξαπέλυσαν μια αδύναμη επίθεση στον Καύκασο σε μια τελευταία προσπάθεια να πάρουν απευθείας το Μπακού. Ωστόσο, η διάσχιση του Καυκάσου στις αρχές του χειμώνα ήταν αδύνατη.
Στις 2 Φεβρουαρίου 1943, η μάχη του Στάλινγκραντ έληξε με νίκη των Σοβιετικών. Από εκεί και πέρα ήταν θέμα χρόνου και οργάνωσης για να ξεκινήσει η σοβιετική αντεπίθεση σε όλα τα μέτωπα. Μετά από δύο χρόνια ο Κόκκινος Στρατός θα έφτανε στο Βερολίνο.
1942: ΤΟ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Το Μίντγουεϊ τον Ιούνιο 1942 και το Γκουανταλκανάλ τον Αύγουστο 1942-Ιανουάριο 1943 διέλυσαν κάθε ελπίδα για μια Ιαπωνική νίκη στον πόλεμο του Ειρηνικού. Το Ελ Αλαμέιν τον Ιούλιο-Νοέμβριο 1942, σταμάτησε την προσπάθεια των Γερμανών να αποκόψουν τη Διώρυγα του Σουέζ. Και το Στάλινγκραντ εξάλειψε την πιθανότητα μιας σοβιετικής ήττας. Αυτά τα γεγονότα πηγάζουν από γεωπολιτικές πραγματικότητες. Οι Ιάπωνες έπρεπε να ελέγχουν τη ροή των πρώτων υλών προς την Ιαπωνία. Οι Γερμανοί χρειάζονταν τους πόρους των Σοβιετικών, αλλά όπως και οι Ιάπωνες, έπρεπε να κερδίσουν γρήγορα διαφορετικά δεν θα κέρδιζαν καθόλου. Δεν μπορούσαν να αντέξουν έναν πόλεμο δύο μετώπων.
ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ
Η μάχη του Στάλινγκραντ είχε τις ρίζες της στο γερμανικό λανθασμένο σχεδιασμό στην αρχή του πολέμου. Η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα, η κωδική ονομασία για την εισβολή της Γερμανίας στα ανατολικά, σχεδιάστηκε για να καταστρέψει τη Σοβιετική Ένωση, διασφαλίζοντας την ανατολική πλευρά της Γερμανίας και εγγυώμενη έτσι τον γερμανικό έλεγχο της ηπειρωτικής Ευρώπης. Η εισβολή ξεκίνησε στις 22 Ιουνίου 1941.
Όμως οι Γερμανοί έκαναν ένα κρίσιμο λάθος πριν ακόμη ξεκινήσει η εισβολή. Η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα ήταν μια επίθεση με τρία σκέλη. Το ένα ήταν προς στα κράτη της Βαλτικής και μετά προς το Λένινγκραντ, το δεύτερο ήταν προς τη Μόσχα και το τρίτο ήταν προς το νότο, για να καταληφθεί η Ουκρανία και μετά ο Καύκασος. Η διαμόρφωση του σχεδίου με αυτόν τον τρόπο παραβίαζε μια από τις βασικές αρχές του πολέμου: τη συγκέντρωση των δυνάμεων. Με τη διαίρεση των δυνάμεών τους σε τρία μέτωπα, κανένας από τους στόχους των Γερμανών δεν επιτεύχθηκε. Το Λένινγκραντ άντεξε για χρόνια παρά τον αποκλεισμό του, στο κέντρο οι Γερμανοί αναχαιτίστηκαν λίγο έξω από τη Μόσχα και η νότια προέλαση σταμάτησε στο Στάλινγκραντ.
Αντιμετωπίζοντας την ΕΣΣΔ, η γερμανική ανώτατη διοίκηση υποτίμησε σοβαρά την μαχητική ικανότητα του Κόκκινου Στρατού και το μέγεθος των σοβιετικών εφεδρειών. Με βάση αυτές τις εκτιμήσεις, πίστεψε λανθασμένα ότι δεν χρειαζόταν να συγκεντρώσει τις δυνάμεις της. Οι Γερμανοί οραματίστηκαν μια αρχική μάχη περικύκλωσης για να αιχμαλωτίσουν τις σοβιετικές στρατιές, ακολουθούμενη από μια προέλαση εναντίον αδύναμων εφεδρειών και περίμεναν να λήξει ο πόλεμος με νίκη, πολύ πριν από το τέλος του χειμώνα του 1941-1942.
Το γερμανικό σχέδιο επίσης δεν έλαβε υπόψη την επίθεση της Ιαπωνίας στο Περλ Χάρμπορ τον Δεκέμβριο 1941. Η Γερμανία ήλπιζε ότι οι Ιάπωνες θα επιτίθεντο στη Σιβηρία, καθηλώνοντας τον σοβιετικό στρατό που βρισκόταν εκεί. Μετά το Περλ Χάρμπορ και την εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο, οι Σοβιετικοί γνώριζαν ότι η Σιβηρία ήταν ασφαλής. Η Ιαπωνία μπορούσε να πολεμήσει μόνο σε ένα μέτωπο κάθε φορά και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα την κρατούσαν καθηλωμένη στον Ειρηνικό. Αυτό απελευθέρωσε τους Σοβιετικούς να μεταφέρουν τις δυνάμεις τους από την Σιβηρία - δυνάμεις που οι Γερμανοί πίστευαν ότι δεν θα εμπλέκονταν στον ευρωπαϊκό πόλεμο - στη Μόσχα, όπου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο να ανασχέσουν τη γερμανική προέλαση, τον Ιανουάριο 1942.
Αυτή η αποτυχία του σχεδιασμού και η αντίσταση των Σοβιετικών, κόστισε στους Γερμανούς μια νίκη το 1941. Μπορεί να είχαν πλήξει τη Σοβιετική Ένωση σε επίπεδο γοήτρου αν είχαν πάρει τη Μόσχα, αλλά αυτό δεν θα τους διασφάλιζε τη νίκη στον πόλεμο. Ούτε το Λένινγκραντ αν έπεφτε, θα τους διασφάλιζε τη νίκη. Αλλά ο πόλεμος θα μπορούσε να είχε κερδηθεί στο νότο. Και η κρίσιμη μάχη στο νότο ήταν στο Στάλινγκραντ.
Αν οι Γερμανοί είχαν επικεντρώσει ολόκληρη την εισβολή τους στο νότο και είχαν καταλάβει τη χερσαία γέφυρα μεταξύ του Βόλγα και του ποταμού Ντον, το πετρέλαιο του Μπακού θα κατέληγε στη γερμανική οικονομία και όχι στην σοβιετική. Αλλά λόγω του λανθασμένου σχεδιασμού τους και της ναζιστικής αλαζονείας τους, οι Γερμανοί θεώρησαν ότι θα μπορούσαν να επιτύχουν και τους τρεις στόχους το 1941. Έκαναν λάθος και θα το πλήρωναν.
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ
Την άνοιξη του 1942, οι Γερμανοί είχαν καταλάβει το λάθος τους. Το Λένινγκραντ δεν έπεφτε και η μάχη της Μόσχας είχε τελειώσει. Η Γερμανία συγκέντρωσε τις δυνάμεις της σε μια ώθηση προς τον Βόλγα, το Ντον και την πόλη του Αστραχάν, σε μια απόπειρα αποκοπής του Μπακού.
Μέχρι τον Ιούλιο του 1942, οι Γερμανοί είχαν φτάσει στο Στάλινγκραντ. Ήταν ένας ενδιάμεσος σταθμός για αυτούς, που περίμεναν να πάρουν εύκολα πριν διασχίσουν τον Βόλγα και προχωρήσουν προς το Αστραχάν. Οι Σοβιετικοί κατάλαβαν αμέσως την απειλή που αποτελούσε το Μπλε Σχέδιο της Βέρμαχτ, αλλά οι δυνάμεις τους δεν ήταν συγκεντρωμένες εκεί.
Η ελπίδα των Σοβιετικών ήταν να αγοράσουν χρόνο για να μετατοπίσουν τις δυνάμεις τους στα νότια για μια αντεπίθεση. Οι Γερμανοί δεν υπολόγισαν αυτή την απειλή.
Ο Στάλιν έπρεπε με κάθε θυσία να εμποδίσει τον Χίτλερ να διασχίσει τον Βόλγα. Ο Χίτλερ ήταν σίγουρος ότι οι Σοβιετικοί είχαν ακολουθήσει μια στρατηγική αυτοκτονίας και ότι αν η Γερμανία μπορούσε να κρατήσει λίγο ακόμα, οι Σοβιετικοί θα κάμπτονταν και ο δρόμος προς το Αστραχάν θα ήταν ανοικτός. Οι Σοβιετικοί καθήλωσαν στο Στάλινγκραντ τους Γερμανούς σε μια μάχη μέσα σε αστικό περιβάλλον, με μεγάλες απώλειες εκατέρωθεν και χωρίς μεγάλες δυνατότητες ελιγμών. Για τους Σοβιετικούς στρατιώτες στη δυτική όχθη του Βόλγα, το σύνθημα ήταν: «Δεν υπάρχει γη ανατολικά του Βόλγα».
Ενώ μαίνονταν η στατική μάχη, τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1942, οι Σοβιετικοί συγκέντρωναν δυνάμεις βόρεια και νότια της πόλης. Στις 19 Νοεμβρίου 1942 εξαπέλυσαν την αντεπίθεσή τους, την Επιχείρηση Ουρανός. Οι σοβιετικές δυνάμεις χτύπησαν βόρεια και νότια του Στάλινγκραντ, περικυκλώνοντάς το και παγίδευσαν τη γερμανική έκτη Στρατιά.
Μόλις περικύκλωσαν την πόλη, οι Σοβιετικοί κράτησαν σταθερά. Αντί να υποστούν περισσότερες απώλειες μπαίνοντας στο Στάλινγκραντ, επέλεξαν να προσπαθήσουν να οδηγήσουν τους Γερμανούς στην λιμοκτονία. Η Έκτη Στρατιά διατάχθηκε να κρατήσει με απελπισμένες προσπάθειες εφοδιασμού από τον αέρα. Στο μεταξύ, οι Γερμανοί εξαπέλυσαν μια αδύναμη επίθεση στον Καύκασο σε μια τελευταία προσπάθεια να πάρουν απευθείας το Μπακού. Ωστόσο, η διάσχιση του Καυκάσου στις αρχές του χειμώνα ήταν αδύνατη.
Στις 2 Φεβρουαρίου 1943, η μάχη του Στάλινγκραντ έληξε με νίκη των Σοβιετικών. Από εκεί και πέρα ήταν θέμα χρόνου και οργάνωσης για να ξεκινήσει η σοβιετική αντεπίθεση σε όλα τα μέτωπα. Μετά από δύο χρόνια ο Κόκκινος Στρατός θα έφτανε στο Βερολίνο.
1942: ΤΟ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ
Το Μίντγουεϊ τον Ιούνιο 1942 και το Γκουανταλκανάλ τον Αύγουστο 1942-Ιανουάριο 1943 διέλυσαν κάθε ελπίδα για μια Ιαπωνική νίκη στον πόλεμο του Ειρηνικού. Το Ελ Αλαμέιν τον Ιούλιο-Νοέμβριο 1942, σταμάτησε την προσπάθεια των Γερμανών να αποκόψουν τη Διώρυγα του Σουέζ. Και το Στάλινγκραντ εξάλειψε την πιθανότητα μιας σοβιετικής ήττας. Αυτά τα γεγονότα πηγάζουν από γεωπολιτικές πραγματικότητες. Οι Ιάπωνες έπρεπε να ελέγχουν τη ροή των πρώτων υλών προς την Ιαπωνία. Οι Γερμανοί χρειάζονταν τους πόρους των Σοβιετικών, αλλά όπως και οι Ιάπωνες, έπρεπε να κερδίσουν γρήγορα διαφορετικά δεν θα κέρδιζαν καθόλου. Δεν μπορούσαν να αντέξουν έναν πόλεμο δύο μετώπων.
Η Γερμανία και η Ιαπωνία ήταν και οι δύο πανίσχυρες δυνάμεις, αλλά με τεράστια τρωτά σημεία που προσπάθησαν να διορθώσουν μέσω ενός πολέμου. Για ένα διάστημα, κατάφεραν να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση ότι ήταν πιο ισχυροί από ό,τι ήταν στην πραγματικότητα. Αλλά οι ψευδαισθήσεις δεν διαρκούν για πολύ. Δυστυχώς όμως, αυτός ο τερματισμός των ψευδαισθήσεων κόστισε εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές.
---
O Βαγγέλης Χωραφάς, διευθυντής της ιστοσελίδας γεωπολιτικής geoeurope.org, δημοσιεύει καθημερινά πρωτότυπα άρθρα και αναλύσεις και στην προσωπική του σελίδα στο facebook (facebook.com/vangelis.chorafas).